Γεγονότα όπως η πανδημία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα μάς υπενθυμίζουν ότι η επιστήμη έχει στα χέρια της τις απαντήσεις όχι μόνο για θεωρητικά ερωτήματα που απασχολούν λίγους φιλοπερίεργους –οι οποίοι μπορεί, με το βλέμμα στραμμένο στα αστέρια, να μη βλέπουν τι υπάρχει μπροστά τους– αλλά για όλα τα ζητήματα που μας απασχολούν καθημερινά και που αλλάζουν ριζικά, με τρόπους ορατούς και αόρατους, τη ζωή μας.
Έτσι, παρόλο που το νέο Athens Science Festival 2022 (21-23/10) έχει τίτλο «Κόσμοι του Αύριο», η αφετηρία του είναι το σήμερα και οι αναφορές του στο χτες: Αναδεικνύει, στην πραγματικότητα, πώς η επιστημονική μελέτη του παρελθόντος και του παρόντος μπορεί να χαράξει, και να θωρακίσει, το μέλλον.
Σε αυτό το πλαίσιο, η κλιματική αλλαγή δεν θα μπορούσε παρά να έχει την τιμητική της, με την Alessandra Mazzai, μέλος της ομάδας επικοινωνίας του Ευρωμεσογειακού Κέντρου για την Κλιματική Αλλαγή (CMCC Foundation)* και αρθρογράφο του ψηφιακού περιοδικού «Climate Foresight», να παραθέτει την ομιλία «Κλίμα: είμαστε προετοιμασμένοι/ες για την αλλαγή;». Λίγο πριν από το ταξίδι της στην Αθήνα, μίλησε στο Marie Claire για δυστοπικά σενάρια που γίνονται πραγματικότητα, για τις λύσεις που έχουμε –για την ώρα– στη διάθεσή μας, αλλά και για τις διακρίσεις που έχει αντιμετωπίσει ως γυναίκα στις επιστήμες.
Υπάρχουν ακόμα αμφισβητίες της κλιματικής αλλαγής; Τι θα τους απαντούσατε;
«Με την πάροδο του χρόνου η επιστημονική κοινότητα τείνει να συμφωνεί για την ανθρώπινη επίδραση στην κλιματική αλλαγή, λόγω των αυξανόμενων επιστημονικών στοιχείων που ολοένα προκύπτουν και συνηγορούν ως προς αυτό.
»Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, των Ηνωμένων Εθνών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι “είναι σαφές πως η ανθρώπινη παρέμβαση έχει προκαλέσει αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας, της θάλασσας και της ξηράς”. Πρόκειται για επιστημονική δήλωση και δεν έχει γίνει επιπόλαια. Η επιστήμη δεν είναι επιπόλαια. Υπάρχει ένας μακρύς δρόμος πίσω από αυτή τη δήλωση: Το 1995, η IPCC είπε ότι υπήρχε μια “ευδιάκριτη” ανθρώπινη επίδραση στο παγκόσμιο κλίμα. Έπειτα, το 2007, επιβεβαίωσε ότι το μεγαλύτερο μέρος της θέρμανσης της Γης ήταν “πολύ πιθανό” να οφείλεται στις ανθρώπινες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) . Το 2013, η ίδια δήλωση μετατράπηκε σε “εξαιρετικά πιθανό”. Τώρα, δεν φοβάται να επιβεβαιώσει ότι είναι “σαφές”.
»Εμπιστεύομαι την επιστήμη και πιστεύω ότι δεν έχουμε άλλο χρόνο – ούτε άλλο χώρο στα μέσα ενημέρωσης – για να χάσουμε ασχολούμενοι με τους ελάχιστους που εξακολουθούν να είναι σκεπτικιστές ως προς την κλιματική αλλαγή. Τώρα είναι ώρα για δράση!».
«Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, των Ηνωμένων Εθνών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι “είναι σαφές πως η ανθρώπινη παρέμβαση έχει προκαλέσει αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας, της θάλασσας και της ξηράς”».
