Το όνομά του είναι Space Baby, Χώρος Μωρό ή Διαστημικό Μωρό – και, κάποιον τρόπο, σαν ένα εξωγήινο πλάσμα, η γέννησή του αψήφησε τους γνωστούς κανόνες. Το αδερφάκι του Rabbithole άνοιξε σχεδόν δίπλα του, στον Κεραμεικό, από την Ομάδα Νοσταλγία, η οποία εδώ και 24 χρόνια χαράζει μια αυτόνομη διαδρομή στις τέχνες, χωρίς την υποστήριξη μεγάλων οργανισμών, χωρίς αιματηρούς συμβιβασμούς σε καλλιτεχνικά οράματα χάριν της εμπορικότητας, χωρίς καν την ευκολία ενός προδιαγεγραμμένου θεατρικού ρεπερτορίου.
Καθόμαστε με τους ιδρυτές της και σκηνοθέτες, Τώνια Ράλλη και Γιώργο Σίμωνα, σε μια αίθουσα του Space Baby η οποία στο παρελθόν λειτουργούσε ως η κουζίνα ενός σκανδιναβικού εστιατορίου και αργότερα ως showroom αναπαλαιωμένων επίπλων. Παλαιότερα οι κάτοικοι της περιοχής θυμούνται τον χώρο και ως γυμναστήριο του Δήμου Αθηναίων. Έχει αλλάξει πολλές χρήσεις μέσα στα χρόνια, χάρη στον open space σχεδιασμό και στην κεντρική τοποθεσία, όμως ένα ακόμα χαρακτηριστικό του που προσέλκυσε εδώ την Τώνια και τον Γιώργο –πέρα φυσικά από τη γειτνίασή του με το Rabbithole– είναι οι μεγάλες τζαμαρίες, που στην πρόσοψη φέρνουν τον χώρο σε επαφή με τη ζωή στον δρόμο και στο πίσω μέρος με ένα αίθριο-έκπληξη. Τον Γιώργο τον γοήτευσαν γιατί γεμίζουν το εσωτερικό με φυσικό φως αφού «η δουλειά μας είναι στο σκοτάδι και προσωπικά είχα αρχίσει να λαλάω τα τελευταία χρόνια!», την Τώνια επειδή «με ενδιαφέρει πάρα πολύ η δυνατότητα να εκθέσεις μια διαδικασία» ενώ ταυτόχρονα έχεις την επιλογή να κάνεις κάτι «κεκλεισμένων των θυρών».
Αν το Rabbithole είναι αμιγώς θέατρο, το νεογέννητο αδερφάκι του έχει ευρύτερο πεδίο δράσης. Όταν ξεκίνησε τη λειτουργία του, τον Νοέμβριο του 2023, υποδέχτηκε δράσεις του MIR Festival, ενώ την ημέρα που δίνουμε ραντεβού με την Τώνια και τον Γιώργο οδεύει προς την ολοκλήρωσή της η ατομική έκθεση του Σπύρου Αγγελόπουλου «VHS». Επίσης το Space Baby ήρθε πάνω στην ώρα, στην έναρξη της θεατρικής σεζόν, να καλύψει τις αποθηκευτικές ανάγκες των έργων που ανεβαίνουν στο Rabbithole, όπως είναι φέτος η «Τούνδρα» του Γιώργου Σίμωνα (σε σκηνοθεσία Γιώργου Τζαβάρα), που συνεχίζεται για λίγες ακόμα παραστάσεις.
Η εμπειρία της μακροχρόνιας και συχνά απογοητευτικής αναζήτησης χώρου, μέχρι να βρεθεί τελικά εκείνος που θα γινόταν το Space Baby, επιβεβαίωσε την επικαιρότητα του θέματος της «Τούνδρας», με κεντρικούς χαρακτήρες τρεις υπαλλήλους σε κτηματομεσιτική εταιρεία (οι οποίοι μοιράζονται τη σκηνή με τον νεκρό προϊστάμενό τους). Όμως ήταν ένα άλλο γεγονός που ενέπνευσε τον Γιώργο για τη συγγραφή της: «Όταν χρειάστηκε να εμπλακώ σε θέματα που είχαν να κάνουν με ενοικιάσεις ή αγορές τελευταίας κατοικίας μού έκανε εντύπωση το ότι οι προϋποθέσεις για όλη αυτή τη δοσοληψία είναι σχεδόν οι ίδιες με εκείνες της κατοικίας ενός ζώντος. Οπότε σκέφτηκα ότι, μιας και μιλάμε συνέχεια για τα ενοίκια και τα Airbnb, θα είχε ενδιαφέρον ένα έργο με αυτή τη θεματολογία».
