Στις 7 Νοεμβρίου 1978, μετά από ανώνυμη τηλεφωνική καταγγελία, η αστυνομία εισβάλλει στο σπίτι της οικογένειας Καρυώτη και η ιστορία του μικρού χωριού Κωσταλέξι Φθιώτιδος αλλάζει για πάντα. Το όνομά του συνδέεται στη συλλογική συνείδηση με μια από τις πιο φρικιαστικές υποθέσεις στην Ελλάδα του 20ου αιώνα. Στο υπόγειο του σπιτιού εντοπίζεται έγκλειστη μια 47χρονη γυναίκα, η Ελένη Καρυώτη. Όπως διαπιστώνεται, έχει περάσει εκεί τα τελευταία 29 χρόνια κλειδωμένη από τα αδέρφια της, βρόμικη και σε ημιάγρια κατάσταση. Η εικόνα της θυμίζει το παραμύθι του «Μόγλη», με τη διαφορά ότι δεν βρισκόταν απομονωμένη στη ζούγκλα αλλά σε ένα ανήλιαγο μπουντρούμι. Φαίνεται να τα έχει χαμένα στη θέα και την ομιλία των ανθρώπων. Η ίδια βγάζει μόνο άναρθρες κραυγές.
Η Ελένη νοσεί από σχιζοφρένεια και τα σενάρια σχετικά με το παρελθόν και κυρίως την προέλευση της νόσου της είναι πολλά. Ο έρωτας ή το κλίμα του εμφυλίου τρέλανε την Ελένη; Ήταν η τιμωρία της από τους εθνικόφρονες γονείς της επειδή ως έφηβη είχε συνάψει σχέση με τον δάσκαλο του χωριού ο οποίος είχε προσχωρήσει στους κομμουνιστές αντάρτες;
Στο υπόγειο του σπιτιού εντοπίζεται έγκλειστη μια 47χρονη γυναίκα, η Ελένη Καρυώτη. Όπως διαπιστώνεται, έχει περάσει εκεί τα τελευταία 29 χρόνια κλειδωμένη από τα αδέρφια της, βρόμικη και σε ημιάγρια κατάσταση.
Μια άνευ προηγουμένου παραφιλολογία ξεκινάει από τον Τύπο και οι αναγνώστες παρακολουθούν την ιστορία της στις εφημερίδες σαν μυθιστόρημα σε συνέχειες. Η αλήθεια θα μπλεχτεί με τον μύθο και η ανάγκη για σιωπή θα οδηγήσει σε συγκάλυψη. Ένα ολόκληρο χωριό ξέρει, βλέπει και δεν μιλάει. Το «τι θα πει ο κόσμος», βαθιά ριζωμένο στην συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας, για ακόμα μία φορά υπερισχύει. Ακολουθεί η δίκη των αδελφών και η αθώωση τους. Η Ελένη αφού εξεταστεί, νοσηλευτεί σε νοσοκομεία και ψυχιατρικά ιδρύματα και γίνει το αγαπημένο θέμα όλων, επιστρέφει στο Κωσταλέξι και το 1998 θα εξαφανιστεί για πάντα. Κανείς δεν ξέρει μέχρι και σήμερα τι απέγινε.
Αυτή η ιστορία με τις πολλαπλές αναγνώσεις της ανεβαίνει στο θεατρικό σανίδι για μία ακόμα σεζόν, στην παράσταση «Κωσταλέξι» από την 812:Coal Theatre Company σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μωραΐτη, φέτος στο ιστορικό Θέατρο της Οδού Κυκλάδων-Λευτέρης Βογιατζής, σε παραγωγή της εταιρείας Λυκόφως. Σε νέο χώρο, με νέα σκηνοθετική ματιά και νέο υλικό που εμπλουτίζει τη δραματουργία, η Άλκηστις Νικολαΐδη, η Ζωγραφιά Μεντεσίδου και ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης επιχειρούν να ανακαλύψουν την πραγματική Ελένη Καρυώτη, σαν άνθρωπο πέρα από τις φήμες και τα κουτσομπολιά, πέρα από την αρρώστια και την οικογενειακή παθογένεια.
