Καθώς η μια τραγική είδηση διαδέχεται την άλλη στους ιλιγγιώδεις ρυθμούς της καθημερινής ειδησεογραφίας, ελάχιστα προλαβαίνουν να καταγραφούν στη μνήμη μας, σχεδόν όσο ένα σχέδιο χαραγμένο στην άμμο στην άκρη της θάλασσας. Όμως τουλάχιστον μία έμελλε να αντέξει στον χρόνο και στον βομβαρδισμό από πληροφορίες και να γίνει κινητήριος δύναμη στον αγώνα κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών.
Η δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη ενέπνευσε τον Θανάση Τριαρίδη να γράψει το ποίημα «Οι τρομεροί αιώνες», μελοποιήθηκε από τον Χρήστο Διαμαντή την άνοιξη του 2020, λίγο πριν από τον θάνατό του το 2021, και ενορχηστρώθηκε από τους Βασίλη Φαλάρα και Βασίλη Κολοβό. Η ερμηνεία του τραγουδιού, από τη Βερόνικα Δαβάκη, ισορροπεί ανάμεσα στη δωρική απλότητα και τον πλούτο των συναισθημάτων, ώστε να αναδεικνύονται και η μουσική και οι στίχοι: «Και κάθε βράδυ ρίχνουμε στα βράχια μια γυναίκα / κι έπειτα μένουμε μουγκοί μέσα στην παγωνιά, / γιατί αυτό μας έμαθαν οι τρομεροί αιώνες, / να φτιάχνουμε έναν φονιά στην αντρική καρδιά».
Είχαμε πολλές αφορμές να μιλήσουμε με την τραγουδίστρια και ηθοποιό: την κυκλοφορία των «Τρομερών αιώνων» τον Ιούνιο του 2024, ως το πρώτο από έναν ανέκδοτο προς το παρόν ομότιτλο κύκλο δέκα τραγουδιών του πρόωρα χαμένου συνθέτη, τη βράβευσή της με το «Κάρολος Κουν» για την ερμηνεία της στην παράσταση «Μαρίκα Νίνου – Σαν άστρο», το νέο της άλμπουμ με τον Βαγγέλη Κορακάκη «Λαϊκή απογευματινή», αλλά και τη συμμετοχή της στην τελετή αφής της φλόγας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού.
Ποια διαδρομή σάς οδήγησε στην ερμηνεία του τραγουδιού «Οι τρομεροί αιώνες»;
«Η ιστορία της Ελένης Τοπαλούδη με αφήνει μουδιασμένη. Η σκέψη, δε, ότι είναι μόνο μία ανάμεσα σε εκατοντάδες στη μικρή μας πατρίδα μού φέρνει θυμό και δάκρυα. Και έναν κόμπο στο στομάχι. Εάν υπάρχει κάτι να κάνω θα το κάνω, σκέφτηκα. Ας είναι έστω ένα τραγούδι».
Γιατί, από όλα τα θύματα, η Ελένη Τοπαλούδη είναι μια από τις γυναίκες που έχουν αναδειχθεί σε σύμβολο του αγώνα κατά των γυναικοκτονιών και αποτέλεσε την έμπνευση γι’ αυτό το τραγούδι;
«Ίσως γιατί ήταν τόσο κτηνώδες αυτό που συνέβη. Ίσως γιατί κάθε νεότερη είδηση της υπόθεσης εκείνης ξεπερνούσε τους χειρότερους εφιάλτες μας. Ίσως γιατί ήμασταν σε κάποιο βαθμό έτοιμοι ως κοινωνία να το ακούσουμε. Σίγουρα η αδικία συσσωρεύεται και ήρθε η στιγμή να μας πνίξει».