«Όταν χρειάστηκε να εμπλακώ σε θέματα που είχαν να κάνουν με ενοικιάσεις ή αγορές τελευταίας κατοικίας μού έκανε εντύπωση το ότι οι προϋποθέσεις για όλη αυτή τη δοσοληψία είναι σχεδόν οι ίδιες με εκείνες της κατοικίας ενός ζώντος. Οπότε σκέφτηκα ότι, μιας και μιλάμε συνέχεια για τα ενοίκια και τα Airbnb, θα είχε ενδιαφέρον ένα έργο με αυτή τη θεματολογία».
Καθώς έγραφε αυτή την «τραγικοκωμωδία με στοιχεία παραλόγου» όπως τη χαρακτηρίζει, «μού φαίνονταν αρκετά ακραία τα γεγονότα που περιέγραφα αλλά αφού τελείωσα το έργο άρχισα να συναντώ ανθρώπους που δούλευαν στο real estate και κατάλαβα ότι στην πραγματικότητα συμβαίνουν πολύ χειρότερα. Μάλιστα πολλοί δήλωσαν ότι δεν άντεχαν να έρθουν να δουν την παράσταση. Άλλοι, που εργάζονται ακόμα στα κτηματομεσιτικά, κούνησαν το κεφάλι τους με περίεργο τρόπο, σαν να έλεγαν “τώρα έχεις μπει σε έναν σκοτεινό κύκλο”. Αυτή τη στιγμή συγκεκριμένα στην Αθήνα γνωρίζω ότι υπάρχουν πάρα πολλά σπίτια στα οποία θα μπορούσε να μείνει κόσμος με φτηνότερα ενοίκια αλλά είναι υπό την κατοχή κτηματομεσιτικών εταιρειών, τραπεζών, πολιτικών προσώπων. Και δεν μιλάμε για ένα-δύο αλλά για χιλιάδες».
Όπως συνέβη και με την «Τούνδρα», κριτήριο επιλογής κάθε έργου που ανεβάζει η Ομάδα Νοσταλγία είναι τα θέματα που απασχολούν τα μέλη της. Όταν τους ρωτάω αν διαφαίνονται κάποια μοτίβα τους μέσα στα χρόνια, ο Γιώργος απαντά ότι τον ενδιαφέρουν κυρίως οι κλειστές κοινωνίες και το θέμα του χρόνου, ενώ η Τώνια τα θέματα του ανήκειν και της πίστης στον άνθρωπο με όλα τα ελαττώματά του. «Την Τώνια την ενδιαφέρουν αρκετά και τα γυναικεία ζητήματα» συμπληρώνει ο Γιώργος, τα οποία μάλιστα μπορεί να θίγει ακόμα και μέσα από το παραμύθι ή το παιχνίδι. «Ο φεμινιστικός λόγος μπορεί να βρει πάρα πολλούς τρόπους να υπάρξει» λέει η Τώνια. «Είμαι φεμινίστρια, αλλά προσπαθώ να το εκφράζω με τη δική μου γλώσσα, ψάχνω πώς μπορώ να μιλήσω εγώ για αυτά τα θέματα».
«Αυτή τη στιγμή συγκεκριμένα στην Αθήνα γνωρίζω ότι υπάρχουν πάρα πολλά σπίτια στα οποία θα μπορούσε να μείνει κόσμος με φτηνότερα ενοίκια αλλά είναι υπό την κατοχή κτηματομεσιτικών εταιρειών, τραπεζών, πολιτικών προσώπων. Και δεν μιλάμε για ένα-δύο αλλά για χιλιάδες».
Η νέα παράσταση που ανεβάζει η Τώνια στο Rabbithole από την Παρασκευή 16/02, μια θεατρική μεταφορά του «Εσύ, η ζωώδης μηχανή» (εκδ. Πατάκη) της Έλενας Σικελιανός, φαίνεται να καλύπτει πολλά από τα ζητήματα που την ενδιαφέρουν. Η συγγραφέας του βιβλίου, δισέγγονη του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού, έγραψε ένα ιδιότυπο ανάγνωσμα για τη γιαγιά της, την Ελένη Παπαμάρκου ή Χρυσή Ελληνίδα, η οποία γεννήθηκε και έζησε στις ΗΠΑ, παντρεύτηκε πέντε φορές, έκανε τρία παιδιά και ήταν χορεύτρια μπουρλέσκ με το ψευδώνυμο Μελένα, το Κορίτσι Λεοπάρδαλη. «Μου πρότεινε το βιβλίο η ηθοποιός Νάντια Μαργαρίτη, με την οποία γνωριστήκαμε το 2013-14, την περίοδο που ανεβάσαμε τον “Μυστικό Σαίξπηρ”, και από τότε έχουμε πολλές συνεργασίες. Το διάβασα μέσα σε δύο μέρες και, αν και παράξενο σύγγραμμα – συνδυάζει διαφορετικά λογοτεχνικά είδη – το ένιωσα πολύ κοντά μου, μιλάει για το θέμα της μνήμης και των απογόνων, από πού ερχόμαστε και πώς μας θυμούνται, και φυσικά υπάρχει έντονο το ελληνικό στοιχείο γιατί η Σικελιανός και από τις δύο πλευρές έχει ρίζες από την Ελλάδα, πατέρας της Λεοπάρδαλης ήταν ο Γιάννης Παπαμάρκου [ή Τζον Ντάιαμοντ]» εξηγεί η Τώνια και προσθέτει:
«Η Ελένη Παπαμάρκου ήταν φανταστική χορεύτρια από ό,τι έχουμε καταλάβει αλλά όχι η ιδανική μητέρα, παντρεύτηκε και χώρισε πέντε φορές και έκανε τρία παιδιά τα οποία πέρασαν πολύ δύσκολα παιδικά χρόνια. Ίσως επειδή εγώ ξεκίνησα τη ζωή μου με οργανωμένες βάσεις, με γοητεύουν το λάθος και τα ζωώδη ένστικτα των ανθρώπων για τα οποία μιλάει πάρα πολύ το βιβλίο. Νομίζω ότι η συγγραφέας αφήνει χώρο για όλα τα συναισθήματα, και για το οικογενειακό τραύμα και για τον θαυμασμό για εκείνο το πλάσμα που έζησε όπως ήθελε, με τα καλά και με τα κακά που συνεπάγεται αυτό. Βλέπει τη γιαγιά της από όλες τις πλευρές».
