Όταν συναντήθηκαν δύο γυναίκες από δύο διαφορετικές γωνιές του κόσμου διαπίστωσαν ότι έχουν εκπληκτικά πολλά κοινά – ένα από τα σημαντικότερα είναι το γεγονός ότι μεγάλωσαν με μαμάδες-δυνατά πρότυπα. Καθόλου αναπάντεχα λοιπόν, από τη στιγμή που η Ελπίδα Κόκκοτα, ιδρύτρια της MKO Mexoxo, που υποστηρίζει γυναίκες επιχειρηματίες στα πρώτα τους βήματα, προσκάλεσε την Joanne Troutman, διευθύντρια των Κοινωνικών Προγραμμάτων του Πανεπιστημίου eCornell, να συμμετάσχει στο «Be an Ally», το 1ο Forum στην Ελλάδα για τα δικαιώματα της LGBTQI+ κοινότητας στον εργασιακό χώρο, αναπτύχθηκε μεταξύ τους μια δυνατή φιλία.
Κάπως έτσι βρεθήκαμε οι τρεις μας πριν από το event, στα γραφεία της Mexoxo στο κέντρο της Αθήνας, έναν χώρο που συνδυάζει το ενημερωμένο design με τη σπιτική ζεστασιά, να συζητάμε σαν να γνωριζόμαστε από παλιά, για τη σημασία της μόρφωσης, τις επίμονες προκαταλήψεις και τις διακρίσεις που υφίστανται μέχρι σήμερα κοινωνικές ομάδες που θεωρούνται μειονότητες, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους μάς έχει διαμορφώσει η παιδική ηλικία μας.
Διαδρομή με μια μεταχειρισμένη Cadillac
«Κατάγομαι από μια υποβαθμισμένη περιοχή της Πενσιλβάνια», αφηγείται η Joanne. «Η μαμά μου, που προέρχεται από πολύ φτωχή, πολυμελή οικογένεια, με πατέρα με προβλήματα αλκοολισμού, εγκατέλειψε το σχολείο όταν ήταν δεκαπέντε ετών. Μέχρι τα 22 της, είχε τρία παιδιά· με τον πατέρα μου παντρεύτηκαν πολύ μικροί. Η μαμά μου ήθελε όμως να γίνει νοσηλεύτρια, έτσι όταν εγώ ήμουν εννέα ετών, πήγε σε σχολή νοσηλευτικής. Ήταν αξιοθαύμαστο το να τη βλέπω να επιστρέφει τα βράδια στο σπίτι με όλα εκείνα τα βιβλία. Ο μπαμπάς μου έκανε τρεις δουλειές για να τη βοηθήσει να τελειώσει τη σχολή της.
«Η μαμά μου ήθελε να γίνει νοσηλεύτρια, έτσι όταν εγώ ήμουν εννέα ετών, πήγε σε σχολή νοσηλευτικής. Ήταν αξιοθαύμαστο το να τη βλέπω να επιστρέφει τα βράδια στο σπίτι με όλα εκείνα τα βιβλία. Ο μπαμπάς μου έκανε τρεις δουλειές για να τη βοηθήσει να τελειώσει τη σχολή της».
»Δεν θα ξεχάσω ποτέ όταν αποφοίτησε η μητέρα μου, στα έντεκά μου χρόνια. Είχαμε οικογενειακώς ένα σαραβαλάκι και η μητέρα μου το αντικατέστησε με μια Cadillac – μέχρι σήμερα αστειευόμαστε γι’ αυτό, μπορεί να ήταν κι εκείνη μεταχειρισμένη και ταλαιπωρημένη, αλλά δεν έπαυε να είναι Cadillac! Κυριολεκτικά, η ζωή μας άλλαξε μέσα σε μία νύχτα. Από εκεί που βασιζόμασταν στα γεύματα του σχολείου μας και αγωνιζόμασταν να τα βγάζουμε πέρα, ξαφνικά είχαμε χρήματα για να πάμε διακοπές. Το σημαντικότερο όμως δεν ήταν τα ίδια χρήματα, αλλά η ελευθερία που μας έδωσε η εκπαίδευση. Καθώς μεγάλωνα, λοιπόν, η μαμά μου μού το έκανε σαφές: θα τελείωνα το σχολείο και μετά θα πήγαινα κολλέγιο! Ήμουν η πρώτη γυναίκα στην οικογένειά μου που πήρα πτυχίο πανεπιστημίου και μετά έκανα μεταπτυχιακό, κι αυτό το χρωστάω στην προσπάθεια των γονιών μου».