Με αφορμή τον τίτλο του τραγουδιού, «Οι τρομεροί αιώνες»: Μπορείτε να φανταστείτε μια ανθρωπότητα χωρίς γυναικοκτονίες; Ποιον ρόλο μπορεί να παίξει η μουσική σε αυτό το όνειρο;
«Η ανθρωπότητα οφείλει στα εξ ων συνετέθη να προχωρήσει χωρίς γυναικοκτονίες. Δεν πρόκειται για όνειρο αλλά για στόχο, τον οποίο όλοι οφείλουμε να υπερασπιστούμε – ο καθένας από το πόστο του.
«Μέσα από τη μουσική σύστησε, πριν από χρόνια, ο Θεοδωράκης στο ευρύ κοινό μεγάλους ποιητές, τον Ελύτη, τον Λειβαδίτη, τον Αναγνωστάκη, άρα σύστησε υψηλές ιδέες, βαθιά συναισθήματα, συγκίνηση, ευαισθησία, συμπόνοια.
»Η τέχνη, η υψηλή τέχνη, τρυπώνει μέσα μας, μας εξανθρωπίζει, μας υπενθυμίζει, βάζει τα σύνορα του καλού και του κακού, του όμορφου και του άσχημου».
«Η ανθρωπότητα οφείλει στα εξ ων συνετέθη να προχωρήσει χωρίς γυναικοκτονίες. Δεν πρόκειται για όνειρο αλλά για στόχο, τον οποίο όλοι οφείλουμε να υπερασπιστούμε – ο καθένας από το πόστο του».
«Τέρατα που γεννήθηκαν σε έναν κόσμο-τέρας» χαρακτηρίζει ένας στίχος του τραγουδιού τους φονιάδες της Ελένης. Ποιοι παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν, πιστεύετε, σε τέτοιες τερατογενέσεις στον σύγχρονο κόσμο;
«Πολλοί, φαντάζομαι: Η έλλειψη παιδείας, η έλλειψη διεξόδων, η εξοικείωση με τη βία, ίσως οι θύτες να έχουν υπάρξει οι ίδιοι θύματα.
»Είναι επείγον να διαμορφώσουμε μια κοινωνία στην οποία δεν χωρούν τέτοιες συμπεριφορές. Αλλά και σε περίπτωση που κάτι συμβεί κατ’ εξαίρεση, να αντιμετωπίζονται άμεσα και σφαιρικά».
Ως μητέρα, πώς προσπαθείτε να θωρακίσετε το παιδί σας ώστε να μη βρεθεί σε ρόλο θύματος ή θύτη; Αισθάνεστε ότι έχουμε τη δύναμη ως γονείς για να μεγαλώσουμε μια γενιά λιγότερο ευάλωτη στη βία και ειδικά στην έμφυλη;
«Μεγαλώνοντας ένα παιδί έρχομαι κάθε μέρα αντιμέτωπη με τον εαυτό μου. Γιατί τα παιδιά λειτουργούν σε ασύλληπτο βαθμό μιμητικά. Πολλώ δε μάλλον με τους γονείς τους, οι οποίοι έχουν ρόλο αυθεντίας. Έτσι, βρίσκομαι αιφνιδίως μπροστά σε συμπεριφορές που δεν είναι παρά οι δικές μου.
«Τα παιδιά λειτουργούν σε ασύλληπτο βαθμό μιμητικά. Πολλώ δε μάλλον με τους γονείς τους, οι οποίοι έχουν ρόλο αυθεντίας. Έτσι, βρίσκομαι αιφνιδίως μπροστά σε συμπεριφορές που δεν είναι παρά οι δικές μου».
»Πρώτα λοιπόν να εξελιχθούμε εμείς κι έπειτα η επόμενη γενιά.
»Θεωρώ πως είναι υψίστης σημασίας ένα παιδί να αισθάνεται ότι το αγαπούν γι’ αυτό που είναι. Γιατί μόνο έτσι θα αντιληφθεί με τρόπο υγιή την αγάπη, θα αγαπήσει πρώτα τον εαυτό του και έπειτα τους γύρω του».