Ποιες είναι οι πιο δραματικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που ήδη λαμβάνουν χώρα και ποιες αυτές που η επιστημονική κοινότητα εκτιμά ότι θα σημειωθούν τα επόμενα χρόνια;
«Είναι ήδη μπροστά στα μάτια μας κι αυτό διευκολύνει αρκετά την επιστήμη να μιλήσει για την κλιματική αλλαγή και να γίνει κατανοητή. Οι συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα σημειώνουν νέα ρεκόρ κάθε χρόνο και η μέση παγκόσμια θερμοκρασία είναι ήδη ένα βαθμό παραπάνω από ό,τι ήταν στην προβιομηχανική εποχή. Τα βουνά χάνουν τους παγετώνες τους, ο αρκτικός πάγος βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο του, οι ωκεανοί είναι πιο όξινοι και με λιγότερο οξυγόνο. Πρέπει να μετακινηθούν οι καλλιέργειες και μαζί τους οι αγρότες. Οι καύσωνες και άλλα ακραία φαινόμενα είναι πιο συχνά και έντονα, προκαλώντας καταστροφές που κοστίζουν αρκετά στην κοινωνία. Αυτές και άλλες “τάσεις” αναμένεται να ενταθούν –ανάλογα με το πόσο θα μπορέσουμε να μειώσουμε τις εκπομπές– απειλώντας όχι μόνο το περιβάλλον αλλά και την οικονομία, την υγεία, τη διάθεση φαγητού και κάθε πτυχή της κοινωνίας. Από τη μία, οι άνθρωποι μπορούν να βρουν λύσεις για τον περιορισμό των εκπομπών και, από την άλλη, να προσαρμοστούν στις αναπόφευκτες επιπτώσεις του μεταβαλλόμενου κλίματος. Αλλά κάθε καθυστέρηση στη δράση για το κλίμα θα αυξήσει το κόστος που πρέπει να επωμιστούμε».
«Τα βουνά χάνουν τους παγετώνες τους, ο αρκτικός πάγος βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο του, οι ωκεανοί είναι πιο όξινοι και με λιγότερο οξυγόνο. Πρέπει να μετακινηθούν οι καλλιέργειες και μαζί τους οι αγρότες. Οι καύσωνες και άλλα ακραία φαινόμενα είναι πιο συχνά και έντονα».
Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή στις μέρες μας;
«Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με την IPCC, σχεδόν το 35% των συνολικά καθαρών ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προέρχεται από τον τομέα της παροχής ενέργειας, κυρίως λόγω των ενεργειακών απαιτήσεων του βιομηχανικού και του κατασκευαστικού τομέα. Δεδομένου ότι τα ορυκτά καύσιμα –όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο– εξακολουθούν να παρέχουν περίπου το 80% της παγκόσμιας ενέργειας, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί είναι τόσο επείγον να στραφούμε στις ανανεώσιμες πηγές της. Άλλοι σχετικοί τομείς που συνεισφέρουν αρνητικά είναι η γεωργία, η δασοκομία και άλλες χρήσεις γης και οι μεταφορές.
»Όμως το πρόβλημα είναι πολύπλοκο, διαφέρει από χώρα σε χώρα, και το μερίδιο ευθύνης του κάθε τομέα που ανέφερα παραπάνω αλλάζει. Επιπλέον, κάθε χώρα του κόσμου συνεισφέρει διαφορετικά στις παγκόσμιες εκπομπές και έχει διαφορετικές ευθύνες σε σχέση με τις συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα της Γης. Αν δούμε ιστορικά τις συνολικές εκπομπές που έχουν απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα, μπορούμε να πούμε ότι οι ΗΠΑ είναι ο βασικός υπεύθυνος για την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, σήμερα η Κίνα είναι αυτή με τις υψηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στον πλανήτη. Όμως αν κοιτάξετε τις κατά κεφαλήν εκπομπές, ο μέσος Κινέζος είναι υπεύθυνος για πολύ λιγότερες εκπομπές από τον μέσο Αμερικανό.
»Ελπίζω αυτά τα λίγα παραδείγματα να δίνουν την αίσθηση της πολυπλοκότητας του ζητήματος της κλιματικής αλλαγής και γιατί ποιον λόγο είναι τόσο αργή η διαδικασία διεθνών συμφωνιών για την επίλυση της κλιματικής κρίσης».
«Αν δούμε ιστορικά τις συνολικές εκπομπές που έχουν απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα, μπορούμε να πούμε ότι οι ΗΠΑ είναι ο βασικός υπεύθυνος για την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, σήμερα η Κίνα είναι αυτή με τις υψηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στον πλανήτη».