Το θαύμα της μόρφωσης
Η ιστορία της Joanne μού θυμίζει τη «Μορφωμένη» (εκδ. Ίκαρος): το αυτοβιογραφικό βιβλίο της Tara Westover, η οποία χάρη στη δίψα της για μόρφωση, και στην επιμονή της να την ικανοποιήσει, κατάφερε να δραπετεύσει από το περιβάλλον της οικογένειάς της, ένα περιβάλλον φονταμενταλιστών Μορμόνων, και να χαράξει την ολόδική της, προοδευτική διαδρομή. Μπορεί οι συνθήκες στις οποίες μεγάλωσαν οι δύο γυναίκες να μη συγκρίνονται, αλλά είναι κοινό το θεμελιώδες, δυνατό μήνυμα των ιστοριών τους: ότι η μόρφωση μεταμορφώνει τη ζωή μας, και εμάς τις ίδιες.
«Η μόρφωση, για μένα, ανοίγει πόρτες και δημιουργεί ευκαιρίες, ιδιαίτερα στις γυναίκες, να βγουν από το τέλμα», πιστεύει η Joanne και προσθέτει: «Γενικά μιλώντας, αποτελεί το θεμέλιο μιας αναπτυγμένης κοινωνίας. Μας δίνει κατανόηση και ενσυναίσθηση και μας βοηθάει να αναγνωρίσουμε την ανθρωπιά στους άλλους».
«Η μόρφωση αποτελεί το θεμέλιο μιας αναπτυγμένης κοινωνίας. Μας δίνει κατανόηση και ενσυναίσθηση και μας βοηθάει να αναγνωρίσουμε την ανθρωπιά στους άλλους».
Η πρόσφατη επαγγελματική στροφή της Joanne στο eCornell τη βοήθησε να κάνει προσβάσιμο αυτό το πολύτιμο αγαθό, της μόρφωσης, σε ακόμα περισσότερους ανθρώπους. Αφού σπούδασε Δημοσιογραφία και Management και εργάστηκε για περίπου 20 χρόνια στον τομέα της διοίκησης των ΜΚΟ, με έμφαση σε θέματα ισότητας, δημόσιας υγείας και φτώχειας, τέθηκε, πριν από έξι μήνες, επικεφαλής των Κοινωνικών Προγραμμάτων της ψηφιακής πλατφόρμας του Πανεπιστημίου Κορνέλ, που προσφέρει online προγράμματα σπουδών.
«Μέσα σε 2-3 μήνες οι σπουδαστές μπορούν να αποκτήσουν πρακτικές δεξιότητες, για παράδειγμα στο Marketing ή το Project Management, για να βελτιώσουν τη ζωή τους και να εξελιχθούν στην καριέρα τους», εξηγεί η Joanne. «Κάθε μάθημα ολοκληρώνεται σε 2-3 εβδομάδες και μπορεί κάποιος να κάνει log-in για να το παρακολουθήσει οποιαδήποτε ώρα μέσα στο 24ωρο θελήσει. Με τα Κοινωνικά Προγράμματα, το eCornell δεν επιδιώκει το κέρδος: το κόστος τους διαμορφώνεται έτσι ώστε να καλύπτει τα λειτουργικά τους έξοδα -τεχνολογία, διδάσκοντες, περιεχόμενο- και να είναι όσο το δυνατόν πιο προσιτά. Ένας λόγος που αποφάσισα να εργαστώ στο eCornell είναι για να αναλάβω προληπτικές δράσεις και να βοηθήσω την κοινότητά μου, αντί να προσπαθώ να διαχειριστώ εκ των υστέρων μια σειρά από κρίσεις που προκύπτουν, όπως έκανα τόσα χρόνια».
