Τον Δεκέμβριο του 1945 το θρυλικό πλοίο «Ματαρόα» μετέφερε 140 περίπου υποτρόφους του Γαλλικού Ινστιτούτου μακριά από την εμφυλιακή Ελλάδα. Από εκείνο το γεγονός εμπνεύστηκε το όνομά της η θεατρική ομάδα «RMS MATAROA», την οποία «βλέπουμε σαν ένα καράβι που πλέει προς τη δική μας Ουτοπία» όπως σχολιάζει σήμερα ο Μάνος Βαβαδάκης. «Δεν τη συγκροτήσαμε για να προσθέσουμε κι άλλες παραστάσεις στο ξέχειλο θεατρικό πεδίο της Αθήνας, αλλά για να μιλήσουμε για θέματα που μας καίνε – αν δεν το κάναμε, θα σκάγαμε».
Και τα έξι μέλη της (Μάνος Βαβαδάκης, Στέλλα Βογιατζάκη, Χαρά – Μάτα Γιαννάτου, Κατερίνα Ζησούδη, Κατερίνα Παπανδρέου, Κωνσταντίνος Πλεμμένος) είναι συνεργάτες και φίλοι από το 2013. Τα τέσσερα ήταν μαζί και στη σχολή του Εθνικού Θεάτρου. «Μετά την καραντίνα αποφασίσαμε να συγκροτήσουμε έναν πιο σταθερό πυρήνα, μια καλλιτεχνική συντροφιά με σκοπό να δουλεύουμε συχνότερα μαζί. Μοιραζόμαστε έναν κοινό πόθο. Κατακτώντας έναν συλλογικό τρόπο καλλιτεχνικής δημιουργίας να θέσουμε τις βάσεις για ένα θέατρο στο οποίο θα απολαμβάνουμε όλοι μεγαλύτερη ελευθερία, καλλιτέχνες και θεατές» προσθέτει ο Μάνος.
Το σκοπό της δημιουργίας της ομάδας υπηρετεί και η νέα παράστασή της, «ΤΑΝΚ / Όλη Νύχτα Εδώ», στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, η μοναδική της σεζόν για την εξέγερση του Πολυτεχνείου με αφορμή τη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από τα γεγονότα. Μια απόπειρα γραμμικής αφήγησης –σχεδόν λεπτό προς λεπτό– των τεσσάρων εκείνων ημερών και εξερεύνησης της ιστορικής αλήθειας. Μέσα από τις προφορικές μαρτυρίες πρωταγωνιστών των γεγονότων όπως τις κατέγραψε ο ιστορικός Ιάσονας Χανδρινός και περιλαμβάνονται στο ομώνυμο βιβλίο «Όλη Νύχτα Εδώ» (εκδ. Καστανιώτη) και αρχειακό υλικό, οι Κατερίνα Παπανδρέου, Κατερίνα Πατσιάνη, Μάνος Βαβαδάκης ερμηνεύουν το κείμενο υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του τελευταίου, ξετυλίγοντας τον μίτο της αφήγησης στον λαβύρινθο της μνήμης και «αντιμετωπίζοντας τον αδιάφορο ελληνικό εαυτό μας» όπως σχολιάζουν.
Τι προηγήθηκε της ιδέας της παράστασης «ΤΑΝΚ»: Η ανακάλυψη του βιβλίου «Όλη Νύχτα Εδώ» ή η επιθυμία, γενικά, να ανεβάσετε μια παράσταση για το Πολυτεχνείο;
Μάνος Βαβαδάκης: «Το Πολυτεχνείο είναι μια από τις λίγες σελίδες της ελληνικής ιστορίας που μας συγκινεί όλους μας βαθιά. Παρά την απόσταση που μας χωρίζει από το ίδιο το γεγονός είναι φάρος στην πυξίδα της ζωής μας. Η αλληλεγγύη κι ο αγώνας για κάτι υψηλότερο είναι και για εμάς βασικές συνιστώσες, τόσο κοινωνικά όσο και καλλιτεχνικά. Η ανάγκη λοιπόν να αφηγηθούμε την ιστορία του και κυρίως να μιλήσουμε για τη βαθιά πληγή που αφορά στην καπήλευσή του στα χρόνια της μεταπολίτευσης, τόσο θεσμικά όσο και ατομικά, είναι αυτό που μας κινητοποίησε. Το βιβλίο του Ιάσονα Χανδρινού ευτυχώς εμφανίστηκε σχεδόν άμεσα στο τραπέζι της δραματουργίας και μας έσωσε από παλινδρομήσεις. Η δουλειά που έχει κάνει ο Ιάσονας είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη και κυρίως γεμάτη αγάπη».
