Είναι όμορφος ο αρχαίος κόσμος; Eίναι εύκολο να τον καταλάβουμε; Μπορούμε να γελάσουμε, να διασκεδάσουμε και να φλεξάρουμε με όσα θα μάθουμε γι’ αυτόν; Η απάντηση σε όλα είναι ναι. Δεν έχουμε παρά να ανατρέξουμε στο πρότζεκτ Archaeostoryteller όπου ο Θεόδωρος Παπακώστας έχει επιστρατεύσει, από το 2019, τα social και παραδοσιακά media (αναρτήσεις, podcasts, βιβλία, ντοκιμαντέρ) με το προσωπικό στοίχημα να κάνει την ιστορία και την αρχαιολογία ακαταμάχητα γοητευτικές. Ακόμα και σε όσους πλήτταμε αφόρητα με τα αντίστοιχα μαθήματα στο σχολείο.
Αφού το βιβλίο του «Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;» έγινε μπεστ σέλερ, ήταν θέμα χρόνου να κυκλοφορήσει η ειδική έκδοσή του για παιδιά (και όχι μόνο), «Παιδιά, χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;», και τα δύο από τις εκδόσεις Key Books. Με αφορμή το νέο ανάγνωσμα, που κλέβω ανά τακτά χρονικά διαστήματα από τη βιβλιοθήκη του γιου μου, ο αρχαιολόγος και συγγραφέας μίλησε στο Marie Claire για τη μαγεία της αρχαιογνωσίας, τις παγίδες της ημιμάθειας, αλλά και την αγαπημένη του ηρωίδα της αρχαιότητας.
Πότε συνειδητοποιήσατε ότι θέλετε να γίνετε αρχαιολόγος; Τι σας γοήτευσε και τι σας γοητεύει περισσότερο μέχρι σήμερα στην επιστήμη σας;
«Ήταν σχεδόν μονόδρομος η απόφασή μου. Όπως και πολλοί άλλοι, από παιδί είχα την περιέργεια του τι είναι όλα αυτά τα αρχαία – ναοί, κάστρα, κτίσματα, οτιδήποτε επιζεί γύρω μας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ποιοι άνθρωποι ζούσαν εκεί και πώς; Ακόμη αυτό είναι που με συναρπάζει. Ποιες ιστορίες ξεπετάγονται μέσα από τις αρχαιότητες; Ποιες μεγάλες ιστορίες για βασίλεια και αυτοκρατορίες και ποιες μικρές ιστορίες ανθρώπων, καλών και κακών, μπορώ να ανακαλύψω; Εξάλλου όσο περισσότερο γνωρίζουμε την ανθρωπότητα μέσω της αρχαιολογίας τόσο καλύτερα ανακαλύπτουμε και τους εαυτούς μας».
«Από παιδί είχα την περιέργεια του τι είναι όλα αυτά τα αρχαία – ναοί, κάστρα, κτίσματα, οτιδήποτε επιζεί γύρω μας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ποιοι άνθρωποι ζούσαν εκεί και πώς; Ακόμη αυτό είναι που με συναρπάζει».
Πώς ξεκίνησε το project Archaeostoryteller και προέκυψε η συγγραφή των βιβλίων σας;
«Το Archaeostoryteller ξεκίνησε μέσω των κοινωνικών δικτύων και γρήγορα επεκτάθηκε σε πολλά άλλα. Εξαρχής σκεφτόμουν ότι θα ήθελα να γράψω και κάποιο βιβλίο που θα μπορούσε να γεφυρώσει την απόσταση ανάμεσα στην επιστήμη και το ευρύ κοινό. Δεν το έπαιρνα απόφαση. Ώσπου το Μάιο του 2019, μετά την ομιλία μου στο Tedx Athens, ήρθε και μου μίλησε η Ευαγγελία Αυλωνίτη της Ersilia Literary Agency. Εκείνη ήταν που μου έδωσε το έναυσμα και την ώθηση να ασχοληθώ σοβαρά με τη συγγραφή.