Όλοι έχουμε μια αξιοθαύμαστη ιστορία
Τίποτα, ωστόσο, δεν έχει εμπνεύσει και κινητοποιήσει την Joanne περισσότερο από τις ιστορίες των ανθρώπων που έχει γνωρίσει στη διαδρομή της. Θεωρεί ότι κάθε ένας από εμάς έχει μία αξιοθαύμαστη ιστορία, ακόμα και αν γεννηθήκαμε σε ένα σχετικά «προνομιούχο» περιβάλλον. «Μια ιστορία που θυμάμαι, ενδεικτικά, είναι μιας νέας γυναίκας, που στα 22 χρόνια της έχει τρία παιδιά. Όταν τη γνώρισα ήταν 17 ετών και ζούσε με τον σύζυγό της σε ένα αυτοκίνητο. Πλέον έχει πάρει διαζύγιο, έχει αποκτήσει διαμέρισμα, εργάζεται full time και έχει επιστρέψει στις σπουδές της. Είναι εκπληκτικό το ταξίδι της όπως το έχω παρακολουθήσει.
«Θυμάμαι, ενδεικτικά, την ιστορία μιας νέας γυναίκας, που στα 22 χρόνια της έχει τρία παιδιά. Όταν τη γνώρισα ήταν 17 ετών και ζούσε με τον σύζυγό της σε ένα αυτοκίνητο. Πλέον έχει πάρει διαζύγιο, έχει αποκτήσει διαμέρισμα, εργάζεται full time και έχει επιστρέψει στις σπουδές της».
»Με γεμίζουν δύναμη τα παραδείγματα των ανθρώπων που έχουν αντιμετωπίσει κάποιες από τις μεγαλύτερες δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας άνθρωπος -για παράδειγμα, δεν έχουν χρήματα, δεν έχουν σπίτι, είναι άνεργοι ή αντιμετωπίζουν ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας- κι όμως με κάποιον τρόπο καταφέρνουν να συνεχίσουν. Το σημαντικότερο για μένα δεν είναι το τέλος μιας ιστορίας, αλλά όλες εκείνες οι μικρές νίκες στο ενδιάμεσο. Από την εμπειρία μου στον κοινωνικό τομέα, έχω μάθει ότι η πρόοδος δεν είναι μια ευθεία γραμμή, μοιάζει περισσότερο με τη διαδρομή που κάνει το τρενάκι στο λούνα παρκ. Και τίποτα δεν μας βοηθάει περισσότερο να ξεπεράσουμε οποιοδήποτε εμπόδιο στη ζωή μας από το να έχουμε τους κατάλληλους ανθρώπους γύρω μας. Για μένα, δεν υπάρχει τίποτα δυσκολότερο από τη μοναξιά».
«Από την εμπειρία μου στον κοινωνικό τομέα, έχω μάθει ότι η πρόοδος δεν είναι μια ευθεία γραμμή, μοιάζει περισσότερο με τη διαδρομή που κάνει το τρενάκι στο λούνα παρκ».
Η ίδια θεωρεί ότι τα δικά της εμπόδια δεν μπορούν να συγκριθούν με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν άλλοι. Μια δυσάρεστη έκπληξη, ωστόσο, που συνάντησε στη διαδρομή της ήταν οι διακρίσεις που υφίσταται μια γυναίκα στον επαγγελματικό χώρο: «Κάποτε συμμετείχα ως CEO σε ένα μίτινγκ όπου το 90% ήταν άντρες. Συζητούσαμε για το θέμα των μέσων μαζικής μεταφοράς, που απουσιάζουν εντελώς από την αγροτική κοινότητά μου – δεν έχουμε ούτε λεωφορεία ούτε τρένα ούτε ταξί, ένα μεγάλο πρόβλημα για τα μέλη της.
