Ένα παράξενο θέατρο σκιών φτιαγμένο από τις φιγούρες των έργων του Νίκου Χουλιαρά ζωντανεύει το διαχρονικό μυθιστόρημά του «Ο Λούσιας» (εκδ. Νεφέλη, 1987). Μέσα από τη ζωγραφική του ξεπηδούν οι ήρωές του. Ο Λούσιας καθρεφτίζεται στον μπερντέ, διπλασιάζεται και πολλαπλασιάζεται. Στα νερά της λίμνης των Ιωαννίνων αντανακλούν οι σκιές μιας παραμορφωμένης πραγματικότητας. Η σκληρότητα και η υποκρισία φανερώνεται μέσα από ένα παιδί-καθρέφτη.
Ο λωλός της πόλης, ο αδύναμος στα μυαλά, ο αλαφροΐσκιωτος επιστρέφει να μάς θυμίσει την τρυφερότητα. Παίρνει φωνή και κίνηση από τον κορυφαίο καραγκιοζοπαίχτη Άθω Δανέλλη και συναντά στο Θέατρο Θησείον την ηθοποιό Ρηνιώ Κυριαζή, η οποία επίσης υπογράφει τη σκηνοθεσία και τη δραματουργική επεξεργασία. Τη σκηνική αφήγηση ντύνουν μουσικά ο Νίκος Βελιώτης και φωτιστικά η Στέβη Κουτσοθανάση. Την εικαστική επιμέλεια υπογράφει η κόρη του πολυπράγμονα καλλιτέχνη (συγγραφέα, ποιητή, ζωγράφου, γλύπτη, τραγουδοποιού), η επίσης εικαστικός Σοφία Χουλιαρά, που μας μιλάει για τη συγκίνηση της εκ νέου επαφής με το έργο του πατέρα της και τους Λούσιες του σήμερα.
Πώς συναντηθήκατε για πρώτη φορά με την παράσταση «Στη σκιά του Λούσια» και τη Ρηνιώ Κυριαζή;
«Η ζωγραφική του πατέρα μου είναι σαν θέατρο σκιών και τα κείμενά του έχουν διαλόγους που άνετα θα παίζονταν σε Καραγκιόζη. Λίγο μετά τον θάνατό του, το 2015, συζητήσαμε με τον Άθω Δανέλλη, με τον οποίο γνωριζόμασταν από παλιά, πως θέλαμε να συμπράξουμε σ’ ένα κοινό εικαστικό δρώμενο.
»Με τη Ρηνιώ Κυριαζή συναντηθήκαμε για πρώτη φορά πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια σε μια κοινή παρέα στα Γιάννενα και έπειτα ξανά σχετικά πρόσφατα στην Αθήνα. Πριν από δύο τρία χρόνια σ’ ένα καφέ στο Παγκράτι (γιατί είμαστε και γειτόνισσες) μου είπε πως θέλει να σκηνοθετήσει και να παίξει τον “Λούσια”. Όταν λοιπόν της πρότεινα αυτή τη συνεργασία με τον Άθω, δέχτηκε με ενθουσιασμό».
«Το ζωγραφικό έργο του πατέρα μου είναι τόσο πλούσιο, που δεν χρειάστηκε να αυτοσχεδιάσω. Πρακτικά οι φιγούρες που παίζουν κύριους ρόλους είναι αυτούσιες, παρμένες από τα σχέδιά του. Αυτοσχεδίασα μόνο σε κάποια φιγουράκια που παίζουν δευτερεύοντα ρόλο στο έργο μας – ακόμα και αυτά όμως στο στυλ και στη φόρμα των πρωταρχικών μορφών».
Ποιες αναφορές ενσωματώσατε, τουλάχιστον συνειδητά, στις φιγούρες; Βασιστήκατε κυρίως στο εικαστικό σύμπαν του πατέρα σας ή αυτοσχεδιάσατε σε μεγάλο βαθμό;
«Το ζωγραφικό έργο του πατέρα μου είναι τόσο πλούσιο, που δεν χρειάστηκε να αυτοσχεδιάσω. Πρακτικά οι φιγούρες που παίζουν κύριους ρόλους είναι αυτούσιες, παρμένες από τα σχέδιά του. Αυτοσχεδίασα μόνο σε κάποια φιγουράκια που παίζουν δευτερεύοντα ρόλο στο έργο μας – ακόμα και αυτά όμως στο στυλ και στη φόρμα των πρωταρχικών μορφών.
»Με ειδική γραφιστική επεξεργασία, σκαναρίσματα και εκτύπωση, οι φιγούρες αποτυπώθηκαν σε ειδικό διάφανο υλικό PVC ώστε να φαίνεται το σχέδιο φωτισμένο πίσω από το μπερντέ. Σε αυτό τον κόσμο με μύησε ο Άθως Δανέλλης, από τους καλύτερους καραγκιοζοπαίχτες στην Ελλάδα, που στην παράστασή μας ενσαρκώνει τους ήρωες του “Λούσια”».