»Αρχικά ήθελα να καταπιαστώ με βιβλία για ενήλικες. Πλέον, μετά από δυο βιβλία που έγιναν μπεστ σέλερ και βραβεύτηκαν –το πρώτο μάλιστα μεταφράστηκε σε 13 γλώσσες και ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο [σ.σ.: Αναφέρεται στο «Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;»]– ήρθε η ώρα να γράψω και ένα για τους μικρούς μας φίλους. Έτσι, το “Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;” μετατράπηκε, απλουστευμένο και εμπλουτισμένο, σε μια εισαγωγή των παιδιών του δημοτικού (και των μεγαλύτερων όλων των ηλικιών φυσικά) στον αρχαίο κόσμο».
Ποιο σκοπό εξυπηρετεί το αφηγηματικό εύρημα του ασανσέρ;
«Είναι ένα εύρημα που δεν περιμένεις. Αλλάζει ορόφους όπως η ανασκαφή ανεβοκατεβαίνει στα στρώματα της Γης. Συμβολίζει επίσης την αέναη κίνηση της ανθρωπότητας, που έχει τα πάνω και τα κάτω της, και τις διακυμάνσεις της ιστορίας».
Πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε την αρχαία ελληνική ιστορία ώστε να μη γίνεται τροχοπέδη στη σύγχρονη εξέλιξή μας;
«Η Ιστορία είναι γεμάτη από τα πάντα. Από το καλό και το κακό, το ηρωικό και το ντροπιαστικό, το θαρραλέο και το δειλό, το έντονο και το ήρεμο. Το φως και το σκοτάδι. Όπως ακριβώς και οι άνθρωποι. Γνωρίζοντάς την καταλαβαίνουμε καλύτερα την εξέλιξή μας, όλα τα αξιόλογα επιτεύγματα προγόνων, που ακόμη μας αφορούν και μπορούν να μας εμπνεύσουν και, παράλληλα, την ανθρώπινη ύπαρξη στο σύνολό της.
»Τι ήταν λάθος; Τι σωστό; Τι μπορούμε να κάνουμε για να δημιουργήσουμε ένα όσο το δυνατόν καλύτερο αύριο; Για να το πετύχεις αυτό χρειάζεσαι τη μεγάλη εικόνα. Έχουμε ένα εθνικό σύμπλεγμα ότι η αρχαιότητα παραήταν τέλεια και εμείς δεν θα φτάσουμε ποτέ σε αντίστοιχα επίπεδα αλλά αυτό είναι εικονικό και ψευδές. Η αρχαιότητα είχε τα πάντα, άσπρο και μαύρο και όλα τα χρώματα ανάμεσα. Το ίδιο και εμείς. Αν μάθουμε να ξεχωρίζουμε όλα τα χρώματα, θα δημιουργήσουμε καλύτερες εκδοχές του εαυτού μας».
«Έχουμε ένα εθνικό σύμπλεγμα ότι η αρχαιότητα παραήταν τέλεια και εμείς δεν θα φτάσουμε ποτέ σε αντίστοιχα επίπεδα αλλά αυτό είναι εικονικό και ψευδές. Η αρχαιότητα είχε τα πάντα, άσπρο και μαύρο και όλα τα χρώματα ανάμεσα. Το ίδιο και εμείς».
Δεδομένου ότι αυτή η συνέντευξη προορίζεται για το Marie Claire, θα ήθελα να ξεχωρίσετε την αγαπημένη σας ηρωίδα της αρχαιότητας, από την ιστορία ή τη μυθολογία.
«Έχω μιλήσει πολλές φορές για τη Φρύνη. Μια κοπέλα από τη Βοιωτία που δεν ήθελε να ζήσει συμβατικά και έφυγε για τη μεγάλη πόλη, τη Νέα Υόρκη της εποχής, την Αθήνα. Εκεί αναγκαστικά δούλευε ως εταίρα. Ήταν όμως εξαιρετικά μορφωμένη (σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν μπορούσαν να πάνε σχολείο, το να καταφέρεις να μορφωθείς ήταν επίτευγμα από μόνο του), πλούτισε, έγινε το μοντέλο για το πρώτο γυμνό άγαλμα της Αφροδίτης στην ιστορία και δοξάστηκε. Το θάρρος που χρειαζόταν για να βγει από τα κοινωνικά πρέπει της εποχής της και να παλέψει είναι κάτι που θα θαυμάζω πάντα, σε όλους τους ανθρώπους που το πετυχαίνουν».