»Δεν έχω πρόβλημα να εκφράσω τη γνώμη μου, ειδικά όταν πρόκειται για θέματα κοινωνικής ισότητας. Τη μοιράστηκα λοιπόν με τους συνομιλητές μου, που αντέδρασαν με νεύματα. Τρία λεπτά αργότερα, ένας από τους άντρες είπε το ίδιο ακριβώς πράγμα αλλά με διαφορετικά λόγια, και η συνάδελφος που καθόταν δίπλα μου, μου σχολίασε: “Σου κάνει mansplaining [όταν ένας άντρας εξηγεί κάτι σε μια γυναίκα με τρόπο περιφρονητικό, υποτιμητικό]”. Είμαι γυναίκα, μικρόσωμη και μικροδείχνω. Από τότε, άρχισα να προσέχω όλες τις φορές που όλα αυτά λειτουργούσαν εναντίον μου όποτε προσπαθούσα να έχω δυνατή παρουσία. Εκείνη τη μέρα βγήκα από την αίθουσα συσκέψεων και έβαλα τα κλάματα από το θυμό μου. Το επίπεδο διακρίσεων που βίωσα δεν είναι τίποτα μπροστά σε ό,τι βιώνουν άλλες γυναίκες, αλλά ακόμα και αν μια γυναίκα νιώθει έστω και 10% χειρότερα από ό,τι αισθάνθηκα εγώ, αυτό αποτελεί πρόβλημα».
Η πιο πολύτιμη «προίκα»
Enter, Ελπίδα: Η πρώτη της επαφή με την Joanne έγινε όταν η Mexoxo προσέγγισε διαδικτυακά το eCornell προτείνοντάς του συνεργασία. Οι δυο γυναίκες διαπίστωσαν σύντομα, έστω και μέσα από το απρόσωπο ψηφιακό περιβάλλον, ότι μοιράζονται κοινούς στόχους και προσωπικές εμπειρίες. «Η μητέρα μου είναι μονογονέας και έχει επενδύσει πολλά στη μόρφωσή μου. Μια μέρα, με ρώτησε αν θα προτιμούσα ένα σπίτι ή ένα μεταπτυχιακό, γιατί δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να μου προσφέρει και τα δύο. Επέλεξα το δεύτερο» θυμάται η Ελπίδα και προσθέτει: «Έφυγα λοιπόν για τις ΗΠΑ, για τη Βοστώνη, όπου με περίμενε ένα εντελώς καινούριο ξεκίνημα στο International Business School.
»Στη Βοστώνη γνώρισα τον Μοχάμεντ Γιουνούς, τον οικονομολόγο που έχει κερδίσει Νόμπελ Ειρήνης, είχα το θάρρος να του ζητήσω να γίνει μέντοράς μου κι εκείνος δέχτηκε – γιατί όταν έχεις κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό σου και το θάρρος να το ζητήσεις, οι περισσότεροι θα είναι πρόθυμοι να σε βοηθήσουν. Μια μέρα, έξι μήνες αργότερα, εκείνος μου είπε, Ελπίδα, πρέπει να ακολουθήσεις ό,τι αγαπάς. Τον άκουσα, μάζεψα τα πράγματά μου και πήγα στην Τιχουάνα, στο Μεξικό, όπου ίδρυσα τη Mexoxo. Σκέφτηκα ότι θα ήθελα να μεταδώσω τις γνώσεις μου σε άλλες γυναίκες, να τις βοηθήσω να αρχίσουν μια επιχείρηση, να σχεδιάσουν το business plan τους. Αρχικά το έκανα πραγματικότητα με δύο γυναίκες, οι οποίες έγιναν δεκαέξι και μετά πεντακόσιες».
«Είχα το θάρρος να ζητήσω από τον Μοχάμεντ Γιούνους να γίνει μέντοράς μου κι εκείνος δέχτηκε – γιατί όταν έχεις κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό σου και το θάρρος να το ζητήσεις, οι περισσότεροι θα είναι πρόθυμοι να σε βοηθήσουν».
Τα υπόλοιπα, για τη Mexoxo, είναι ιστορία. Από το 2013, που ιδρύθηκε στο Μεξικό, μέχρι το 2019, είχε κατακτήσει τον στόχο να προσφέρει σε 5.000 γυναίκες ενδυνάμωση, εκπαίδευση και διασυνδέσεις ώστε να κάνουν το επιχειρηματικό όνειρό τους πραγματικότητα. Για το έργο της η ΜΚΟ βρέθηκε υποψήφια για το βραβείο της UNESCO Prize for Women’s and Girls Education 2020. Ένας ακόμα σημαντικός στόχος για την Ελπίδα και την ομάδα της επιτεύχθηκε όταν εξασφάλισε τη συνεργασία του eCornell. «Ανέκαθεν ονειρευόμουν να συνεργαστούμε με ένα κορυφαίο ακαδημαϊκό ίδρυμα. Και εκτιμώ αληθινά την Joanne, γιατί πίσω από το “μικρό” όνομά μας είδε ποιοι αληθινά είμαστε, είδε τα μεγάλα όνειρα και τη μεγάλη δέσμευση που έχουμε απέναντι στις γυναίκες. Πάντα πίστευα ότι η επιτυχία ενός εγχειρήματος δεν εξαρτάται από τα μεγάλα ονόματά του, αλλά από τους μεγάλους ανθρώπους που το υποστηρίζουν».
