Ένα πράσινο υψίπεδο ειδυλλιακό σαν κλασική τοπιογραφία ή, για όσους λιώνουν μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή, σαν desktop των Windows. Στη μέση, μια αλλόκοτη ξύλινη κατασκευή με δύο ρόδες που θυμίζει κάπως παλιό, τσιγγάνικο κάρο, μια ντουζίνα άνθρωποι όλων των ηλικιών με ανακλαστικά γιλέκα και μια τολύπα καπνού πάνω στο χώμα, γύρω από την οποία απλώνονται πτυσσόμενες καρέκλες και κατσαρολικά.
Για μένα είναι ένα ασυνήθιστο σκηνικό συνέντευξης. Για τους Time Circus, καθημερινή εικόνα. Συνάντησα τη βελγική κολεκτίβα λίγες μέρες πριν από την Τελετή Έναρξης Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2023 το Σάββατο 4 Φεβρουαρίου, όπου θα αφιχθεί ως η τέταρτη, προσκυνηματική πομπή. Δίνουμε ραντεβού σε ένα λιβάδι λίγο πριν από τα Σκούρτα Βοιωτίας, πλάι στο Μοναστήρι της Ανάληψης, όπου έχουν κατασκηνώσει για λίγο για να ανακτήσουν δυνάμεις και να αποχαιρετήσουν το μηχανικό τους, τον Έντουιν, ο οποίος επιστρέφει απόψε στο Βέλγιο.
«Η σύνθεση της ομάδας μας αλλάζει καθημερινά. Κάποιοι φεύγουν, άλλοι έρχονται, αλλά γενικά στο έργο της Ελευσίνας συμμετέχουν 75 άτομα», μου λέει ο Μπραν, ένα από τα πρώτα μέλη της κολεκτίβας που δημιουργήθηκε πριν από είκοσι τρία χρόνια στο Βέλγιο, όταν μια παρέα παιδικών φίλων αποφάσισε να μην κάνει ό,τι οι περισσότεροι άνθρωποι, να μη διαλέξει ο καθένας μια δουλειά και έναν/μία σύζυγο και πάρει το δρόμο του, αλλά να παραμείνει ενωμένη.
«Το 1999 κάναμε ένα τουρ στην Ευρώπη, 18 άτομα, όλοι φίλοι, οπότε αποφασίσαμε να κάνουμε μια κολεκτίβα. Αρχίσαμε να οργανώνουμε φεστιβάλ και να συνεργαζόμαστε με καλλιτέχνες και τεχνίτες σε διάφορες χώρες, στη Γαλλία, την Ισπανία, τη Σλοβενία, την Τσεχία, να δοκιμάζουμε τον εαυτό μας σε τι είμαστε καλοί και σε τι όχι. Τελικά, στην Πράγα ένας μεταλλουργός μάς έμαθε στο εργαστήρι του να δουλεύουμε το μέταλλο και να φτιάχνουμε εγκαταστάσεις και καταλάβαμε ότι αυτό είναι το στοιχείο μας, να δημιουργούμε πράγματα από επαναχρησιμοποιούμενα υλικά, από ξύλο, από μέταλλο, υλικά που γίνονται και η πηγή έμπνευσής μας».
«Στην Πράγα ένας μεταλλουργός μάς έμαθε στο εργαστήρι του να δουλεύουμε το μέταλλο και να φτιάχνουμε εγκαταστάσεις και καταλάβαμε ότι αυτό είναι το στοιχείο μας, να δημιουργούμε πράγματα από επαναχρησιμοποιούμενα υλικά».
Μια από αυτές τις δημιουργίες είναι και το θηριώδες δίτροχο ξύλινο κάρο τους, το Landship, πλοίο ξηράς στα ελληνικά, που τραβούν και σέρνουν με τα χέρια τους από την Αμβέρσα, εδώ και 3.000 χιλιόμετρα σχεδόν. Είναι η δική τους δοκιμασία, όπως αρμόζει σε μια προσκυνηματική πομπή, «ειδικά σχεδιασμένο ώστε να ταξιδεύει υπερβολικά αργά» σύμφωνα με τον Μπραν, αλλά και το σήμα κατατεθέν τους. «Θα μπορούσαμε να κουβαλάμε ο καθένας από ένα σακί πέτρες, αλλά δεν θα ήταν τόσο εντυπωσιακό. Ο κόσμος κοντοστέκεται βλέποντας το Landship και ανοίγει αμέσως συζήτηση μαζί μας, μας προσκαλεί στο σπίτι του, προσφέρεται να μας δώσει ένα χεράκι».