Πέρα από το βιβλίο με τις προφορικές αφηγήσεις, από ποιες άλλες πηγές αντλήσατε το αρχειακό υλικό; Στη διάρκεια αυτής της έρευνας, ανακαλύψατε κάτι που σας ώθησε να αναθεωρήσετε την άποψη που είχατε έως τότε για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου;
Κατερίνα Πατσιάνη: «H δραματουργία βασίστηκε εξ ολοκλήρου στο βιβλίο του Ιάσονα Χανδρινού με 84 μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν από κοντά τα γεγονότα εκείνων των ημερών. Επιπλέον ερευνήσαμε το υλικό της εποχής, εφημερίδες, λευκώματα, αρχειακό υλικό, συγγράμματα, όπως “Τα παιδιά της Δικτατορίας” του Κωστή Κορνέτη, καθώς και την πολύ σημαντική έρευνα του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Είδαμε επίσης ντοκιμαντέρ και ταινίες, όπως η υπέροχη “Δοκιμή” του Ντασέν. Μέσα από την έρευνα δεν άλλαξε ούτε αναθεωρήθηκε η σκέψη μας για την Χούντα αλλά εμπλουτίστηκε και έπαψε πια αναφορά μας να είναι η “άνευρη” σχολική γιορτή για την 17 Νοέμβρη. Νοηματοδοτήσαμε αλλιώς και ό,τι συμβαίνει σήμερα. Όλη η πάλη, η διεκδίκηση των αυτονόητων αξιών και δικαιωμάτων, όλη η εξεγερτική πνοή έχει τη συνέχειά της και τη δυναμική της. Τη δύναμη που εμείς της δίνουμε».
«Δεν άλλαξε ούτε αναθεωρήθηκε η σκέψη μας για την Χούντα αλλά εμπλουτίστηκε και έπαψε πια αναφορά μας να είναι η “άνευρη” σχολική γιορτή για την 17 Νοέμβρη. Νοηματοδοτήσαμε αλλιώς και ό,τι συμβαίνει σήμερα».
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις της μεταφοράς μιας γραμμικής αφήγησης των γεγονότων στο σανίδι;
Κατερίνα Παπανδρέου: «“Οι μνήμες είναι φλας. Διάφορα φλας σαν σκηνές”, λέει ένας από τους πρωταγωνιστές του βιβλίου. Και σε αυτήν ακριβώς τη φράση κρύβεται η όποια δυσκολία συναντήσαμε. Είχαμε στα χέρια μας ένα υλικό φοβερά πλούσιο σε πληροφορίες, συναίσθημα και παλμό, αλλά ταυτόχρονα αρκετά “θολό”. Η απόσταση των χρόνων αλλά και η φοβερή ένταση των ημερών εκείνων έχουν επιδράσει καταλυτικά στη μνήμη αυτών των ανθρώπων. Είναι χαρακτηριστικό ότι θυμούνται με ακρίβεια μικρές, πολύ μικρές λεπτομέρειες. Ο καθένας κάτι άλλο, κάτι που τον συγκίνησε, κάτι που χαράχτηκε μέσα του. Και σε άλλα σημεία των αναμνήσεών τους επικρατεί ένα κενό. Πολλοί από αυτούς λένε και ξαναλένε “δεν θυμάμαι”. Όλο αυτό λοιπόν το παζλ θελήσαμε να βάλουμε σε μια σειρά. Μας εξίταρε η διαδικασία. Νομίζω πως μετά από πολλή μελέτη και φροντίδα, σε ένα μεγάλο βαθμό το καταφέραμε».