Λίγο πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι και δεδομένης της σημαντικής παρουσίας σας στην τελετή παράδοσης της φλόγας, κατά τη γνώμη σας ποια είναι τα σημαντικότερα μηνύματα που μπορεί να περάσει σήμερα η διοργάνωση;
«Αισθάνθηκα μεγάλο δέος στην τελετή αφής και παράδοσης της ολυμπιακής φλόγας. Ο ύψιστος αυτός αθλητικός θεσμός είναι σύμβολο της ευγενούς άμιλλας, της αλληλεγγύης, της ενότητας και πάνω από όλα της ειρήνης σε επίπεδο διεθνές και πανανθρώπινο. Με συγκλονίζει που η ανάγκη αυτή ξεκινά ήδη από την αρχαιότητα».
Ως γυναίκα με σημαντική καλλιτεχνική διαδρομή και ταυτόχρονα σύντροφος του Δημήτρη Παπαδημητρίου, έχετε βρεθεί ποτέ αντιμέτωπη με έμφυλα στερεότυπα που να αποδίδουν τις δικές σας διακρίσεις και κατακτήσεις πρωτίστως στη σχέση σας με τον συνθέτη και λιγότερο στην προσωπική αξία σας; Αν ναι, πώς τις διαχειρίζεστε;
«Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει έρθει αντιμέτωπος με στερεότυπα. Εγώ κι εσείς, που μιλάμε με άνεση γι’ αυτό το ζήτημα, σίγουρα θα πιάσουμε τους εαυτούς μας κάποτε να έχουμε στερεοτυπική σκέψη. Γι’ αυτό είναι κρίσιμο να προσπαθούμε με κάθε τρόπο να εξελιχθούμε. Το να αναγνωρίζουμε τη στερεοτυπική σκέψη είναι μια αρχή».
«Αισθάνθηκα μεγάλο δέος στην τελετή αφής και παράδοσης της ολυμπιακής φλόγας. Ο ύψιστος αυτός αθλητικός θεσμός είναι σύμβολο της ευγενούς άμιλλας, της αλληλεγγύης, της ενότητας και πάνω από όλα της ειρήνης σε επίπεδο διεθνές και πανανθρώπινο. Με συγκλονίζει που η ανάγκη αυτή ξεκινά ήδη από την αρχαιότητα».
Πέρα από την προφανή μαγεία της συνύπαρξης με έναν καλλιτέχνη όπως ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, που μπορώ να φανταστώ ως ένα διαρκές δημιουργικό ζύμωμα, υπάρχουν και προκλήσεις; Για παράδειγμα, περιπτώσεις όπου έχουν έρθει σε αντιπαράθεση τα καλλιτεχνικά οράματά σας; Πώς πλοηγείστε, δύο άνθρωποι με ισχυρή καλλιτεχνική άποψη, στην κοινή σας καθημερινότητα;
«Στην καθημερινότητα μας είμαστε και ζευγάρι, είμαστε και γονείς, σύντροφοι, συνοδοιπόροι. Δεν είναι μόνο η μουσική που μας κρατά ενωμένους. Φυσικά και υπάρχουν διαφορές και αντίθετες γνώμες και οπτικές επί το έργον αλλά όλα είναι χρήσιμα και δημιουργικά. Καμία συνύπαρξη δεν είναι εύκολη, όμως μέσα από την πολυφωνία γινόμαστε πλουσιότεροι».
Αν το νέο σας άλμπουμ με τον Βαγγέλη Κορακάκη, «Λαϊκή απογευματινή», ήταν παράσταση, πώς θα την περιγράφατε;
«Η λαϊκή απογευματινή ξεκινάει κατά το σούρουπο, πας με φίλους και αγαπημένα πρόσωπα, ακούς λατρεμένα τραγούδια, πίνεις μπίρα και τρως ποπκόρν. Είναι μια παράσταση που αρχίζει αρκετά αργά το απόγευμα και τελειώνει αρκετά νωρίς το βράδυ για να νιώθεις απόλυτα ελεύθερος!».