Από όπου κι αν έχουν περάσει – σε αυτό το προσκύνημα, από εννέα διαφορετικές χώρες – έχουν εντυπωσιαστεί από το πνεύμα φιλοξενίας των ανθρώπων που συναντούν. «Μας γεμίζουν με δώρα, με φαγητά και ποτά, μας αφήνουν να πλύνουμε τα ρούχα μας και να κάνουμε ντους. Δεν έχουμε αντιμετωπίσει καθόλου αρνητικές αντιδράσεις μέχρι τώρα, οι δυσκολίες είναι μόνο σωματικές – όταν, για παράδειγμα, πρέπει να κατεβούμε με το Landship μια πλαγιά με επικίνδυνη κλίση». Μόνο σε τέτοιες περιπτώσεις, όταν διακυβεύεται η ασφάλειά τους, καταφεύγουν στην ελκτική δύναμη, για παράδειγμα, ενός τρακτέρ ή ενός φορτηγού.
Όμως την πρώτη τους μέρα στην Ελλάδα, τους συνέβη κάτι αναπάντεχο.
«Είναι Χριστούγεννα και, δύο ώρες αφού έχουμε διασχίσει τα σύνορα, μας σταματάει ένας αστυνομικός πάνω στη μηχανή του. Δέκα λεπτά αργότερα, έχουν μαζευτεί οκτώ και μας λένε, αυτό που κάνετε είναι εντελώς παράνομο. Τους απαντάμε, κάναμε όλο αυτό το δρόμο διασχίζοντας, ας πούμε, τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ουγγαρία, και ποτέ δεν είχαμε πρόβλημα. Όταν τούς δείχνω τα χαρτιά μου, ένα πάκο μεταφρασμένο στα ελληνικά, αλλάζει εντελώς η συμπεριφορά τους. Μας δίνουν τα χέρια, μας εύχονται καλό ταξίδι και μας παραχωρούν αστυνομική συνοδεία.
«Είναι Χριστούγεννα και, δύο ώρες αφού έχουμε διασχίσει τα σύνορα, μας σταματάει ένας αστυνομικός πάνω στη μηχανή του. Δέκα λεπτά αργότερα, έχουν μαζευτεί οκτώ και μας λένε, αυτό που κάνετε είναι εντελώς παράνομο».
»Στην αρχή είναι αληθινά παράξενο, βρίσκονται και μπροστά και πίσω μας, με το καυσαέριο από την εξάτμιση των αυτοκινήτων τους να φτάνει στα πρόσωπά μας. Τους ζητάμε να κρατήσουν μεγαλύτερη απόσταση. Τους προτείνουμε ακόμα και να μας ακολουθήσουν με ποδήλατα, που ταιριάζουν περισσότερο στην ιδέα του προσκυνήματός μας, αλλά μας απαντούν ότι είναι χειμώνας και ότι το χειμώνα δεν μπορούν να μετακινηθούν με ποδήλατα».
Καθώς περνούν οι μέρες, αραιώνουν οι ώρες της αστυνομικής συνοδείας και πλέον οι Time Circus την καλούν μόνο αν νιώσουν ότι βρίσκονται πραγματικά σε κίνδυνο.
Πώς προέκυψε η Ελευσίνα;
«Είχαμε κατασκευάσει μια ρωμαϊκή βίλα μέσα σε βιβλιοθήκη της Αμβέρσας, στο πλαίσιο ενός artistic residency, αλλά τελικά οι αρχές μάς ζήτησαν να τη μετακινήσουμε και έτσι ζητήσαμε τη βοήθεια από 30-40 φίλους και περαστικούς και μεταφέραμε την κατασκευή μας σε μια κοντινή πλατεία. Εκείνη τη δράση έτυχε να δει μια Ελληνίδα που κατάγεται από την Ελευσίνα αλλά ζει στην Αμβέρσα και σκέφτηκε ότι κάτι τέτοιο θα ταίριαζε και στην πόλη της όταν θα γινόταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης».