Από ποιον μύθο για το Πολυτεχνείο θεωρείτε σημαντικότερο να απαλλαγούμε, πενήντα χρόνια μετά;
Κατερίνα Παπανδρέου: «Ο καθένας έχει τους προσωπικούς του μύθους να καταρρίψει, ανάλογα με τον βαθμό εμβάθυνσης και ουσιαστικής ενημέρωσής του γύρω από το θέμα. Για μένα ήταν ένα σοκ το γεγονός ότι νεκροί και τραυματίες υπήρχαν διάσπαρτοι σε όλες τις γειτονιές της Αθήνας, από τους Αγίους Αναργύρους μέχρι του Ζωγράφου. Ανάμεσά τους μια γυναίκα 76 ετών και ένα αγοράκι μόλις 5μιση ετών. Δεν είναι δύσκολο να συμπεράνει κανείς ότι είχανε ξαμοληθεί στους δρόμους και χτυπούσανε με λύσσα προς πάσα κατεύθυνση. Κι αυτό ενισχύεται ακόμα περισσότερο αν λάβει κανείς υπόψιν του ότι οι περισσότεροι νεκροί σημειώνονται κατά τη διάρκεια του Σαββάτου 17/11 και όχι την Παρασκευή το βράδυ όταν εισέβαλε το τανκ. Ο δεύτερος μύθος είναι αυτός που λέει ότι “όλος ο λαός ήταν εκεί, κατέβηκε στους δρόμους και συμπαραστάθηκε”. Θα θέλαμε πολύ να είχε γίνει έτσι. Αλλά αν κοιτάξουμε τους εαυτούς μας κατάματα, ξέρουμε καλά ότι η αλήθεια είναι άλλη. Ναι, φυσικά κατέβηκε πολύς κόσμος στο δρόμο, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία βυθίστηκε στη σιωπή. Ακόμα και αν μπορούμε να κατανοήσουμε το γιατί, οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε και να το αρθρώσουμε».
«Για μένα ήταν ένα σοκ το γεγονός ότι νεκροί και τραυματίες υπήρχαν διάσπαρτοι σε όλες τις γειτονιές της Αθήνας, από τους Αγίους Αναργύρους μέχρι του Ζωγράφου. Ανάμεσά τους μια γυναίκα 76 ετών και ένα αγοράκι μόλις 5μιση ετών».
Γιατί δυσκολευόμαστε ή διστάζουμε να αγγίξουμε μέσω της τέχνης γεγονότα της νεότερης ιστορίας;
Κατερίνα Παπανδρέου: «Δεν ξέρω αν δυσκολευόμαστε ή αν διστάζουμε. Ξέρω όμως, από τη δική μας εμπειρία, ότι τέτοια θέματα αποτελούν πολλές φορές μια συλλογική ανοιχτή πληγή. Θέλει μεγάλη φροντίδα και νοιάξιμο για να τα πλησιάσεις. Θέλει σεβασμό, όχι σοβαροφάνεια αλλά σεβασμό. Θέλει να ξέρεις τι σε κινεί και σε πυροδοτεί. Ποια είναι η λεπτή κλωστή που συνδέει το ιστορικό αυτό γεγονός με εσένα σήμερα και σε κάνει να θέλεις να το μοιραστείς. Και δεν εννοώ επ’ ουδενί ότι εμείς αυτά τα έχουμε λύσει. Απλώς τα έχουμε πάντα κατά νου και προσπαθούμε ανεβαίνοντας στη σκηνή να τα φέρουμε ως οδηγούς».
