Την πρώτη φορά που είδα μπαμπάδες με καροτσάκια ήταν στη Νορβηγία. Η εικόνα δεν μου φάνηκε άξια λόγου, αλλά η φίλη μου που είχε έρθει επίσκεψη τσίριξε. «Αχ κοίτα, τι γλυκό που βοηθάνε»! Λες και ήταν κάποια πράξη ανιδιοτέλειας που άξιζε βραβείο και όχι ένα φυσιολογικό κομμάτι του να είσαι γονιός. Δεν το είχα σκεφτεί έως εκείνη τη στιγμή, αλλά αυτή η εικόνα μου φάνηκε φυσιολογική γιατί έτσι μεγάλωσα: σε μία οικογένεια όπου η μητέρα πήγαινε στη δουλειά και έφερνε τα λεφτά στο σπίτι και ο πατέρας μου μαγείρευε, με πήγαινε στις κούνιες, μιλούσε με τις δασκάλες μου στο σχολείο και γενικώς με κρατούσε ζωντανή. Ομως η οικογένειά μου ήταν η μειοψηφία. Στην Ελλάδα, μέχρι πρόσφατα, τέτοιες εικόνες με μπαμπάδες να φροντίζουν τα μωρά τους χωρίς τη μητέρα παρούσα ήταν εξαιρετικά σπάνιες, αν όχι αόρατες.
Γιατί στην Ελλάδα, μέχρι δυστυχώς πολύ πρόσφατα, η ευρεία πεποίθηση για το μεγάλωμα των παιδιών ήταν πως είναι κάτι που αναλαμβάνουν οι γυναίκες. Το ίδιο στερεότυπο ήθελε τους άντρες ανίκανους να αλλάξουν μια πάνα, να ζεστάνουν το γάλα, να ντύσουν το παιδί ή εν πάση περιπτώσει να είναι υπερβολικά απασχολημένοι ή κουρασμένοι για όλα αυτά. Φυσικά, τέτοιες οικογένειες μεγάλωσαν αγόρια που κατά 99% θεωρούν αυτό το μοίρασμα των ρόλων απόλυτα λογικό και αναμενόμενο. Κι αν κάποιοι προσπαθούσαν να μοιραστούν τις ευθύνες κάπως πιο δίκαια θεωρούνταν ήρωες, με τις γυναίκες να ακούν: «Αχ, τι γλυκό που σε βοηθάει ο άντρας σου!». Αλλά ας μην μπούμε στο φαύλο κύκλο «η πατριαρχία έκανε το αυγό ή το αυγό την πατριαρχία». Το θέμα είναι πως τα πράγματα αλλάζουν, επιτέλους. Η οικογένεια του μέλλοντος δείχνει ήδη διαφορετική, άλλοτε προς το καλύτερο, άλλοτε προς το χειρότερο, με νέες νομοθετικές ρυθμίσεις να ανοίγουν το δρόμο για περισσότερα δικαιώματα και με τις εξελίξεις της τεχνολογίας να φέρνουν νέους φόβους στο προσκήνιο.
Ας ξεκινήσουμε με τα καλά νέα
Μπαμπάδες στο σπίτι
Δύο μέρες μόνο. Πριν από τη νέα εγκύκλιο του υπουργείου Εργασίας, που καθιέρωσε 14ήμερη άδεια πατρότητας από πέρυσι, δύο μέρες ήταν το μάξιμουμ που μπορούσε να λείψει ένας άντρας από την εργασία του επειδή έγινε πατέρας. Όχι, δηλαδή σκεφτείτε: η σύντροφός σου φέρνει στον κόσμο το παιδί σας και έχεις μόνο δύο μέρες να το κρατήσεις στα χέρια σου και να περάσεις λίγο χρόνο μαζί του πριν να επιστρέψεις στη δουλειά επειδή πρέπει. Λιγότερο κι από αναρρωτική για γρίπη. Προφανώς, η προηγούμενη ρύθμιση αντικατόπτριζε τις πεποιθήσεις που αναλύσαμε παραπάνω – αλλά καμιά φορά για να αλλάξουν οι πεποιθήσεις πρέπει πρώτα να αλλάξει η νομοθεσία.