Ποιες προκλήσεις, πρακτικές και εικαστικές, ενέχει ο σχεδιασμός μιας φιγούρας για θέατρο σκιών;
«Κατασκευαστική πρόκληση για μένα ήταν η λίμνη των Ιωαννίνων, που υπάρχει σχεδόν πάντα ως αναφορά στο εικαστικό περιβάλλον του Νίκου Χουλιαρά. Η αρχική ιδέα ήταν να χρησιμοποιηθεί η στεφανιογραφία του πατέρα μου, που είχα φυλαγμένη και είχε αυτό το μπλε μαύρο χρώμα… Τελικά, χρησιμοποίησα ακτινογραφίες: για να πετύχω ό,τι ήθελα τις έκοψα, τις ένωσα σε μακριές λωρίδες και τις τοποθέτησα πάνω σε χαρτί που τις καθρεφτίζει κι ενδιάμεσα με φωτισμό.
«Αν η ιστορία εξελισσόταν σε κάποιο άλλο μέρος ίσως να ήταν διαφορετική, μοιραία ένας τόπος διαμορφώνει τους κατοίκους του. Όμως Λούσιες υπάρχουν παντού. Μάλιστα όταν αρχίσαμε με τη Ρηνιώ να μελετάμε το κείμενο για την παράσταση μας είχε συγκλονίσει η ιστορία του Αντώνη, που έσπρωξαν από το πλοίο στο λιμάνι του Πειραιά… ένας Λούσιας ήταν κι αυτός».
»Το σκηνικό που περιέχει τον μπερντέ ήθελα να προσομοιάζει ένα έργο του πατέρα μου, με μια προβλήτα, κάτι παραβάν σαν πόρτες θεόρατες κι ένα μεγάλο παράθυρο που βλέπει στη λίμνη (υπάρχει μεταξοτυπία του και στο φουαγιέ του θεάτρου). Στο εργαστήριο της συνεργάτιδάς μου στη σκηνογραφία, Ναταλίας Μαντά, ανακάλυψα κάποιες πόρτες που είχε μαζέψει για να χρησιμοποιήσει με κάποια εικαστική αφορμή. Αυτή η αφορμή ήρθε με την παράσταση! Έτσι, με τον μπερντέ-πανί, που τοποθετήθηκε στη συνέχεια, το σκηνικό έγινε το παράθυρο και το σπίτι, το όνειρο και η πραγματικότητα, τα Γιάννενα, όλα μαζί».
Η ιστορία του Λούσια θα ήταν διαφορετική αν δεν είχε εξελιχθεί στα Γιάννενα αλλά σε κάποιο άλλο μέρος της Ελλάδας;
«Δυστυχώς δεν έχω ζήσει στα Γιάννενα, τα έχω επισκεφτεί όμως αρκετές φορές και αγαπήσει. Σίγουρα έχουν άλλη ατμόσφαιρα από την Αθήνα, ένα φως και μια καταχνιά που επηρεάζουν τους κατοίκους αλλά και την ιστορία του Λούσια. Για παράδειγμα, για τη λίμνη των Ιωαννίνων υπάρχουν ένα σωρό ιστορίες και εικασίες πως είναι στοιχειωμένη και πώς κάθε χρόνο πνίγεται κάποιος στα νερά της. Πώς αυτό να μην επηρεάσει τις μνήμες όσων ζουν και μεγαλώνουν εκεί; Άλλωστε το υγρό στοιχείο μέσα στην πόλη σε συνδυασμό με την ομίχλη που πέφτει συχνά έχουν άλλο μαγνητισμό και μια μελαγχολία.
»Αν η ιστορία εξελισσόταν σε κάποιο άλλο μέρος ίσως να ήταν διαφορετική, μοιραία ένας τόπος διαμορφώνει τους κατοίκους του. Όμως Λούσιες υπάρχουν παντού. Μάλιστα όταν αρχίσαμε με τη Ρηνιώ να μελετάμε το κείμενο για την παράσταση μας είχε συγκλονίσει η ιστορία του Αντώνη, που έσπρωξαν από το πλοίο στο λιμάνι του Πειραιά… ένας Λούσιας ήταν κι αυτός».