Εξετάζει το θέμα των ψυχικά νοσούντων στην ελληνική επαρχία, το φαινόμενο των «τρελών του χωριού», προσπαθώντας να θέσει ερωτήματα τόσο για την κατάσταση της ψυχικής υγείας στη χώρα όσο και για την συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στους πάσχοντες. Πώς η σκληρότητα της ανθρώπινης φύσης έρχεται να συνθλίψει ό,τι δεν είναι συνηθισμένο ή καθημερινό; Τελικά ο άνθρωπος είναι το πιο σκληρό ζώο καθώς τα ένστικτα του, παρ’ όλη την εκπαίδευση και τον πολιτισμό, εξακολουθούν να τον ελέγχουν.
«Ακόμα μάς νοιάζει τι θα πει ο κόσμος, ακόμα πιστεύουμε στο “καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά το όνομα”» σχολιάζει η ηθοποιός Άλκηστις Νικολαΐδη, που υποδύεται την Ελένη Καρυώτη. «Η ιστορία της συνδέεται με το σήμερα στο ότι θέλουμε να είμαστε αρεστοί, να είμαστε τα καλά παιδιά που δεν μπλέκουν, που μιλάνε εκεί που τους παίρνει και μόλις βρουν έναν αδύναμο, τους βγαίνει όλη η εξουσιαστική τάση τους. Στο ότι έχουμε γαλουχηθεί στο να είμαστε τα καλά παιδιά που θα ήθελε κάθε οικογένεια και τσάμπα μάγκες στους άλλους. Πολλά λόγια, πολλά επαναστατικά λόγια, και από πράξεις μηδέν ή πράξεις που δείχνουν το αντίθετο. Υποτακτικοί εκεί που πρέπει, επαναστάτες εκεί που μας παίρνει. Ζούμε σε μια κοινωνία που αν κάνεις κάτι και δεν το ανεβάσεις στο διαδίκτυο είναι σαν να μην το έκανες. Χόρτασα από μεγάλα λόγια, βαρύγδουπες δηλώσεις και παρατηρήσεις αλλά μηδέν ουσία. Έχουμε αποτύχει σαν έθνος εδώ και χρόνια. Σαν κοινωνία επίσης. Η Ελένη έρχεται να μας το θυμίσει αυτό. Βγείτε από τη φούσκα σας και κοιτάξτε τι κάνατε, αποδεχτείτε για το τι είστε ικανοί. Η Ελένη είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας μας. Η κοινωνία είναι τόσο σαθρή, που δεν μπορούμε πια να αποστρέψουμε το βλέμμα».
«Θέλουμε να είμαστε αρεστοί, να είμαστε τα καλά παιδιά που δεν μπλέκουν, που μιλάνε εκεί που τους παίρνει και μόλις βρουν έναν αδύναμο, τους βγαίνει όλη η εξουσιαστική τάση τους. Έχουμε γαλουχηθεί στο να είμαστε τα καλά παιδιά που θα ήθελε κάθε οικογένεια και τσάμπα μάγκες στους άλλους».
Πού τελειώνει όμως η αληθινή ιστορία της Ελένης και πού αρχίζει η μυθοπλασία στην παράσταση; «Η υπόθεση της Ελένης, ενώ είναι η πιο γνωστή ιστορία εγκλεισμού στην χώρα μας, εξακολουθεί να είναι μία ιστορία που δεν έχει ειπωθεί πλήρως. Επιδιώξαμε να πούμε την ιστορία της προκειμένου να κατανοήσουμε τον λόγο αλλά και τις συνέπειες των πράξεων των εμπλεκόμενων. Υπάρχουν βέβαια στοιχεία μυθοπλασίας και αυτά είναι τα λόγια της ίδιας της Ελένης, καθώς η ίδια είχε ξεχάσει να μιλάει. Παράλληλα με την ιστορία της Ελένης, έχουμε προσεγγίσει και τη ζωή στην επαρχία, καθώς οι πεποιθήσεις που γεννάει είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την εξέλιξη αυτής της υπόθεσης. Οπότε, ενώ παρουσιάζουμε τα γεγονότα όπως πραγματικά συνέβησαν – στην παράσταση ακούγονται μέχρι και στοιχεία από τα πρακτικά της δίκης – θέλουμε να εστιάσουμε και στις παθογένειες της επαρχίας που είναι ακόμα ζωντανές έως και σήμερα».