Το 2018 η κολεκτίβα, μετά τη συνάντησή της με τον τότε δήμαρχο Ελευσίνας, πέρασε έξι μήνες στην πόλη, καταλύοντας σε ένα παλιό εργοστάσιο, για να κατασκευάσει μια παιδική χαρά. Έναν χρόνο αργότερα επέστρεψε κι έφτιαξε ένα δημοτικό πάρκο. Και ενώ η ανακήρυξη της Ελευσίνας αναβλήθηκε για δύο χρόνια λόγω της πανδημίας (αρχικά επρόκειτο να γίνει το 2021), οι Time Circus ανανέωσαν τη συμφωνία τους να συμμετάσχουν στις δράσεις της. Μετά την άφιξή τους στην Τελετή Έναρξης, θα παραμείνουν εκεί μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου για να φτιάξουν ένα πολιτιστικό κέντρο που θα ονομαστεί, σύμφωνα με μια ιδέα του καλλιτεχνικού διευθυντή Μιχαήλ Μαρμαρινού, «Κιβωτός της Αιώνιας Νεότητας».
Μετά την άφιξή τους στην Ελευσίνα, στην Τελετή Έναρξης, θα παραμείνουν εκεί μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου για να φτιάξουν ένα πολιτιστικό κέντρο που θα ονομαστεί, σύμφωνα με μια ιδέα του καλλιτεχνικού διευθυντή Μιχαήλ Μαρμαρινού, «Κιβωτός της Αιώνιας Νεότητας».
Όταν τούς ζητάω να ξεχωρίσουν μία από τις ομορφότερες στιγμές του μέχρι τώρα ταξιδιού τους, ο Μπραν περιγράφει μια απροσδόκητη συνάντηση σε ένα μικροσκοπικό συνοριακό χωριό της Σερβίας.
«Ένας τύπος, βλέποντάς μας να περνάμε μπροστά από το σπίτι του, παίρνει το ποδήλατό του, βγαίνει έξω και αρχίζει να μας ακολουθεί. Πέρασε όλη τη μέρα και όλη τη νύχτα μαζί μας. Μας είπε ότι είναι εφευρέτης αλλά δεν έχει καταφέρει ποτέ να εφεύρει κάτι πραγματικά σημαντικό. Όταν μας συνάντησε είχε χάσει τη διάθεσή του για ζωή, αλλά στο τέλος της ημέρας ήταν ξανά γεμάτος αισιοδοξία».
Αρκεί να περάσεις μισή ώρα με τους Time Circus για να νιώσεις ότι σε φορτίζει μια ζωντανή γεννήτρια θετικής ενέργειας. Δύο φίλοι παίζουν σαν μικρά παιδιά, κάποιοι κάνουν μικροεργασίες χωρίς να τους το επιβάλει κανείς, ενώ άλλοι έχουν σχηματίσει πηγαδάκια και συζητούν. Στα πόδια μας περιφέρονται, διεκδικώντας χάδια και παιχνίδια, τρία ασπρόμαυρα σκυλιά – το ένα, παιχνιδιάρικο κουτάβι. Τα ενήλικα γεννήθηκαν στο Landship, εξηγεί ο Μπραν. Το μικρό, το οποίο ονόμασαν Σουβλάκη, τους βρήκε στην Κυρτώνη – ένα χωριό της Φθιώτιδας για το οποίο, παρεμπιπτόντως, δηλώνουν εντυπωσιασμένοι από τη φυσική ομορφιά του – και άρχισε να τρέχει από πίσω τους ασταμάτητα για τρία χιλιόμετρα, μέχρι που δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να το υιοθετήσουν.
Αναρωτιέμαι ποιο είναι το μυστικό της συνύπαρξής τους στο δρόμο, εδώ και δεκάδες χρόνια και αμέτρητες χιλιάδες χιλιόμετρα.
«Δεν κάνουμε ξανά και ξανά μίτινγκ, όπως άλλοι άνθρωποι στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον κόσμο, που συναντιούνται και μιλούν και μιλούν και μετά επιστρέφουν σπίτι τους και δεν κάνουν ποτέ αυτά για τα οποία μίλησαν» λέει ο Μπραν. «Ο καθένας προσφέρει ό,τι καλύτερο μπορεί, σύμφωνα με τις δικές του ικανότητες, σεβόμαστε ο ένας τον άλλο και όλο αυτό πηγαίνει πολύ καλά».
