Δύο νεαρές Αιγύπτιες, η 20χρονη Haneen Hossam και η 23χρονη Mawada al-Adham, βλέπουν το μέλλον τους να καταρρέει μπροστά στα μάτια τους επειδή, σύμφωνα με τους νομικούς εκπροσώπους τους, διέπραξαν το «έγκλημα» να ασκήσουν το δικαίωμά τους στην αυτοέκφραση. Συγκεκριμένα, καταδικάστηκαν σε φυλάκιση επειδή ανέβασαν χορευτικά βίντεο στο TikTok.
Στο στόχαστρο των αιγυπτιακών αρχών
Δεν ήταν μάλιστα η πρώτη καταδίκη για τα «κορίτσια του TikTok», όπως ονομάστηκαν. H Hossam, φοιτήτρια Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κάιρου με πάνω από 900 χιλ. ακόλουθους, συνελήφθη για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 2020, όταν ανέβασε ένα βίντεο που προσκαλούσε τις γυναίκες να δημιουργήσουν λογαριασμό σε μια άλλη πλατφόρμα, τη Likee, ώστε να δημοσιεύουν βίντεο και να κερδίζουν χρήματα. Σύμφωνα με τους κατήγορους, με αυτό τον τρόπο η νεαρή influencer «παραβίαζε οικογενειακές αξίες και αρχές».
Έναν μήνα αργότερα και η Adham, με περίπου 3 εκ. followers στο TikTok και 1,4 εκ. στο Instagram, βρέθηκε αντιμέτωπη με την ίδια κατηγορία, για μια σειρά από «ανήθικα» βίντεο όπου τραγουδούσε μεγάλες επιτυχίες και χόρευε ντυμένη σύμφωνα με τη μόδα.
Έναν μήνα αργότερα και η Adham, με περίπου 3 εκ. followers στο TikTok και 1,4 εκ. στο Instagram, βρέθηκε αντιμέτωπη με την ίδια κατηγορία, για μια σειρά από «ανήθικα» βίντεο όπου τραγουδούσε μεγάλες επιτυχίες και χόρευε ντυμένη σύμφωνα με τη μόδα.
Το καλοκαίρι του 2020 τα κορίτσια καταδικάστηκαν το καθένα σε δύο χρόνια φυλάκιση και πρόστιμο που αντιστοιχούσε σε περίπου 16.000 ευρώ. Άσκησαν έφεση και την κέρδισαν, πετυχαίνοντας την απελευθέρωσή τους, αλλά μέσα στους επόμενους μήνες φορτώθηκαν μια νέα, πιο σοβαρή κατηγορία: εκείνη του human trafficking. Αυτή τη φορά, οι ποινές που τους επιβλήθηκαν ήταν πολύ πιο αυστηρές. Δέκα χρόνια φυλάκισης για τη Haneen Hossam και έξι για τη Mawada al-Adham. Ο λόγος για τον οποίο η Hossam καταδικάστηκε σε τέσσερα επιπλέον χρόνια φυλάκισης ήταν γιατί δεν εμφανίστηκε στη δίκη, παρόλο που η συνήγορός της, Hani Sameh, επιμένει ότι «ήταν νόμιμο δικαίωμά της να μην το κάνει».
«Έγκλημα» η γυναικεία αυτοέκφραση
Μετά την ανακοίνωση της νέας δικαστικής απόφασης η Hossam δημοσίευσε ένα βίντεο στο Instagram όπου, απευθυνόμενη στον πρόεδρο της Αιγύπτου Abdel Fattah el-Sisi, κλαίει σπαρακτικά, εκλιπαρώντας τον για επιείκεια. Μεταξύ άλλων, εμφανίζεται να λέει: «Δεν έκανα τίποτα. Κυριολεκτικά πεθαίνω. Σώστε με. Η μητέρα μου θα πάθει εγκεφαλικό μετά την απόφαση του δικαστηρίου».