Τι σας έκανε περισσότερο εντύπωση στη διάρκεια της έρευνάς σας στο υλικό εκείνης της εποχής, στο πλαίσιο της προετοιμασίας σας για τον ρόλο και το ανέβασμα της παράστασης;
«Η σκληρότητα των ανθρώπων. Τα γεγονότα είναι αμείλικτα. Ρημάχτηκε η ζωή ενός ανθρώπου γιατί φοβήθηκε η οικογένεια του το τι θα πει ο κόσμος. Ρημάχτηκε η ζωή ενός ανθρώπου γιατί δεν υπήρξαν ποτέ οι κατάλληλες υποδομές να τον φροντίσουν.
»Αυτό όμως που μου έκανε περισσότερο εντύπωση απ’ όλα είναι ότι η Ελένη επέστρεψε εντέλει στην οικογένεια της. Δεν άλλαξε τίποτα, δεν την προστάτεψε κανένας γιατί δεν είχαν κανένα συμφέρον. Την εκμεταλλεύτηκαν και τα ΜΜΕ και όταν η ιστορία σταμάτησε να πουλάει, δεν ασχολήθηκαν ξανά. Δεν νοιάστηκε κανείς ότι αυτή η γυναίκα είναι αγνοούμενη έως και τώρα που μιλάμε.
»Το 2023, λοιπόν, το τι θα πει ο κόσμος συνεχίζει και είναι το μόνο που έχει αξία. Δεν έχει σημασία τι είσαι ή τι κάνεις, αλλά το πώς το αντιλαμβάνονται οι άλλοι.
»Αλλά ας μην το πάμε μακριά, εδώ και τώρα ενώ κάνουμε αλληλέγγυες πράξεις, το μόνο που επιζητούμε είναι μία φωτογραφία για να το δουν και οι άλλοι.
»Η γνώμη του κόσμου, αυτή η μάστιγα».
«Η Ελένη επέστρεψε εντέλει στην οικογένεια της. Δεν άλλαξε τίποτα, δεν την προστάτεψε κανένας γιατί δεν είχαν κανένα συμφέρον. Την εκμεταλλεύτηκαν και τα ΜΜΕ και όταν η ιστορία σταμάτησε να πουλάει, δεν ασχολήθηκαν ξανά. Δεν νοιάστηκε κανείς ότι αυτή η γυναίκα είναι αγνοούμενη έως και τώρα που μιλάμε».
Ποιες ήταν για εσάς οι μεγαλύτερες ερμηνευτικές προκλήσεις του ρόλου της Ελένης;
«Πάντα το να ενσαρκώνεις αληθινούς ανθρώπους και να αφηγείσαι την ιστορία της ζωής τους είναι μία τεράστια πρόκληση. Η ευθύνη είναι μεγάλη και πόσο περισσότερο όταν μιλάς για έναν άνθρωπο που του στέρησαν τη φωνή του.
»Η Ελένη είναι, για μένα, ένα πολύ εύθραυστο πλάσμα με μεγάλο πόνο. Σε κάθε πρόβα ανακαλύπτω και άλλα στοιχεία που προκαλούν πόνο και σε εμένα την ίδια. Είναι πολύ σημαντικό να μην πέσω σε υπερβολές, να μη βάλω εμένα πάνω από εκείνη αλλά να της δώσω όσο χώρο χρειάζεται για να αναπνεύσει. Η δουλειά μου είναι να την προσεγγίσω με στοργή και να αφουγκραστώ τις ανάγκες της. Έχουμε επιλέξει να μην καταφύγουμε στην ευκολία να επικοινωνήσουμε την ψυχική της υγεία αλλά να φωτίσουμε και να αναδείξουμε τις άλλες πλευρές της. Αυτές που έμειναν 29 χρόνια στο σκοτάδι.
