Ένα απόγευμα του Δεκεμβρίου, στον ιστορικό κινηματογράφο «Απόλλων» στον Πύργο, καθόμαστε αναπαυτικά με τον 9χρονο γιο μου στη σκοτεινή αίθουσα και ξεκινάμε ένα συναρπαστικό ταξίδι σε ολόκληρο τον κόσμο, από τη Γερμανία μέχρι τη Νέα Ζηλανδία, μέσα από ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους που μας μεταφέρουν στους τόπους των δημιουργών τους, φέρνοντάς μας σε επαφή με τον πολιτισμό τους, τα φυσικά τοπία τους, αλλά και με ιστορίες με τις οποίες μπορούν να συγκινηθούν, ακόμα και να ταυτιστούν, θεατές κάθε ηλικίας και από κάθε γωνιά του κόσμου.
Απόψε, στις προβολές του διεθνούς διαγωνιστικού τμήματος του 27ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, αυτό το ταξίδι περιλαμβάνει μια στάση και στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα σε ένα χωριό της επαρχίας της δεκαετίας του ‘60, όπου ένας εξάχρονος Ρομά παλεύει με το σχολικό bullying, με έναν κακοποιητικό πατέρα και με μια ρατσιστική κοινωνία. Το όνειρό του να γίνει μουσικός μοιάζει αδύνατο, ωστόσο δεν θα το βάλει κάτω ώσπου να το εκπληρώσει και να γίνει ένας παγκοσμίου φήμης κλαριντζής. Η ταινία «Χρυσά Βαστά» του Φοίβου Κοντογιάννη, που αφηγείται την αληθινή ιστορία των παιδικών χρόνων του μουσικού Γιώργου Μάγγα, λίγες μέρες μετά, στην τελετή λήξης του Φεστιβάλ Ολυμπίας, κερδίζει το βραβείο καλύτερης ταινίας μικρού μήκους μυθοπλασίας. Ο σκηνοθέτης στις ευχαριστίες του εύχεται «όλα τα τσιγγανάκια να ξεφύγουν από τα όρια που έχει βάλει η κοινωνία γι’ αυτά», ακριβώς όπως ο ήρωάς του.
Ο ηθοποιός που υποδύεται τον μικρό Γιώργο Μάγγα, ο Σαράντης Τάμπακας Καραγιάννης, τιμημένος με Εύφημη Μνεία στο Φεστιβάλ Δράμας, επίσης έχει μια αληθινή ιστορία η οποία αψηφά τον νόμο των πιθανοτήτων – το αν θα καταφέρει να αψηφήσει και τους κοινωνικούς αποκλεισμούς και στερεότυπα που αντιμετωπίζουν μέχρι σήμερα οι Ρομά θα φανεί στην πάροδο του χρόνου. Ο σκηνοθέτης τον βρήκε εντελώς τυχαία, λίγο προτού ξεκινήσουν τα γυρίσματα, σε μια καταδίωξη μιας οικογένειας Ρομά από την αστυνομία, που τελικά αποδείχθηκε αναίτια αλλά συνέβαλε στη γνωριμία του με το αγοράκι το οποίο έμελλε να εξελιχθεί στον βραβευμένο πρωταγωνιστή του.
Ταινίες όπως η «Χρυσά Βαστά» (που ο τίτλος της σημαίνει «χρυσά δάχτυλα») μας φέρνουν σε επαφή με Έλληνες κινηματογραφιστές, εγχώρια ζητήματα και αναφορές, κάτι που εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να κάνουν οι παραγωγές από άλλες χώρες. Γι’ αυτό υπήρξε για τους θεατές ιδιαίτερα σημαντική η προσθήκη, στο φετινό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Ολυμπίας, για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού, μιας ολόκληρης Ημέρας Ελληνικού Κινηματογράφου για Παιδιά με τίτλο «Ίχνη».
Στη διάρκειά της προβλήθηκαν δέκα ελληνικές ταινίες μικρού μήκους – ανάμεσα σε αυτές και ο «Γκέκας» του Δημήτρη Μουτσιάκα, μια ιστορία ενηλικίωσης ενός αγοριού στην ελληνική επαρχία, βραβευμένη με τον Χρυσό Αλέξανδρο στο Φεστιβάλ Δράμας (βραβεύτηκε και στο Φεστιβάλ Ολυμπίας, με Εύφημο Μνεία).