Πόσο έχει εξελιχθεί η κοινωνία στην αντιμετώπιση ανθρώπων σαν τον Λούσια; Τι θα μας έλεγε ένας Λούσιας του σήμερα αν μπορούσε να βρει τις λέξεις;
«Σίγουρα περιπτώσεις σαν τον Λούσια μπορούν πλέον να διαγνωστούν, αν υπάρχει δηλαδή κάποιο σύνδρομο ή νοητική υστέρηση, και να ακολουθήσει ιατρική αγωγή ή και επίβλεψη. Αλλά το bullying στις σημερινές κοινωνίες, όπου προβάλλονται τα πρότυπα του πιο όμορφου, του πιο δυνατού, του πιο έξυπνου, του πιο επιτυχημένου, του πλούσιου κ.λπ., υπάρχει δυστυχώς σε πολλές μορφές.
»Όμως η αθωότητα κι η ματιά του Λούσια στην καθημερινή τρέλα της ζωής προσωπικά με αφοπλίζει. Γι’ αυτό πιστεύω πως θα γράψει βαθύτερα μέσα μας. Μακάρι να είχαμε όλοι λίγο από Λούσια στην ψυχή μας».
«Η αθωότητα κι η ματιά του Λούσια στην καθημερινή τρέλα της ζωής προσωπικά με αφοπλίζει. Γι’ αυτό πιστεύω πως θα γράψει βαθύτερα μέσα μας. Μακάρι να είχαμε όλοι λίγο από Λούσια στην ψυχή μας».
Πώς ήταν για εσάς συναισθηματικά αυτή η διαδρομή, της εκ νέου ανακάλυψης του έργου του πατέρα σας μέσα από την παράσταση;
«Ήταν προκλητικά συγκινητική. Διάβασα ξανά και με μεγαλύτερη προσοχή τον “Λούσια” κι ανέτρεξα στα σχέδια και τους πίνακες του πατέρα μου για να βρω έργα να πλαισιώνουν ταιριαστά το κείμενο που επιλέχθηκε αριστοτεχνικά από τη Ρηνιώ. Άκουσα από μια κασέτα του πατέρα μου, αλλά και από το αρχείο της ΕΡΤ, τον ίδιο να διαβάζει κομμάτια του “Λούσια” στο ραδιόφωνο – μάλιστα ένα μικρό απόσπασμα ακούγεται και στην παράσταση.
»Είναι παράξενο το ότι σκέφτομαι πως θα μπορούσε από εκεί ψηλά ο πατέρας μου να το διασκεδάζει; Αυτό με κάνει να νιώθω συγκίνηση και χαρά μαζί και ίσως κάποια λύτρωση γιατί αφέθηκα να διαχειριστώ χωρίς φόβο τη μεγάλη πνευματική κληρονομιά που μου έχει αφήσει και συνομίλησα μαζί της με τη δική μου εικαστική ματιά».
Αν θα έπρεπε να ξεχωρίσετε μία δυνατή παιδική ανάμνηση, που ενδεχομένως καθόρισε την προσωπική διαδρομή σας, ποια θα ήταν;
«Νομίζω το ότι μπήκα, στην εφηβεία, μέσα στην αγκαλιά του Μουσικού Γυμνασίου Παλλήνης. Εκεί αγάπησα την μουσική και τις τέχνες – τον πολιτισμό γενικότερα. Παράλληλα το ότι μεγάλωνα σε ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον με χιούμορ με έκανε νομίζω πιο ευαίσθητη και δημιουργική».
Info
Θέατρο Θησείον, Ένα Θέατρο για τις Τέχνες, Τουρναβίτου 7, Ψυρρή, από 9 Μαΐου έως 16 Ιουνίου 2024, ημέρες & ώρες παραστάσεων: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21.00 και Κυριακή στις 18.00. Διάρκεια παράστασης: 100’. Τιμές εισιτηρίων: Γενική Είσοδος 15€, Μειωμένο: 12€, Ομαδικό: 10€. Προπώληση εισιτηρίων: www.more.com
Συντελεστές
Δραματουργική επεξεργασία – Σκηνοθεσία: Ρηνιώ Κυριαζή. Εικαστική επιμέλεια – Φωτογραφίες: Σοφία Χουλιαρά. Σκηνογραφία: Σοφία Χουλιαρά – Ναταλία Μαντά. Μουσική σύνθεση: Νίκος Βελιώτης. Φωτισμοί: Στέβη Κουτσοθανάση. Παίχτης Θεάτρου Σκιών: Άθως Δανέλλης. Ηθοποιός: Ρηνιώ Κυριαζή. Συνεργάτης σκηνής: Δέσποινα Χαλκορόκα. Βοηθός σκηνοθέτη: Δέσποινα Χαλκορόκα. Φωτογραφίες παράστασης: Αναστασία Γιαννάκη. Γραφιστική επιμέλεια: Παναγιώτης Ανδριανός. Κατασκευή σκηνικού: Χρήστος Παπαϊωάννου. Επικοινωνία: Χρύσα Ματσαγκάνη. Παραγωγή: Εταιρεία Θεάτρου Άλκη.
Η παράσταση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.