Αν αναρωτιέστε γιατί στη Νορβηγία (και στη Σουηδία που ζω τώρα) οι μπαμπάδες με τα καροτσάκια είναι κανόνας, όχι εξαίρεση, η απάντηση είναι απλή: γιατί μπορούν. Από το 1974 η Σουηδία ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που εισήγαγε κοινή άδεια μετ’ αποδοχών που μπορούσε να ληφθεί από οποιονδήποτε γονέα (και σήμερα αυτή η άδεια είναι 69 εβδομάδες). Τη δεκαετία του 1990, η Νορβηγία έγινε η πρώτη χώρα που κράτησε τέσσερις εβδομάδες από την άδεια γονικής μέριμνας μετ’ αποδοχών για τους πατέρες και η Σουηδία ακολούθησε δύο χρόνια αργότερα. Στην υπόλοιπη Ε.Ε. μας πήρε λίγο παραπάνω…
Προφανώς οι Σκανδιναβοί δεν είναι τέλειοι, ούτε έχουν λύσει όλα τα προβλήματα όσον αφορά την ισότητα: παρόλο που είχαν τη νομοθεσία από το 1974, οι Σουηδοί πατεράδες άρχισαν μόλις δειλά-δειλά από το 1990 και μετά να χρησιμοποιούν τις μέρες της άδειας πατρότητας. Σχεδόν δύο δεκαετίες, τόσο πήρε να αλλάξει η εγγενής νοοτροπία ότι το μεγάλωμα των παιδιών είναι γυναικεία υπόθεση! Αλλά ευτυχώς, άλλαξε. Και παρόλο που σήμερα πάλι δεν χρησιμοποιούν όλη την άδεια πατρότητας που έχουν διαθέσιμη, χρησιμοποιούν αρκετή. Και ολοένα και περισσότεροι μπαμπάδες επιλέγουν να μένουν στο σπίτι, μεγαλώνοντας τα παιδιά. Και ολοένα και περισσότερες γυναίκες προοδεύουν στην καριέρα τους χωρίς το άγχος του κενού στο βιογραφικό. Και το χάσμα ανάμεσα στα δύο φύλα, και στους μισθούς τους, μικραίνει. Αντε και στα δικά μας.
Φυσικά, η εν λόγω εγκύκλιος δεν ήταν δική μας πρωτοβουλία: ήρθε από την Ε.Ε. και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες λίγο πολύ (με τη Γερμανία τελευταία και καταϊδρωμένη) την έχουν πλέον εφαρμόσει. Και δεν είναι μόνο οι Σκανδιναβοί γείτονές μας που έχουν κάνει σημαντικά άλματα ως προς την άδεια πατρότητας. Το 2021, η παραδιπλανή μας Ισπανία εξίσωσε τη διάρκεια της άδειας μητρότητας και πατρότητας δίνοντας 16 εβδομάδες και για τους δύο γονείς. Η ιδέα είναι πως αν και οι δύο γονείς έχουν να λαμβάνουν την ίδια γονεϊκή άδεια, θα λείπουν και οι δύο το ίδιο από τη δουλειά – και οι εργοδότες, θεωρητικά, θα πάψουν να προσπερνούν τις γυναίκες υποψήφιες όταν προσλαμβάνουν για νέες θέσεις.
Δεκατέσσερις μέρες δεν πρόκειται να αλλάξουν δραστικά τις απολιθωμένες πεποιθήσεις πολλών, αλλά είναι μια αρχή. Μια ευκαιρία να περάσουν οι μπαμπάδες περισσότερο χρόνο με τα μωρά τους, να μάθουν τις ανάγκες τους και να χτίσουν μια σχέση ζωής. Και με την αύξηση της γονικής άδειας στους τέσσερις μήνες, ενδέχεται να δούμε περισσότερα ζευγάρια στο μέλλον που θα μπορούν να μοιράζονται το μεγάλωμα των παιδιών τους πιο δίκαια και με λιγότερο άγχος. Αφήστε που μελέτες διαπιστώνουν πως υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα σε μια καλά αμειβόμενη γονεϊκή άδεια και την ενίσχυση της γονιμότητας: όταν το ζευγάρι είναι σίγουρο πως θα έχει χρόνο με το μωρό του και δεν θα χρειάζεται να πληρώσει βρεφονηπιακούς σταθμούς από τους πρώτους μήνες, η ιδέα μιας μεγαλύτερης οικογένειας γίνεται κάπως πιο εφικτή.
Rainbow families
Ακόμα μια θετική εξέλιξη που μας πήρε καιρό: ο νόμος για την ισότητα στον πολιτικό γάμο πέρασε φέτος το Φλεβάρη στην Ελλάδα, επιτρέποντας στα ομόφυλα ζευγάρια να επισημοποιήσουν τη σχέση τους. Η 40ή χώρα παγκοσμίως, αλλά και η πρώτη ορθόδοξη που το κατάφερε.