Μπορεί ακόμα να αντιστραφεί η κατάσταση ή έχουμε ξεπεράσει αυτό το σημείο;
«Ο κόσμος έχει ήδη αλλάξει, και θα συνεχίσει να αλλάζει, ακόμα κι αν σταματούσαμε όλες τις εκπομπές σήμερα. Έχουμε έναν παγκόσμιο στόχο, που έχει τεθεί με τη Συμφωνία του Παρισιού – να φροντίσουμε η άνοδος της θερμοκρασίας να διατηρηθεί “αρκετά κάτω από δύο βαθμούς πάνω”. Αλλά ακόμα κι αν επρόκειτο να αποτύχουμε στην επιδίωξη αυτού του στόχου, δεν υπάρχει λόγος να επιβραδύνουμε. Δεν υπάρχει κάποιο σημείο-στόχος στον ορίζοντα που αν κατακτήσουμε μετά θα μπορούμε απλώς να τα παρατήσουμε. Κάθε ενέργεια, κάθε βελτίωση της τρέχουσας κατάστασης είναι ένα βήμα προς τα εμπρός, μια κίνηση προς έναν πιο φιλόξενο κόσμο που πρέπει να επιδιώξουμε μέσω ενεργειών προσαρμογής που δύναται να βελτιώσουν και την ανθεκτικότητά μας».
Ως επαγγελματίας της επιστήμης και της επικοινωνίας, έχετε αντιμετωπίσει ποτέ οποιαδήποτε διάκριση λόγω του φύλου σας; Τι θα μπορούσαν να συνεισφέρουν οι γυναίκες στην επιστήμη και ιδιαίτερα στον περιβαλλοντικό τομέα;
«Κάποτε με ρώτησαν, σε εργασιακό πλαίσιο, τι θα ήθελα να κάνω στη ζωή μου. Αν ήθελα να κάνω καριέρα ή να γίνω μητέρα. Δεν μπορώ να πω (γιατί δεν το ξέρω) αν η απάντησή μου –δηλαδή ότι δεν θα εγκατέλειπα την ιδέα να κάνω κάποτε οικογένεια– με τιμώρησε κάπως σε εκείνη τη χρονική στιγμή. Αυτό που ξέρω είναι ότι το να είμαι σήμερα μητέρα ενός απαιτητικού τετράχρονου κοριτσιού με έχει κάνει να ανακαλύψω και να αναπτύξω ικανότητες που με ωφελούν σε διάφορες πτυχές της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της δουλειάς μου. Οι γυναίκες μπορούν να συνεισφέρουν στην επιστήμη, σε όλους τους επιστημονικούς τομείς, όπως και οι άνδρες. Το μόνο που χρειάζεται είναι η δημιουργία του κοινωνικού πλαισίου για να είναι αυτό δυνατό».
«Το να είμαι σήμερα μητέρα ενός απαιτητικού τετράχρονου κοριτσιού με έχει κάνει να ανακαλύψω και να αναπτύξω ικανότητες που με ωφελούν σε διάφορες πτυχές της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της δουλειάς μου».
Για τι θα μιλήσετε στην επικείμενη συμμετοχή σας στο Athens Science Festival;
«Θα αναλογιστώ το πώς η επικοινωνία μπορεί να συμβάλει στην κάλυψη του κενού μεταξύ γνώσης και δράσης για να προχωρήσουμε γρήγορα στην ευνοϊκότερη διαδρομή. Στην πραγματικότητα, όπως το κλίμα σήμερα αλλάζει λόγω της ανθρώπινης παρέμβασης που προκύπτει από επιλογές του παρελθόντος, έτσι αυτό που κάνουμε σήμερα έχει τη δύναμη να διαμορφώσει το μέλλον. Δύο πολύ διαφορετικοί κόσμοι θα προέκυπταν αν, από τη μια, είχαμε μια άμεση και ισχυρή δράση η οποία θα κατάφερνε να διατηρήσει την άνοδο της θερμοκρασίας κάτω από αυτούς τους 2 βαθμούς ή, από την άλλη, εγκαταλείπαμε την προσπάθεια και φτάναμε σε άνοδο της θερμοκρασίας άνω των 4 βαθμών. Αυτό που χρειάζεται είναι μια διάχυτη αλλαγή των κοινωνιών μας, όχι μόνο για το καλό του πλανήτη, αλλά κυρίως γιατί δρώντας για το κλίμα ταυτόχρονα θα ωφεληθούν οι πάντες».