«Οι Time Circus είναι και ρομαντικοί και πρακτικοί» μου λέει η Πέγκυ, μια Ελληνίδα που τούς γνώρισε πριν από μερικά καλοκαίρια στη Γαύδο και αποφάσισε να τους συνοδεύσει σε αυτή την προσκυνηματική πομπή. Και άλλοι φίλοι και γνωστοί τούς ακολουθούν έστω και για λίγο – αυτή τη στιγμή στην ομάδα υπάρχουν άνθρωποι όχι μόνο από το Βέλγιο αλλά και από τη Γαλλία, ακόμα και από τη Νέα Ζηλανδία. Για κάποιους οι Time Circus είναι ολόκληρη η ζωή τους, ενώ άλλοι ζουν την εμπειρία ως ένα διάλειμμα από τη δική τους «κανονικότητα». Η κολεκτίβα είναι ανοιχτή σε όλους.
«Δεν κάνουμε ξανά και ξανά μίτινγκ, όπως άλλοι άνθρωποι στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον κόσμο, που συναντιούνται και μιλούν και μιλούν και μετά επιστρέφουν σπίτι τους και δεν κάνουν ποτέ αυτά για τα οποία μίλησαν».
Σίγουρα θα υπάρχουν και δύσκολες στιγμές σε αυτό το ταξίδι. Χέρια και πόδια που πονούν από τη σωματική προσπάθεια και το κρύο. Ατελείωτες ώρες κάτω από μια μουσκεμένη τέντα, που βομβαρδίζεται από την καταιγίδα. Κοπιαστικά βήματα στη λάσπη και το χιόνι. Λαχτάρα για ένα ζεστό ντους ή μια αλλαξιά καθαρά ρούχα. Καβγάδες που απειλούν να διαλύσουν φιλίες χρόνων. Δεν μπορεί.
Όμως το πιο σημαντικό είναι το μήνυμα ότι κατάφεραν να κάνουν τη νεανική τρέλα τους τρόπο ζωής. Οι Time Circus δεν περιμένουν τη δική τους ουτοπία να έρθει, αλλά τη δημιουργούν εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες μέρα με τη μέρα, με τα ίδια τους τα χέρια, κυριολεκτικά με ό,τι συναντούν στο δρόμο τους.
Στην Ελευσίνα θα παραδώσουν την Κιβωτό που θα κατασκευάσουν στα χέρια των κατοίκων της, και των επισκεπτών από την ευρύτερη περιοχή, αφού στο μεταξύ συμβάλουν στο να τοποθετηθεί ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση, ώστε το έργο να παραμείνει βιώσιμο και οικονομικά αυτόνομο και μετά το 2023. Και ποιος είναι ο επόμενος προορισμός τους;
Θέλουν να δημιουργήσουν μια σταθερή βάση στην Ελλάδα, για να ξεχειμωνιάζουν όλοι μαζί σαν τα αποδημητικά πτηνά. Μετά από δεκαπέντε χρόνια αναζήτησης για την ιδανική τοποθεσία, πλέον μπορούν να διαλέξουν ανάμεσα σε δύο, χάρη σε μια σχεδόν απίστευτη σύμπτωση.
«Πριν από τρία χρόνια, ενώ πηγαίναμε στα Λουτρά Αιδηψού να διαπραγματευτούμε με τον ιδιοκτήτη ενός ξενοδοχείου που σκεφτόμασταν να αγοράσουμε, συναντήσαμε τυχαία μια άλλη ομάδα, Ελλήνων από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και το Βόλο. Διαπιστώσαμε ότι είχαμε την ίδια ιδέα και αποφασίσαμε να την υλοποιήσουμε μαζί. Χτες με πήρε τηλέφωνο ένας από αυτούς και μάς είπε ότι έχουν βρει ένα ακόμα φοβερό μέρος, κάτι ιαματικά λουτρά κοντά στη Θεσσαλονίκη που έκλεισαν πριν από τρία χρόνια».
Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Δείτε ένα βίντεο για την Ελευσίνα 2023:
Info
Πληροφορίες για την Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2023: 2023eleusis.eu
Ακολουθήστε τη διαδρομή των Time Circus εδώ.