Ο Φοίβος Κοντογιάννης βρήκε εντελώς τυχαία τον μικρό πρωταγωνιστή της ταινίας «Χρυσά Βαστά», λίγο προτού ξεκινήσουν τα γυρίσματα, σε μια καταδίωξη μιας οικογένειας Ρομά από την αστυνομία, που τελικά αποδείχθηκε αναίτια αλλά συνέβαλε στη γνωριμία του σκηνοθέτη με το αγοράκι.
Μια ακόμα ελληνική ταινία για την ενηλικίωση αναδείχθηκε από το βραβείο καλύτερης ελληνικής ταινίας για παιδιά που απονεμήθηκε στα «Ίχνη», το «Numb» της Δέσποινας Κούρτη, με ηρωίδα μια έφηβη που έρχεται αντιμέτωπη με την απώλεια, μια ταινία που η δημιουργία της αποτέλεσε για τη σκηνοθέτιδα «μια επώδυνη καταβύθιση σε μαύρη δεξαμενή».
Στα «Ίχνη» οι προβολές ταινιών συνδυάστηκαν με την παρουσίαση του 7ου Olympia Creative Ideas Pitching Lab, όπου εννέα δημιουργοί παρουσίασαν δημόσια, σε δυνάμει χρηματοδότες, τις ιδέες τους για μία μικρού μήκους ταινία μυθοπλασίας ή animation για παιδιά και νέους. Δύο από αυτούς τιμήθηκαν με το βραβείο Pitching, που συνοδευόταν από χρηματικό έπαθλο 3.000 ευρώ: η Κατερίνα Τζωρτζάτου από την ΕΡΤ για το σχέδιό της «Big Fish», με ήρωες δύο αδέρφια με αλκοολικό πατέρα, που καταλήγουν, μόνα, για ψάρεμα στην αγαπημένη τους λίμνη, και η Μαριάννα Μποσταντζόγλου από το ΕΚΚΟΜΕΔ (Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Οπτικοακουστικών Μέσων και Δημιουργίας) για το σχέδιό της «Sisters», με θέμα το περιπετειώδες ταξίδι μιας δωδεκάχρονης και της μικρής αδερφής της στους χαοτικούς δρόμους της Αθήνας, ενώ προσπαθούν να βρεθούν στο νοσοκομείο όπου νοσηλεύεται ο πατέρας τους.
Πώς όμως φτάσαμε στα φετινά «Ίχνη»;
«Ανέκαθεν το Φεστιβάλ Ολυμπίας είχε ελληνικές ταινίες στο πρόγραμμά του, αλλά μέχρι τώρα η παραγωγή δεν δικαιολογούσε ένα αυτόνομο ελληνικό πρόγραμμα» απαντά ο Παντελής Παντελόγλου, ο οποίος το 2023 διαδέχτηκε στην καλλιτεχνική διεύθυνση τον Δημήτρη Σπύρου. «Το 2018 δημιουργήσαμε το πρόγραμμα “Προσεγγίσεις της παιδικής ηλικίας και της νεότητας στον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο”, όπου προβάλλαμε ταινίες με παιδικούς ήρωες, ενώ ήδη από εκείνη τη χρονιά είχαμε και το εργαλείο ανάπτυξης ιδεών σε ταινίες Olympia Creative Ideas Pitching Lab».