Γιατί είναι σημαντικό αυτό πέρα από το αυτονόητο πως όλες οι σχέσεις ανεξαρτήτως φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού αξίζουν τα ίδια δικαιώματα και πως η αγάπη είναι αγάπη; Γιατί όταν σου επιτρέπεται να είσαι ο αυθεντικός εαυτός σου και να ζεις με το άτομο που αγαπάς και διαλέγεις, γίνεσαι και καλύτερος γονιός. (Ουάου, ποιος θα μπορούσε να προβλέψει κάτι τέτοιο!) Είσαι πιο κοντά στα συναισθήματά σου, επικοινωνείς καλύτερα και έχεις μεγαλύτερη ανοχή προς τη διαφορετικότητα – όλα απαραίτητα για την καλή ψυχική υγεία ενός παιδιού καθώς μεγαλώνει.
Έρευνες σε ομόφυλα ζευγάρια με παιδιά στο εξωτερικό, που διεξήχθησαν από το 1989 μέχρι το 2022, δείχνουν πως τα παιδιά τους όχι μόνο δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τα παιδιά straight ζευγαριών σε ό,τι αφορά την υγεία, την ανάπτυξη και τις επιδόσεις τους στο σχολείο, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις τα πάνε καλύτερα από τα παιδιά ετερόφυλων ζευγαριών. Συγκεκριμένα, στη σχέση τους με τους γονείς τους και στο πώς διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους. Στην Ελλάδα ο νόμος ακόμα δεν επιτρέπει την υιοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, αλλά οι rainbow οικογένειες είναι ήδη πραγματικότητα και το μέλλον τους, εύχομαι και ελπίζω, φωτεινό.
Και τώρα, τα λιγότερο καλά νέα
Εκπαίδευση κατ’ οίκον;
Η κατ’ ιδίαν εκπαίδευση, αγγλιστί homeschooling, ήταν απαραίτητο κακό για τις περισσότερες οικογένειες εν μέσω COVID. Με τα lockdown σε ισχύ στις περισσότερες χώρες του κόσμου, τα μαθήματα για πολύ καιρό γίνονταν χρησιμοποιώντας Zoom και εκπαιδευτικές πλατφόρμες όπως το Canvas. Πολλοί γονείς πήραν μια γεύση του τι σημαίνει να έχεις τα παιδιά στο σπίτι όλη μέρα και να είσαι υπεύθυνος για την εκπαίδευσή τους – με όλες τις χαρές και τα άγχη που συνεπάγεται αυτό. Και όταν ο κόσμος άνοιξε και αρχίσαμε να κυκλοφορούμε ξανά, οι περισσότεροι γονείς ένιωσαν ανακούφιση που τα βλαστάρια τους μπορούσαν και πάλι να πάνε σχολείο και να περνούν χρόνο με τους συμμαθητές τους αντί να είναι κλεισμένα στο σπίτι κοιτώντας μια οθόνη. Κάποιοι γονείς όμως, δυστυχώς, πήραν ιδέες.
Παρόλο που το homeschooling είναι παράνομο στην Ελλάδα και η Ομοσπονδία Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Λειτουργών Ελλάδας (ΟΙΕΛΕ) έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου πολλάκις, η τάση φαίνεται να έχει ανοδική πορεία. Το πρόβλημα είναι πως αυτή η πρακτική συνδέεται με ακραίες παραθρησκευτικές οργανώσεις που πιστεύουν ότι η δημόσια εκπαίδευση είναι «χώρος ανεξέλεγκτης woke προπαγάνδας» και με γονείς που κρατάνε τα παιδιά τους στο σπίτι για να τους εμφυσήσουν τις δικές τους αξίες.