Η Reda Eldanbouki, εκπρόσωπος της αιγυπτιακής μη κυβερνητικής οργάνωσης υποστήριξης των γυναικών Women’s Center for Guidance and Legal Awareness, σχολίασε την απόφαση του δικαστηρίου «σκληρή και υπερβολική» και πρόσθεσε ότι περιορίζει τα γυναικεία δικαιώματα. Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν και η δήλωση του επικεφαλής της Αιγυπτιακής Επιτροπής Δικαιωμάτων και Ελευθεριών, Mohamed Lotfy, στο BBC, με αφορμή την πρώτη καταδίκη των δύο γυναικών: «Οι γυναίκες έχουν δικαίωμα αυτοέκφρασης μόνο αν συμμορφώνονται με ό,τι υπαγορεύει το κράτος. Οι αρχές το έκαναν ξεκάθαρο: Δεν είσαι ελεύθερος να πεις ή να κάνεις ό,τι θέλεις, ακόμα και αν δεν μιλάς για πολιτική. Υπάρχουν όρια που δεν πρέπει να περάσεις».
«Οι αρχές το έκαναν ξεκάθαρο: Δεν είσαι ελεύθερος να πεις ή να κάνεις ό,τι θέλεις, ακόμα και αν δεν μιλάς για πολιτική. Υπάρχουν όρια που δεν πρέπει να περάσεις»
Η επικίνδυνη δύναμη μιας influencer
Πώς βρέθηκαν όμως δύο νέα κορίτσια που χορεύουν και τραγουδούν μπροστά στην κάμερα -όπως συμβαίνει συχνά με τους συνομηλίκους τους influencers από όλο τον κόσμο- να κατηγορούνται για διακίνηση ανθρώπων;
Η δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Υasmine Hossam al-Din εξήγησε σε συνέντευξή της στο Inside Story τα εξής: «Δύο είναι αυτά που επικαλούνται ως αποδεικτικά στοιχεία. Το ένα είναι ότι σε ορισμένα βίντεο χορεύουν και τραγουδούν μαζί με κάποιο παιδί, κάποιο αδελφάκι ή παιδί φίλων τους. Και, λέει ο εισαγγελέας, εφόσον κέρδιζαν χρήματα από τη δραστηριότητά τους ως social media influencers, αυτό σημαίνει ότι εκμεταλλεύτηκαν τα παιδιά για να αποκομίσουν κέρδος, άρα έκαναν τράφικινγκ ανθρώπων». Για τη Haneen Hossam, ειδικότερα, σύμφωνα με την παραπάνω δικηγόρο λειτούργησε επιβαρυντικά και το γεγονός ότι παρακίνησε τις γυναίκες να βγάλουν χρήματα μέσα από την πλατφόρμα Likee, «να αποκτήσουν οικονομική ανεξαρτησία».
Η Hossam al-Din υποστηρίζει ότι οι Αιγύπτιες ηθοποιοί και τραγουδίστριες επιδίδονται συστηματικά σε συμπεριφορές όπως εκείνες των Hossam και Adham, αλλά εκείνες βρίσκονται στο απυρόβλητο, γιατί ανήκουν σε ένα διαφορετικό «σύμπαν». Οι δύο νεαρές influencers, από την άλλη, είναι τα κορίτσια της διπλανής πόρτας, με τα οποία μπορεί να ταυτιστεί ευκολότερα κάθε νέα γυναίκα και, συνεπώς, να επιχειρήσει να τα μιμηθεί.
Οι δύο νεαρές influencers είναι τα κορίτσια της διπλανής πόρτας, με τα οποία μπορεί να ταυτιστεί ευκολότερα κάθε νέα γυναίκα και, συνεπώς, να επιχειρήσει να τα μιμηθεί.