Οι άνθρωποι του Φεστιβάλ Ολυμπίας ελπίζουν τα «Ίχνη» να ήρθαν για να μείνουν, αν και η μακροημέρευσή τους εξαρτάται από την ελληνική παραγωγή κάθε χρόνου. Με ποια κριτήρια όμως επιλέχθηκαν οι φετινές ελληνικές ταινίες που προβλήθηκαν; Με ποια κριτήρια θεωρούμε, ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης, ότι μια ταινία απευθύνεται (και) σε παιδικό και νεανικό κοινό; Ο κ. Παντελόγλου επισημαίνει ότι δεν είναι το μοναδικό κριτήριο να έχει παιδιά ως κεντρικούς ήρωες. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, αυτό δεν συνιστά καν ασφαλές κριτήριο – διαφορετικά, για παράδειγμα, ακόμα και τα θρίλερ με παιδιά θα έπρεπε να θεωρούνται παιδικές ταινίες. «Ο Δημήτρης Σπύρου, που έκανε μέχρι πέρυσι τον προγραμματισμό του φεστιβάλ, δεν θα αποτύπωνε συγκεκριμένα κριτήρια: για να ξέρεις μια ταινία ότι είναι για παιδιά, πρέπει πρώτα να τη δεις. Αν όμως θέλουμε να το συνοψίσουμε, είναι οι ταινίες που κατεβάζουν την κάμερα στο ύψος του παιδικού βλέμματος».
«Μια ταινία είναι για παιδιά όταν κατεβάζει την κάμερα στο ύψος του παιδικού βλέμματος».
Γενικά, το Φεστιβάλ Ολυμπίας επιδιώκει να μας φέρνει σε επαφή με ταινίες που «δεν είναι φτιαγμένες από μηχανές παραγωγής αλλά έχουν τη δημιουργική ματιά των ανθρώπων τους. Δεν βλέπουμε μόνο στο Χόλιγουντ αλλά και στην Ευρώπη ταινίες που θέλουν να δημιουργήσουν οι παραγωγοί και όχι, ας πούμε, ο σκηνοθέτης επειδή έχει εξαρχής κάποιον δεσμό μαζί τους. Δεν είναι απαραίτητο βέβαια ότι μια κατ’ ανάθεση σκηνοθεσία δεν θα βγάλει καλή ταινία, αλλά είναι άλλο το να βλέπουμε το σινεμά ως μια ολοκληρωμένη μορφή τέχνης της οποίας δημιουργός είναι, κατά τεκμήριο, ο σκηνοθέτης και βέβαια οι εκατοντάδες άνθρωποι που δουλεύουν δίπλα του».
Γιατί ο ελληνικός κινηματογράφος για παιδιά και νέους υστερεί σε σχέση με την παραγωγή άλλων χωρών;
«Αν υπάρχει κάπου μεγαλύτερη παραγωγή είναι στις χώρες που η Ευρωπαϊκή Ένωση ονομάζει “high capacity”, όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία. Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα που είχε κάνει πριν από 6-7 χρόνια η Ελένη Χανδρινού [κινηματογραφική παραγωγός] με ανάθεση του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, η ελληνική παραγωγή ήταν στα ίδια επίπεδα με τα υπόλοιπα Βαλκάνια. Νομίζω ότι τα παιδιά δεν είναι προτεραιότητα κι αυτό ξεπερνάει τον κινηματογραφικό χώρο, είναι ένα πρόβλημα αντίληψης της κοινωνίας για την παιδική ηλικία. Νομίζω ότι σε κάποιον βαθμό υποτιμάμε τα παιδιά και δεν τους δίνουμε τον χώρο να εκφραστούν – το βλέπουμε και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα».
«Νομίζω ότι τα παιδιά δεν είναι προτεραιότητα κι αυτό ξεπερνάει τον κινηματογραφικό χώρο, είναι ένα πρόβλημα αντίληψης της κοινωνίας για την παιδική ηλικία. Νομίζω ότι σε κάποιον βαθμό υποτιμάμε τα παιδιά και δεν τους δίνουμε τον χώρο να εκφραστούν – το βλέπουμε και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα».
Ο ιδρυτής του Φεστιβάλ Ολυμπίας, Δημήτρης Σπύρου, ήταν και ο ίδιος δημιουργός μιας πολυβραβευμένης ταινίας που απευθύνεται και σε παιδιά, του «Ψύλλου» (1990). Σήμερα ο θεσμός, με νέα πρόσωπα στο τιμόνι –και στον έτερο πυλώνα του, την Ευρωπαϊκή Συνάντηση Νεανικής Οπτικοακουστικής Δημιουργίας Camera Zizanio, τα ηνία παρέλαβε το 2023 ο Μανώλης Μελισσουργός από τον Νίκο Θεοδοσίου– αγκαλιάζει την εγχώρια κινηματογραφική δημιουργία από κάθε πλευρά, όχι απλά αναδεικνύοντας τα έργα της αλλά υποστηρίζοντάς τους κινηματογραφιστές από τα πρώτα τους βήματα. Προετοιμάζει το έδαφος ακόμα και για τις επόμενες γενιές.