Αν ήταν στο χέρι σας να αλλάξετε το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ώστε η εκμάθηση της ιστορίας να γίνει πιο ενδιαφέρουσα και γόνιμη για τα παιδιά, τι θα κάνατε κυρίως;
«Θα μίκραινα την ύλη. Ιδίως στις πρώτες τάξεις. Θα ήθελα τα παιδιά, ειδικά στο δημοτικό και στο γυμνάσιο, να καταλάβουν απλά γιατί είναι ενδιαφέρουσα η ιστορία. Να καταλάβουν την ανθρωπότητα μέσα από τα ιστορικά γεγονότα. Ας μη θυμούνται κάθε χρονολογία και κάθε μάχη. Ας επικεντρώνονται στα πολιτιστικά επιτεύγματα που μπορούν να τα εμπνεύσουν και ας καταλάβουν τι θα πει άνθρωπος μέσα από το ταξίδι στο χρόνο. Θα προτιμούσα να διδάσκονται την ουσία, με απλά λόγια. Αυτό προσπαθώ να κάνω και μέσω του βιβλίου μου».
Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε διαδικτυακές πλατφόρμες να παρουσιάζουν τις επιστήμες με τρόπο πρωτόγνωρα απλό και ελκυστικό για το ευρύ κοινό. Το φαινόμενο, πέρα από τα προφανή οφέλη του, κρύβει κάποιες παγίδες που προσπαθείτε να αποφύγετε ως δημιουργός περιεχομένου εκλαϊκευμένης επιστήμης;
«Οι παγίδες πάντα υπάρχουν. Μια από αυτές είναι να φανεί εύκολη ή ευτελής κάθε επιστήμη και να νομίζουμε ότι μπορεί να μεταφερθεί η επιστημονική διαδικασία στα κοινωνικά δίκτυα. Υπάρχει λόγος που σπουδάζουμε για χρόνια την κάθε επιστήμη και εξειδικευόμαστε σε τομείς της. Οι επιστήμες είναι περίπλοκες και ευαίσθητες. Πλέον στο Ίντερνετ θα βρεις τα πάντα. Είναι καλό να τσεκάρουμε ποιος μας δίνει τις πληροφορίες και αν είναι επιστημονικά έγκυρες. Γιατί παράλληλα με την επιστήμη υπάρχει και η ψευδοεπιστήμη».
«Πλέον στο Ίντερνετ θα βρεις τα πάντα. Είναι καλό να τσεκάρουμε ποιος μας δίνει τις πληροφορίες και αν είναι επιστημονικά έγκυρες. Γιατί παράλληλα με την επιστήμη υπάρχει και η ψευδοεπιστήμη».
Έχετε επίσης συμμετάσχει σε ανασκαφές. Ποια είναι η πιο δυνατή στιγμή που έχετε ζήσει;
«Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, κάθε μικρό εύρημα έχει τη δική του γλύκα σε κάθε ανασκαφή. Έχει τύχει να βρεθούν και αγάλματα, κεφάλια χάλκινα ή μαρμάρινα, που προφανώς είναι πάντα μια μαγική στιγμή για τους αρχαιολόγους, αλλά ακόμη κι ένα μικρό σπασμένο αγγείο, με χαραγμένη επάνω μια επιγραφή που μας λέει “είμαι το ποτήρι του τάδε ή της δείνα”, έχει τη δική του μαγεία. Αγγίζεις και βλέπεις για πρώτη φορά μετά από χιλιάδες χρόνια κάτι που άγγιξε ένας άλλος άνθρωπος. Ανατριχίλα».
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
«Πρώτον θέλω να συνεχίσω το αρχαιολογικό podcast που κάνω, που παραδόξως για τη θεματολογία του (δεν είναι δηλαδή ευρεία) έχει αγαπηθεί πάρα πολύ και παραμένει εδώ και δυο χρόνια μέσα στο τοπ 10 των δημοφιλέστερων ελληνικών. Σκοπεύω επίσης να συνεχίσω με πολλά βιβλία για ενήλικες αλλά και για παιδιά, και φυσικά με ντοκιμαντέρ. Για να το πω πιο απλά, θέλω να τρυπώνω οπουδήποτε υπάρχει τρόπος να διοχετεύω την απολαυστικότατη επιστήμη της αρχαιολογίας».