Το φαινόμενο του homeschooling καλπάζει στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Αμερική (είναι νόμιμο και στις δύο χώρες) και φαίνεται πως υπάρχει μεγάλη σύνδεση ανάμεσα στους γονείς που το επιλέγουν και σε ριζοσπαστικές ακροδεξιές οργανώσεις και fringe εκφράσεις της Χριστιανοσύνης. Στην Αμερική συγκεκριμένα, το λόμπι του homeschooling είναι σχεδόν εξίσου ισχυρό με το λόμπι της οπλοκατοχής – και οι δύο πεποιθήσεις είναι φιλικές προς την Ακροδεξιά που θέλει την κατάρρευση της δημόσιας εκπαίδευσης και την απομόνωση της αγίας χριστιανικής οικογένειας απ’ όλες τις εξωτερικές επιρροές. Μάλιστα μελέτες δείχνουν πως τα παιδιά που διδάσκονται στο σπίτι είναι πιο επιρρεπή σε πεποιθήσεις όπως ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και η ομοφοβία, καθότι δεν έρχονται σε επαφή με διαφορετικές απόψεις από αυτές τις οικογένειάς τους ώστε να καλλιεργήσουν κριτική σκέψη. Η έλλειψη κοινωνικοποίησης είναι επίσης μεγάλος κίνδυνος στο homeschooling, καθώς και ο γονεϊκός αυταρχισμός μπορεί να συνεχιστεί ανεξέλεγκτος γιατί δεν υπάρχουν εκπαιδευτικοί στη ζωή του παιδιού να διαπιστώσουν τυχόν προβλήματα ή ενδείξεις κακοποίησης.
Καταγράφοντας την κάθε στιγμή
Τα παιδιά του σήμερα ανήκουν στην Generation A (2010-2025), η οποία, όπως και η Generation Z, μεγάλωσε με τα social media από τα γεννοφάσκια της. Ενα ιδιαίτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει αυτή η γενιά είναι πως πρόκειται για τα παιδιά των millennials, πολλοί από τους οποίους πέρασαν τη φάση του «ποστάρω όλη μου τη ζωή στο Instagram και κομποζάρω το μωρό με τα αξεσουάρ μου». Τα παιδιά των influencers εν ολίγοις, που είδαν την παιδικότητά τους να θυσιάζεται στο βωμό του οnline περιεχομένου, τώρα μεγαλώνουν με την επίγνωση πως υπάρχουν χιλιάδες φωτογραφίες και βίντεό τους εκεί έξω. Και ΟΚ, οι influencers είναι ακραίο φαινόμενο, αλλά και οι «κανονικοί» millennials γονιοί δεν είναι ιδιαίτερα αθώοι: το μέσο παιδί αυτής της γενιάς έχει 100 φωτογραφίες του online πριν καν συμπληρώσει το 1ο έτος της ζωής του!
Καθώς η Generation A μεγαλώνει, τα παιδιά χτίζουν τη δική τους σχέση με τα social media. Έρευνες δείχνουν ότι πάνω από τα μισά παιδιά αυτής της γενιάς έχουν το δικό τους iPad, το 63% απαιτεί τα πιο πρόσφατα μοντέλα κινητού και gadgets, ενώ το 60% παρακολουθεί ήδη διαφημίσεις και unboxing videos από πολύ μικρή ηλικία. Από 13 ετών, περνάνε κατά μέσο όρο 12 ώρες τη βδομάδα βλέποντας βίντεο στο YouTube, ενώ ένα στα δύο παιδιά έχει τον δικό του social media λογαριασμό πριν καν κλείσει τα 12. Προφανώς, όλες αυτές οι εξελίξεις δεν είναι μόνο αρνητικές. Τα παιδιά εκτίθενται σε περιεχόμενο που μπορεί να τα βοηθήσει να αναπτύξουν το IQ τους και να έχουν άποψη για περισσότερα πράγματα νωρίτερα, ενώ οι φόβοι μας πως θα γίνουν «μονόχνωτα κολλημένα στην οθόνη» είναι μάλλον αβάσιμοι, καθώς ένα μεγάλο μέρος του socializing με τους φίλους τους γίνεται πλέον online. Παρ’ όλα αυτά, τα ποσοστά παιδικής κατάθλιψης και ο κίνδυνος να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με ακατάλληλο περιεχόμενο (ή με κακοποιά στοιχεία) φαίνεται να μεγαλώνουν. Οι οικογένειες του μέλλοντος θα πρέπει να βρουν νέες ισορροπίες, καθώς η σχέση των παιδιών με την τεχνολογία ξεκινάει πρώτα από το σπίτι και από το τι βλέπουν τους γονείς τους να κάνουν στον ελεύθερο χρόνο τους.
Αν μεγαλώνετε παιδιά αυτής της γενιάς, μια ιδέα θα ήταν να θεσπίσετε screen free ζώνες στο σπίτι (π.χ., όχι κινητά και tablet στο τραπέζι όταν τρώμε) ή screen free δραστηριότητες, ιδανικά έξω στη φύση.
Εικονογράφηση: Μαριάννα Βήτου