Η καταστολή στην ψηφιακή εποχή
Οι Hossam και Adham δεν είναι οι μοναδικές που έχουν διωχθεί: Από τον Απρίλιο του 2020, τουλάχιστον 15 άνθρωποι έχουν συλληφθεί στην Αίγυπτο για παρόμοιες κατηγορίες, ανάμεσα σε αυτούς και ένα 17χρονο κορίτσι που ανέβασε ένα βίντεο όπου υποστήριζε ότι είχε κακοποιηθεί και βιαστεί, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η Διεθνής Αμνηστία ήδη από την πρώτη καταδίκη των «κοριτσιών του TikTok» προειδοποιούσε ότι η αιγυπτιακή κυβέρνηση «χρησιμοποιεί νέες τακτικές καταστολής για να ελέγξει τον κυβερνοχώρο, αστυνομεύοντας το σώμα και τη συμπεριφορά των γυναικών και υπονομεύοντας την ικανότητά τους να κατακτήσουν την οικονομική ανεξαρτησία τους».
Από τον Απρίλιο του 2020, τουλάχιστον 15 άνθρωποι έχουν συλληφθεί στην Αίγυπτο για παρόμοιες κατηγορίες, ανάμεσα σε αυτούς και ένα 17χρονο κορίτσι που ανέβασε ένα βίντεο όπου υποστήριζε ότι είχε κακοποιηθεί και βιαστεί
Η περίπτωση των Hossam και Adham θυμίζει μια ακόμα υπόθεση, της Lucy Maino, παίκτριας ποδοσφαίρου με διεθνείς διακρίσεις και εστεμμένης Miss Παπούα Νέα Γουινέα, που έχασε το στέμμα της επειδή έκανε το «λάθος» να ανεβάσει στο TikTok ένα βίντεο όπου χορεύει twerking – προκλητικά, για κάποιους.
Η μεγαλύτερη ειρωνεία στην ιστορία της Maino ήταν ότι η επιτροπή των καλλιστείων τής στέρησε τον τίτλο με το επιχείρημα ότι ο χορός της – που προέρχεται από τη Νέα Ορλεάνη των ‘80s και που ξαναέγινε πρόσφατα μόδα μέσα από βίντεο κλιπ, π.χ., της Nicki Minaj και της Rihanna – είναι «μισογυνικός», σε αντίθεση με τα καλλιστεία που, σύμφωνα πάντα με τους ισχυρισμούς της επιτροπής τους, στηρίζουν «την ενδυνάμωση των γυναικών».
Ποιες κινήσεις, συμπεριφορές, ντυσίματα είναι «μισογυνικές» και ποιες όχι; Ποιος είναι αυτός που θα το αποφασίσει; Μάλλον όχι μια επιτροπή καλλιστείων ή ο Αιγύπτιος πρόεδρος Abdel Fattah el-Sisi ο οποίος από την αρχή της θητείας του έχει συνδεθεί με τον αριθμό ρεκόρ των 60.000 πολιτικών κρατουμένων. Μέσα από τέτοιες ιστορίες συνειδητοποιούμε πιο έντονα ότι τα social media είναι δίκοπο μαχαίρι: Κάποτε λειτουργούν ως το τελευταίο προπύργιο ελευθερίας και άλλοτε ως ένα ακόμα εργαλείο καταστολής και μάλιστα από τα πιο ύπουλα. Κι αυτό δεν αφορά μόνο την Αίγυπτο ή την Παπούα Νέα Γουινέα.
Ήδη από την πρώτη καταδίκη των κοριτσιών έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία υποστήριξής τους στο Change.org και ας ελπίσουμε στο τέλος να υπερισχύσουν οι πιο «φωτεινές» φωνές του διαδικτύου. Τουλάχιστον στη δική τους ιστορία.
Δες μερικά από τα «επίμαχα» βίντεο των Αιγυπτίων influencers:
@mawada.eladhamمكنتش سامعة حاجة😂💔
@haniinhossam11وحشتوني اول فيديو بعد ٤ شهور غياب مفيش وحشتينا؟🥀❣️##هرم_مصر