Γιατί παρόλο που το κύριο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Ολυμπίας ολοκληρώθηκε σε μία εβδομάδα (φέτος, 30/11-7/12), οι δράσεις του συνεχίζονται. Ενώ περιμένουμε να παρακολουθήσουμε και στην Αθήνα μια επιλογή από τις βραβευμένες ταινίες του, στις 25 και 26 Ιανουαρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, τα δεκάδες εργαστήριά του δεν σταματούν ποτέ να φέρνουν ακόμα και μαθητές νηπιαγωγείου σε επαφή με τη χαρά και τις άπειρες δυνατότητες της κινηματογραφικής δημιουργίας.
Στην έδρα του στον Πύργο, ενώ γύρω μας παιδιά και έφηβοι τραβούν με την κάμερα, παίζουν, γελούν και μοντάρουν, ο κ. Παντελόγλου μάς δίνει μια ενδεικτική εικόνα των φετινών δράσεων του φεστιβάλ σε αριθμούς: «Είχαμε 40 δημιουργικά εργαστήρια, στα οποία μέχρι αυτή τη στιγμή συμμετείχαν 8,5 χιλιάδες παιδιά από ολόκληρο τον Νομό Ηλείας. Ακόμα δύο χιλιάδες παιδιά παρακολούθησαν τις απογευματινές προβολές, και οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες θα συνεχιστούν για όλη τη χρονιά».
Για το Φεστιβάλ Ολυμπίας
Το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, με έδρα την Ηλεία, ιδρύθηκε το 1997 και από τότε λειτουργεί ως πλατφόρμα προώθησης του κινηματογράφου που στοχεύει στα παιδιά και τους εφήβους, αλλά και της παιδικής και εφηβικής δημιουργικότητας, προσφέροντας ένα δυναμικό πεδίο έκφρασης αλλά και απόκτησης γνώσης. Κάθε χρόνο φιλοξενεί ταινίες από όλο τον κόσμο, οι οποίες αποτυπώνουν τις ανησυχίες, τα όνειρα και τις προκλήσεις των παιδιών και των εφήβων. Από μικρού μήκους animation μέχρι ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, το πρόγραμμα αγκαλιάζει διαφορετικά κινηματογραφικά είδη, δίνοντας έμφαση σε υψηλής αξίας κινηματογραφικές ταινίες.
Δίπλα σ’ αυτές, η Ευρωπαϊκή Συνάντηση Νεανικής Οπτικοακουστικής Δημιουργίας Camera Zizanio δίνει το έδαφος για τη συνάντηση των ίδιων των παιδιών που έχουν ήδη δουλέψει για να φτιάξουν τις δικές τους ταινίες. Παράλληλα, το Φεστιβάλ προσφέρει στα παιδιά, ιδιαίτερα της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, τη δυνατότητα να συμμετάσχουν σε εργαστήρια κινηματογράφου, να δημιουργήσουν τις δικές τους ταινίες και να αποκτήσουν μια βιωματική σχέση με την τέχνη του κινηματογράφου που ξεπερνά τη συνηθισμένη τους σχέση με τα οπτικοακουστικά μέσα.
Το Φεστιβάλ Ολυμπίας δεν είναι απλώς μια διοργάνωση. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός που αναδεικνύει τη δύναμη του κινηματογράφου ως εκπαιδευτικού εργαλείου και φορέα κοινωνικής αλλαγής, καλλιεργώντας τις επόμενες γενιές δημιουργών, σινεφίλ και σκεπτόμενων πολιτών.
Info
Περισσότερες πληροφορίες για τις προβολές του Ιανουαρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και συνολικά για το Φεστιβάλ Ολυμπίας: olympiafestival.gr