Για το Athens Science Festival 2022
Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο, η επιστήμη σταθερά παρατηρεί και παρέχει εφόδια για την ανάπτυξη. Θα είναι η τεχνητή νοημοσύνη το επόμενο βήμα στην εκπαίδευση; Η κλιματική αλλαγή μπορεί να διαμορφώσει γενιές με οικολογική συνείδηση; Πώς η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη μεταμορφώνει την τέχνη και την επιστήμη; Είναι τα σκουπίδια οι πρώτες ύλες του μέλλοντος;
Μέσα από ομιλίες από κορυφαίους ομιλητές από όλο τον κόσμο, εντυπωσιακά πειράματα επίδειξης, chemistry shows, διαδραστικά εκθέματα, βιωματικές δράσεις, workshops για ενήλικες, εργαστήρια για παιδιά και πολλές άλλες δράσεις, το φεστιβάλ θα επιχειρήσει να απαντήσει τα ερωτήματα και να εγείρει νέα.
Το Athens Science Festival 2022 διοργανώνεται από τον εκπαιδευτικό οργανισμό «Επιστήμη Επικοινωνία – SciCo», το British Council και την Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με πλήθος ακαδημαϊκών, ερευνητικών φορέων και εκπαιδευτικών οργανισμών.
Info
Athens Science Festival 2022, Παρασκευή 21 έως Κυριακή 23 Οκτωβρίου 2022, Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, Πειραιώς 100, Γκάζι, 213 0109300 , www.athens-science-festival.gr
*Τι είναι το Ευρωμεσογειακό Κέντρο για την Κλιματική Αλλαγή;
Ο λόγος στην Alessandra Mazzai:
«Το Ίδρυμα CMCC – Ευρωμεσογειακό Κέντρο για την Κλιματική Αλλαγή (cmcc.it), που ιδρύθηκε το 2005, ερευνά και δημιουργεί μοντέλα του κλιματικoύ μας συστήματος, προσομοιάζοντας τις αλληλεπιδράσεις του κλίματος με την κοινωνία. Σκοπός αυτών των μοντέλων είναι να πάρουμε αξιόπιστα και έγκαιρα επιστημονικά αποτελέσματα για την τόνωση της βιώσιμης ανάπτυξης, την προστασία του περιβάλλοντος και, τέλος, την ανάπτυξη πολιτικών με γνώμονα την επιστήμη σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα.
»Το CMCC είναι οργανωμένο με τη μορφή ενός δικτύου που επεκτείνεται σε όλη την Ιταλία με τοποθεσίες στο Λέτσε, τη Μπολόνια, την Καζέρτα, το Μιλάνο, τη Σάσαρι, τη Βενετία και το Βιτέρμπο. Το δίκτυο συνδέει πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα διαφορετικών επιστημονικών τομέων δημιουργώντας έτσι μια ισχυρή διεπιστημονική συνεργασία. Η κοινή κατεύθυνση των τομέων ενθαρρύνεται για να υποκινήσει νέες και δημιουργικές ιδέες αλλά και για να διασφαλίσει ότι οι περιβαλλοντικές παρατηρήσεις, αναλύσεις, προβλέψεις και υπηρεσίες ανταποκρίνονται αποτελεσματικότερα στις ανάγκες της κοινωνίας – οι οποίες μπορούν να ερμηνευτούν καλύτερα υπό το πρίσμα διαφορετικών επιστημονικών τομέων.
«Το CMCC είναι οργανωμένο με τη μορφή ενός δικτύου που επεκτείνεται σε όλη την Ιταλία με τοποθεσίες στο Λέτσε, τη Μπολόνια, την Καζέρτα, το Μιλάνο, τη Σάσαρι, τη Βενετία και το Βιτέρμπο».
»Οι επιστήμονές αναπτύσσουν εργαλεία ποσοτικής ανάλυσης και κάνουν προβλέψεις για το πώς θα μοιάζει ο πλανήτης και η κοινωνία μας στο μέλλον. Με τη συνεργασία οικονομολόγων και τεχνικών, παρέχουν πλήρεις αναλύσεις των επιπτώσεων του κλίματος σε διάφορα συστήματα, όπως η γεωργία, τα οικοσυστήματα, οι ακτές, οι υδάτινοι πόροι, η υγεία και η οικονομία.
»Επιπλέον, το CMCC διευκολύνει τον διάλογο μεταξύ των επιστημόνων, των αρμόδιων για τη λήψη αποφάσεων αλλά και του κοινού, με στόχο την υποστήριξη αποφάσεων και δράσεων προς όφελος της κοινωνίας και του περιβάλλοντος. Η επικοινωνία αυτή είναι ένα από τα μέσα που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να επιτρέψουμε στην επιστήμη να έχει αντίκτυπο στην κοινωνία».