Οι ρεμπέτισσες, όπως η Μαρίκα Νίνου την οποία ενσαρκώσατε στο θέατρο, σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο, έκαναν δικό τους τον χαρακτηρισμό του μάγκα. Θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρότυπα ακόμα και για τις σύγχρονες γυναίκες;
«Σκεφτείτε ότι στην Ελλάδα η γυναίκα δεν έχει δικαίωμα ψήφου μέχρι το 1954! Πώς βγαίνει μια γυναίκα από το σπίτι της κι εκτίθεται δημόσια; Επίσης πρέπει λάβετε υπόψη τον κόσμο που σύχναζε σε εκείνα τα μαγαζιά. Θα πρέπει να ήταν ηρωικό να επιβιώσει μια γυναίκα και μάλιστα τραγουδίστρια μέσα σε ένα τέτοιο τοπίο.
«Σκεφτείτε ότι στην Ελλάδα η γυναίκα δεν έχει δικαίωμα ψήφου μέχρι το 1954! Πώς βγαίνει μια γυναίκα από το σπίτι της κι εκτίθεται δημόσια; Επίσης πρέπει λάβετε υπόψη τον κόσμο που σύχναζε σε εκείνα μαγαζιά. Θα πρέπει να ήταν ηρωικό να επιβιώσει μια γυναίκα και μάλιστα τραγουδίστρια μέσα σε ένα τέτοιο τοπίο».
»Δεν μπορούμε, και δεν θα είχε νόημα, να αντιπαραβάλουμε τον αξιακό και ηθικό κώδικα του 1950 με αυτόν του 2024. Σήμερα ευτυχώς δεν είμαστε εκεί. Και προχωράμε».
Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο στην ιστορία της Μαρίκας Νίνου, ειδικότερα;
«Με εντυπωσίασε η ορμή της, η φωτιά μέσα της, που την έκανε να αψηφήσει θεόρατες δυσκολίες για να φτάσει στη μουσική της. Η σχέση της με το ανδρικό φύλο και ο δυναμισμός της. Και φυσικά το πώς γράφουν όλα αυτά στην ερμηνεία της».
Παρακολουθήστε τη Βερόνικα Δαβάκη να ερμηνεύει το τραγούδι «Οι τρομεροί αιώνες»:
Συντελεστές τραγουδιού «Οι τρομεροί αιώνες»:
Μουσική: Χρήστος Διαμαντής. Στίχοι: Θανάσης Τριαρίδης. Ερμηνεία: Βερόνικα Δαβάκη. Ενορχήστρωση: Χρήστος Διαμαντής, Βασίλης Φαλάρας, Βασίλης Κολοβός. Κοντραμπάσο: Λάμπρος Παπανικολάου, Μιχάλης Ζαχαρτζής. Βιολοντσέλο: Χάρις Σαφαρή. Σαντούρι: Ελένη Χαρταλάμη. Πιάνο: Βασίλης Κολοβός. Κιθάρες: Σωτήρης Λέτσιος, Παναγιώτης Διαμάντης, Κωστής Κωστάκης. Κρουστά: Χρήστος Διαμαντής, Βασίλης Φαλάρας. Ηχογράφηση – Μίξη: Βασίλης Φαλάρας. Video Clip: Ίριδα Κατσούλα. Υπεύθυνη επικοινωνίας: Γιώτα Δημητριάδη. Ευχαριστούμε θερμά το Studio City για την συνεργασία. Η ηχογράφηση και η μαγνητοσκόπηση έγιναν στην Αθήνα τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2024. Ευχαριστούμε όλους τους συντελεστές που συμμετείχαν εθελοντικά σε αυτή την προσπάθεια.