Φέτος βλέπουμε πολλές παραστάσεις με πολιτικά θέματα να γίνονται sold-out. Πιστεύετε ότι πρόκειται για συγκυριακό γεγονός ή ότι σηματοδοτεί μια στροφή του κοινού προς ένα πιο πολιτικοποιημένο θέατρο;
Κατερίνα Πατσιάνη: «Το θέατρο δεν είναι μια τέχνη αποκομμένη από την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, παραμένει λαϊκή τέχνη και ως εκ τούτου αφουγκράζεται την εποχή και τα ζητούμενά της. Δεν είναι λοιπόν συγκυριακό φαινόμενο, θεωρώ πως κάτι μας λείπει, για κάτι παλεύουμε ακόμη στην εποχή μας, διότι βλέπουμε τις ελευθερίες και τα δικαιώματα να ισοπεδώνονται και να κυριαρχεί η συνεχής άνοδος της άκρας δεξιάς και όλων των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων για το πώς πρέπει να ζει – ή να μη ζει – ο άνθρωπος. Η επιβίωση είναι ένας καθημερινός δύσκολος αγώνας. Και ναι, το κοινό θέλω να πιστεύω ότι πηγαίνει σε τέτοια θεάματα, όχι για να βρει απαντήσεις μα για να ακουμπήσει τον καθημερινό του πόνο πάνω στην κοινότητα. Ας πιστέψουμε στο ότι ο θεατής γυρνάει σπίτι του πιο ελαφρύς και με μεγαλύτερη αισιοδοξία, ας πιστέψουμε ότι το θέατρο μπορεί ακόμη να μετακινήσει κάποιον».
«Οφείλουμε στη δουλειά, στις βαθύτερες σχέσεις μας, να μην ανεχόμαστε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας. Ο κόσμος αλλάζει. Πόσο δυναμική ήταν η αντίδραση του κόσμου στη Θεσσαλονίκη για το επεισόδιο στην πλατεία Αριστοτέλους».
Τελικά, είναι η προσωπική πολιτική στάση ο μόνος δυνατός τρόπος αντίστασης ακόμη και σήμερα;
Κατερίνα Πατσιάνη: «Η αντίσταση σήμερα είναι αρκετά θολή, διότι δεν υπάρχει ένας ορατός εχθρός. Ο εχθρός κρύβεται στην καθημερινότητα και στις συνήθειες. Στο πώς δεν αντιδρούμε σε φαινόμενα βίας, πώς ανεχόμαστε καταστάσεις, τη συγκάλυψη ευθυνών της κυβέρνησης σε θέματα σημαντικά και το ότι θεωρούμε κανονικό όλοι να αποφεύγουμε την ευθύνη, να γυρνάμε το κεφάλι μας αλλού όταν καταπατάται το δικαίωμα του διπλανού μας. Υπάρχει πολλή αδικία και πολύς φόβος. Δε ξέρω αν μπορούμε να είμαστε όσο ελεύθερ@ θα θέλαμε να είμαστε, αξίζει όμως να ζούμε με τρόπο που δεν ευτελίζει τη ζωή μας. Οφείλουμε στη δουλειά, στις βαθύτερες σχέσεις μας, να μην ανεχόμαστε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας. Ο κόσμος αλλάζει. Πόσο δυναμική ήταν η αντίδραση του κόσμου στη Θεσσαλονίκη για το επεισόδιο στην πλατεία Αριστοτέλους. Οφείλουμε να παλεύουμε προς αυτήν την κατεύθυνση, να έχουμε τα αντανακλαστικά μας ανοιχτά».
Δείτε το τρέιλερ:
Info
«ΤΑΝΚ / Όλη Νύχτα Εδώ», έως 4 Απριλίου για δέκα παραστάσεις, μέρες και ώρες: Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00. Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν – Φρυνίχου, Φρυνίχου 14, Πλάκα, τηλέφωνα ταμείου: 210 3233464 και 210 3236732 (17:00-22:00), προπώληση: www.more.com
Σκηνοθεσία: Μάνος Βαβαδάκης. Δραματουργία: RMS MATAROA. Σκηνογραφία: Μαρίνα Νικητοπούλου. Φωτισμοί: Μαριέττα Παυλάκη. Βοηθοί σκηνοθέτη: Ειρήνη Μπαζάνη, Κωνσταντίνος Τριαντακωνσταντής. Φωτογραφίες/Τρέιλερ: Φώτης Σκουρλέτης. Παίζουν: Κατερίνα Παπανδρέου, Κατερίνα Πατσιάνη, Μάνος Βαβαδάκης.