Στη στρατιά του καλού: των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Ένα από αυτά τα εγχειρήματα, που έγινε αφορμή για την πρώτη φυσική συνάντηση της Joanne με την Ελπίδα, ήταν το 1ο Forum στην Ελλάδα για τα δικαιώματα της LGBTQI+ κοινότητας στον εργασιακό χώρο, «Be an Ally», το οποίο διοργανώθηκε από τη Mexoxo σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Δικαιοσύνης & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στόχος του ήταν να εκπαιδεύσει, να εμπνεύσει τους HR managers του ιδιωτικού τομέα και να προωθήσει την αλλαγή ώστε να καθιερωθούν ίσα δικαιώματα για τη LGBTQI+ κοινότητα στο χώρο εργασίας. «Επέλεξα τον τίτλο “Γίνε Σύμμαχος”, γιατί θεωρώ τιμητικό το να είσαι σύμμαχος για όποιον υφίσταται διακρίσεις, ανεξαρτήτως αν ανήκεις ή όχι στη LGBTQI+ κοινότητα», όπως εξήγησε η Ελπίδα.
Στο «Be an Ally», οι στόχοι της Mexoxo και του eCornell ευθυγραμμίστηκαν, για ακόμα μία φορά. «Ως οργάνωση και ως άτομα, οι αξίες μας συνδέονται με τη συμπερίληψη και με το σεβασμό απέναντι σε κάθε ανθρώπινο ον», υπογραμμίζει η Ελπίδα και προσθέτει: «Όλοι πρέπει να έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και να μπορούν να κάνουν αυτό που αγαπούν στη ζωή τους και ο καλύτερος τρόπος για να το πετύχουμε είναι να τους δώσουμε την ελευθερία να είναι ο εαυτός τους. Όταν το συζητούσαμε λοιπόν με τον υπουργό και με τον γενικό γραμματέα Δικαιοσύνης & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αποφασίσαμε να διοργανώσουμε ένα forum που δεν θα ευαισθητοποιούσε μόνο, αλλά και θα εκπαίδευε, σε συνεργασία με το eCornell, τους ανθρώπους ώστε να είναι πιο συμπεριληπτικοί. Δεδομένου ότι στο forum συμμετέχουν 23 οργανισμοί, από τους χώρους της εκπαίδευσης, της κυβέρνησης, των ιδιωτικών επιχειρήσεων και των πολιτών, εκτιμώ ότι θα ασκήσει επιρροή σε πάνω από 3 εκ. ανθρώπους».
«Αποφασίσαμε με τον υπουργό και με τον γενικό γραμματέα Δικαιοσύνης να διοργανώσουμε ένα forum που δεν θα ευαισθητοποιούσε μόνο, αλλά και θα εκπαίδευε, σε συνεργασία με το eCornell, τους ανθρώπους ώστε να είναι πιο συμπεριληπτικοί».
Όπως επισημαίνουν οι Ελπίδα και Joanne, τα μέλη της LGBTQI+ κοινότητας υφίστανται διακρίσεις στον χώρο εργασίας. Ιδιαίτερα τα διεμφυλικά άτομα, που, ενδεικτικά -σύμφωνα με αμερικανικά ευρήματα μελετών που δημοσιεύτηκαν στην επιθεώρηση «McKinsey Quarterly»-, διατρέχουν διπλάσιο κίνδυνο ανεργίας από τους μη τρανς, έχουν σημαντικά χαμηλότερο εισόδημα και, σε ποσοστό πάνω από 50%, αισθάνονται αμήχανα στο περιβάλλον εργασίας τους. Έτσι οι διοργανωτές του forum επέλεξαν να δώσουν βήμα σε δύο διεμφυλικές: τη μηχανικό Ginger Chien και την Anya A. Marino, καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ.