»Με δυσκόλεψε πολύ ότι είναι ένας άνθρωπος που έμεινε 29 χρόνια μέσα στο σκοτάδι. Ο αγώνας της ψυχής της για εκείνο το ένα φωτεινό σημείο που της έδινε κουράγιο να συνεχίσει.
»Η Ελένη έχει πλέον ανθρώπους που νοιάζονται να πουν την ιστορία της με όλο το σεβασμό που της αξίζει».
Η παράταση «Κωσταλέξι» εκφράζει απόλυτα την καλλιτεχνική ταυτότητα της θεατρικής ομάδας 812:Coal Theatre Company, την οποία η Άλκηστις έχει συνιδρύσει: «Είναι θέση μας να λέμε τις ιστορίες ανθρώπων που, με τη στάση ζωής τους ή τις πράξεις τους, επηρέασαν τον ρου της ιστορίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι μιλάμε μόνο για ανθρώπους πρότυπα. Η επιρροή μπορεί να είναι είτε θετική είτε αρνητική. Έχουμε επιλέξει να εστιάσουμε στα αίτια που ωθούν τους ανθρώπους αυτούς να πράξουν όπως πράττουν. Η παράσταση Κωσταλέξι ακολουθεί επίσης τον δρόμο αυτό. Με αφορμή την υπόθεση της Ελένης Καρυώτη, εξετάζουμε τι ώθησε την οικογένεια της να την κλείσει 29 χρόνια σε ένα μπουντρούμι χωρίς πάτωμα, με κάγκελα στα παράθυρα. Εξετάζουμε, όμως, και το χωριό. Γιατί δεν αντέδρασε, γιατί το δέχτηκε. Ο μόνος λόγος που ελευθερώθηκε η Ελένη ήταν από την πικρία ενός υποψηφίου δημάρχου που θεώρησε ότι έτσι εκδικείται την οικογένεια της. Δεν είναι τυχαίο ότι στη δίκη ο εισαγγελέας ζήτησε να καταστεί υπόδικο όλο το χωριό».
«Ο μόνος λόγος που ελευθερώθηκε η Ελένη ήταν από την πικρία ενός υποψηφίου δημάρχου που θεώρησε ότι έτσι εκδικείται την οικογένεια της. Δεν είναι τυχαίο ότι στη δίκη ο εισαγγελέας ζήτησε να καταστεί υπόδικο όλο το χωριό».
Αν η Ελένη Καρυώτη βρίσκεται ακόμα εν ζωή, πώς θα ήθελε να τη φαντάζεται η Άλκηστις; «Η Ελένη, για μένα, αν και εφόσον βρίσκεται ακόμα εν ζωή, είναι χαμογελαστή. Τα μάτια της είναι γλυκά, γεμάτα φως και κατανόηση. Δεν έχει κρατήσει κακία σε κανέναν. Βρίσκεται σε ένα μικρό σπίτι με έναν καταπράσινο κήπο και έναν σκύλο. Η ομιλία της, αν και δεν έχει πλήρως επανέλθει, είναι αρκετή για να σιγοτραγουδάει. Θα ήθελα να πιστεύω ότι αλάφρυνε η ψυχούλα της και με τη δική μας συμβολή».
Info
«Κωσταλέξι», κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00, στο Θέατρο Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής, Κυκλάδων 11, Κυψέλη. Διάρκεια παράστασης: 75 λεπτά. Τιμές εισιτηρίων: 15€ γενική είσοδος. Προπώληση: www.ticketservices.gr
Ταυτότητα παράστασης
812:Coal Theatre Company. Σύλληψη/ Σκηνοθεσία/ Δραματουργία: Κωνσταντίνος Μωραΐτης. Σύνθεση κειμένου: Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Έλενα Τριανταφυλλοπούλου, Άρτεμις Ψιλοπούλου. Βοηθός σκηνοθέτη: Τάσος Μπίμης. Φωτισμοί: 812:Coal Theatre Company. Ηθοποιοί: Άλκηστις Νικολαΐδη, Ζωγραφιά Μεντεσίδου, Κωνσταντίνος Μωραΐτης. Φωτογραφίες/Trailer: Πάτροκλος Σκαφίδας. Επικοινωνία παράστασης: Ευαγγελία Σκρομπόλα
Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
