Η βελόνα του γραμμόφωνου φτάνει βαθιά στην πληγή της νοσταλγίας αλλά ο πόνος που προκαλεί είναι γλυκός στις αυθεντικές ηχογραφήσεις της Μαρίκας Παπαγκίκα που επιβιώνουν μέχρι σήμερα. «Γεια σου Σμύρνη, όμορφη, γεια σου!» ακούγεται να λέει στο τέλος της ερμηνείας του «Σμυρνέικου μινόρε», ενώ τη φανταζόμαστε μέσα στην πυκνή από τον καπνό και τις αναθυμιάσεις των απαγορευμένων οινοπνευματωδών ατμόσφαιρα του νυχτερινού κέντρου της, στο Μανχάταν, με το πολυπολιτισμικό κοινό της, από Έλληνες, Τούρκους, Αρμένιους, Αλβανούς και άλλες εθνικότητες, να τυλίγεται με το αόρατο νήμα της ξενιτιάς και των μελωδικών «αχ» της.
Αυτές οι ηχογραφήσεις, σμυρνέικων και ρεμπέτικων, είναι ανάμεσα στα ελάχιστα ντοκουμέντα της ζωής και του έργου της σημαντικότερης Ελληνίδας τραγουδίστριας της Αμερικής των αρχών του 20ου αιώνα, όπως την αποκαλούν σήμερα, και δημιουργού του πρώτου καφέ αμάν στη Νέα Υόρκη. Σήμερα η Φένια Παπαδόδημα στο «Marika’s dream» της στο Θέατρο Μικρό Γκλόρια τής δίνει την ευκαιρία έστω και μετά θάνατον να συνυπάρξει επί σκηνής με μια ακόμα φωνή που θεραπεύει, όπως την αποκαλεί, εκείνη της Μπίλι Χόλιντεϊ, «γιατί το μπλουζ δεν έχει πατρίδα». Ερμηνείες των τραγουδιών τους εναλλάσσονται με διηγήσεις για τον ρατσισμό που βίωσαν οι μετανάστες, με ιστορίες για τους Έλληνες μουσικούς που έπαιζαν στα «χοτέλια» και στα «κλόμπια» της Νέας Υόρκης και με βιογραφικά στοιχεία για τις δύο τραγουδίστριες.
Τη φανταζόμαστε μέσα στην πυκνή από τον καπνό και τις αναθυμιάσεις των απαγορευμένων οινοπνευματωδών ατμόσφαιρα του νυχτερινού κέντρου της, στο Μανχάταν, με το πολυπολιτισμικό κοινό της, από Έλληνες, Τούρκους, Αρμένιους, Αλβανούς και άλλες εθνικότητες, να τυλίγεται με το αόρατο νήμα της ξενιτιάς και των μελωδικών «αχ» της.
Βιογραφικά στοιχεία που στην περίπτωση της Μαρίκας Παπαγκίκα έφτασαν φειδωλά ώς τις μέρες μας. Από τα λίγα γι’ αυτήν είναι ότι καταγόταν από την Κω και πως το πατρικό της όνομα ήταν Κατσόρη – το επώνυμο με το οποίο έγινε γνωστή το πήρε από τον σύζυγό της, Κώστα Παπαγκίκα, οργανοπαίχτη σαντουριού από το Μαρτίνο Φθιώτιδας, μαζί με τον οποίο έπλευσε το 1915, στα αμπάρια του υπερωκεάνιου «Θεμιστοκλής», με 40 δολάρια και την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή στην τσέπη.
Τα πρώτα τους χρόνια στις ΗΠΑ φάνηκε να κάνουν πραγματικότητα το δικό τους αμερικανικό όνειρο. Η Μαρίκα Παπαγκίκα (που είχε ήδη κάνει κάποιες ηχογραφήσεις για την Gramophone Company λίγα χρόνια πριν, οι οποίες ωστόσο δεν διασώζονται) ηχογραφεί το 1918 το πρώτο της τραγούδι στα αμερικανικά εδάφη, το «Με ξέχασες» για τη Victor Records. Η διαδρομή της συνεχίζεται στη δισκογραφία, στα στούντιο της Columbia, συχνά με το σύζυγό της να τη συνοδεύει μουσικά.
Η δισκογραφία της, με ένα πλούσιο ρεπερτόριο που φτάνει μέχρι τη Σερενάτα του Σούμπερτ, αποδεικνύεται αρκετά κερδοφόρα ώστε να επιτρέψει στο ζευγάρι των Ελλήνων μεταναστών να ανοίξει, το 1925, το νυχτερινό κέντρο «Marika’s», που στην εποχή της Ποτοαπαγόρευσης θεωρείται ότι λειτουργούσε και ως παράνομο ποτοπωλείο. Παρόλο που η Μαρίκα Παπαγκίκα με την είσοδό της στην Αμερική είχε δηλώσει «νοικοκυρά» ως ιδιότητα, μία δεκαετία αργότερα έχει εξελιχθεί σε τόσο μεγάλη φίρμα, ώστε δίνει το δικό της όνομα στο μαγαζί.
Παρόλο που η Μαρίκα Παπαγκίκα με την είσοδό της στην Αμερική είχε δηλώσει «νοικοκυρά» ως ιδιότητα, μία δεκαετία αργότερα έχει εξελιχθεί σε τόσο μεγάλη φίρμα, ώστε δίνει το δικό της όνομα στο μαγαζί.
To 1928 o Κώστας Παπαγκίκας καταθέσει αίτηση για την αμερικανική υπηκοότητα αλλά, ενώ η ενσωμάτωσή τους στην τοπική κοινωνία φαίνεται να προχωράει, έρχεται το Μεγάλο Κραχ. Το νυχτερινό κέντρο τους υποχωρεί κάτω από το βάρος της τεράστιας οικονομικής ύφεσης του 1929 και το «Marika’s» κλείνει μετά από μόλις πέντε χρόνια ζωής. Η Μαρίκα Παπαγκίκα χάνει όλη της την περιουσία, βυθίζεται στην αφάνεια και μερικά χρόνια μετά πεθαίνει – από μελαγχολία, όπως λέγεται.
Η Μπίλι Χόλιντεϊ θα πεθάνει κι αυτή νέα, σε ηλικία 44 ετών από κίρρωση του ήπατος. Παραμένουν όμως για πάντα και οι δύο η φωνή όλων των ξένων σε ξένους τόπους. Είτε αυτή η φωνή ερμηνεύει το «Τα παιδιά της γειτονιάς σου» («Τα παιδιά της γειτονιάς σου με πειράζουνε/πάλι μεθυσμένος είσαι μου φωνάζουνε») είτε το «Strange fruit» («Τα δέντρα του Νότου βγάζουν παράξενα φρούτα/αίμα στα φύλλα, αίμα στη ρίζα»).
Δείτε το τρέιλερ της παράστασης:
Info
«Marika’s dream. Μαρίκα Παπαγκίκα – Μπίλι Χόλιντεϊ. Δύο εμβληματικές καλλιτέχνιδες με παράλληλες ζωές», κάθε Παρασκευή στις 19:00, Θέατρο Μικρό Γκλόρια: Ιπποκράτους 7, Αθήνα, τηλ. 210 3642334. Τιμές εισιτηρίων: 15 ευρώ, 12 ευρώ μειωμένο. Προπώληση: www.ticketservices.gr
Κείμενο – ερμηνεία- τραγούδι: Φένια Παπαδόδημα. Μουσικοί: Παναγιώτης Βέργος, σαντούρι. Γιώργος Μικρός, πιάνο. Γιώργος Παλαμιώτης, ηλεκτρικό μπάσο.