Πιο ευτυχισμένος σημαίνει πιο παραγωγικός
Ακόμα και όταν κάποιος επιλέγει να μη μοιραστεί την ταυτότητα φύλου ή τις σεξουαλικές προτιμήσεις του με το εργασιακό περιβάλλον του, οι αρνητικές συνέπειες υπάρχουν. «Ένα μέλος της κοινότητας δεν μπορεί να κάνει κάτι που για εμάς είναι πολύ απλό, όπως το να τοποθετήσει στο γραφείο του μια οικογενειακή φωτογραφία του, να μοιραστεί ένα κομμάτι του εαυτού του», εξηγεί η Joanne, ενώ η Ελπίδα προσθέτει: «Αυτοί οι άνθρωποι ζουν σε διαρκή καταπίεση, καθώς δεν έχουν την ελευθερία της αυτοέκφρασης. Κι αυτό δεν τους επιτρέπει ούτε να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους στη δουλειά. Επομένως, αν ο κόσμος κάνει μια στροφή προς την αποδοχή, ανοίγει το δρόμο και για μεγαλύτερη ευημερία και πλούτο».
«Ένα μέλος της κοινότητας LGBTQI+ δεν μπορεί να κάνει κάτι που για εμάς είναι πολύ απλό, όπως το να τοποθετήσει στο γραφείο του μια οικογενειακή φωτογραφία του, να μοιραστεί ένα κομμάτι του εαυτού του»
Ακόμα και αν δεν έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε forum όπως το «Be an Ally», αρκεί να ανατρέξουμε στα ονόματα των ομιλητών τους για να ανατρέψουμε ένα ακόμα στερεότυπο: ότι δεν δραστηριοποιούνται επαγγελματικά όλοι οι εκπρόσωποι της LGBTQI+ κοινότητας στους τομείς της μόδας, της ομορφιάς και της τέχνης. Ότι η ταυτότητα φύλου ή οι σεξουαλικές προτιμήσεις δεν παίζουν κανένα ρόλο στην επαγγελματική διαδρομή τους: μπορούν εξίσου άνετα, για παράδειγμα, να διαπρέψουν ως γιατροί, προγραμματιστές, ή υψηλόβαθμα στελέχη της κυβέρνησης. Κι αυτή είναι μια ακόμα νίκη τέτοιων πρωτοβουλιών.
Για το «Be an Ally»
Τη σημασία της ισότητας και της αναγνώρισης των δικαιωμάτων της LGBTQI+ κοινότητας ανέδειξε το πρώτο forum στην Ελλάδα που προσεγγίζει την LGBTQΙ+ κοινότητα αναφορικά με τη διαχείριση της ποικιλομορφίας και την ένταξή της στο χώρο εργασίας. Διοργανώθηκε από τη Mexoxo σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Δικαιοσύνης & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και φιλοξένησε πολιτικά πρόσωπα, διοικητικά μέλη ιδιωτικών εταιρειών και εν γένει επαγγελματίες που ενδιαφέρονται για μια ίση πρόσβαση στην εργασία.
Ανάμεσα στους ομιλητές του «Be an Ally» ήταν ο Πάνος Αλεξανδρής, γενικός γραμματέας Δικαιοσύνης & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης, υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού αρμόδιος για θέματα Σύγχρονου Πολιτισμού, η Δόμνα Μιχαηλίδου, υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, η Μαρία Συρεγγέλα, υφυπουργός για τη Δημογραφική Πολιτική και την Οικογένεια, ο Γεώργιος Σταμάτης, γενικός γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Καταπολέμησης της Φτώχειας, η Δήμητρα Λυγούρα, διευθύντρια Γραφείου Γενικού Γραμματέα Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Απλούστευσης Διαδικασιών, Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Το παρών έδωσαν επίσης οι: Γιάννα Χορμόβα, γενικός γραμματέας Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, και ο Πρόδρομος Πύρρος, σύμβουλος στο Οικονομικό Γραφείο Γεν. Γραμματείας Πρωθυπουργού.