Οι φετινές παραστάσεις, «Τούνδρα» και «Εσύ, η ζωώδης μηχανή», είναι η φυσική συνέχεια της γεμάτης εκπλήξεις θεατρικής διαδρομής των Rabbithole μέσα στα χρόνια, όπου δεν ξέρεις ποτέ τι ακριβώς να περιμένεις στην επόμενη γωνιά αλλά ανυπομονείς να το ανακαλύψεις: μιας διαδρομής όπου έχουμε συναντήσει μέσα στα χρόνια φαινομενικά ετερόκλητες επιλογές όπως το «Loot» του Joe Orton, μια περφόρμανς βασισμένη στα παραμύθια των αδερφών Γκριμ («Grimm»), το «Χειμωνιάτικο παραμύθι» του William Shakespeare, ένα φεστιβάλ βασισμένο στα διηγήματα του Edgar Allan Poe, το «Αβυσσαλέο Κτήνος» του Jack London, αλλά και την περσινή παραγωγή, «1975» του Γιώργου Σίμωνα, όπου το θέατρο είχε μεταμορφωθεί σε ντίσκο των 70s.
Ο Γιώργος σχολιάζει, μεταξύ αστείου και σοβαρού, ότι επειδή ακριβώς το ρεπερτόριο της Ομάδας Νοσταλγία δεν έχει όρια, κάθε νέα παραγωγή της απευθύνεται σε ένα διαφορετικό κοινό, «υπάρχουν πάρα πολλοί θεατές που έχουν δει μόνο μία παράστασή μας. Ή, παραδείγματος χάρη, στο “1975”, που κάναμε πέρυσι και αφορούσε την ντίσκο, την πορνογραφία και την Ελλάδα της μεταπολίτευσης, λίγο μπακαλίστικα πρέπει να είχαμε το 30-40% του κοινού του “Αβυσσαλέου Κτήνους” [που είχαν ανεβάσει το 2022]». Διαφορετικοί είναι τώρα οι θεατές της «Τούνδρας», ενώ άλλους περιμένουν στη θεατρική μεταφορά του βιβλίου της Ελένης Σικελιανός.
Οι φετινές παραστάσεις, «Τούνδρα» και «Εσύ, η ζωώδης μηχανή», είναι η φυσική συνέχεια της γεμάτης εκπλήξεις θεατρικής διαδρομής των Rabbithole μέσα στα χρόνια, όπου δεν ξέρεις ποτέ τι ακριβώς να περιμένεις στην επόμενη γωνιά αλλά ανυπομονείς να το ανακαλύψεις: μιας διαδρομής όπου έχουμε συναντήσει μέσα στα χρόνια φαινομενικά ετερόκλητες επιλογές.
Βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι δεν στριμώχνονται κάτω από μια καλλιτεχνική ταμπέλα, αν και αυτή θα ήταν ομολογουμένως μια ευκολία για να επικοινωνηθεί η δουλειά τους σε κάποιον αμύητο. Συνεχίζοντας τη συζήτηση για τις ταμπέλες, ο Γιώργος σχολιάζει: «Δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει πειραματικό θέατρο, που εμφανίστηκε πριν από χρόνια όταν θέλησαν να δώσουν έναν τίτλο στις πιο μικρές σκηνές. Δηλαδή επειδή έχεις λιγότερες θέσεις κάνεις πειράματα;». «Νομίζω ότι το ίδιο το επάγγελμά μας περιέχει το πείραμα» προσθέτει η Τώνια. «Για να είναι ζωντανά τα πράγματα κάθε βράδυ στη σκηνή πρέπει να βγαίνεις με αυτή τη βαθιά περιέργεια. Αν “καθίσει” το σώμα δεν θα συμβεί ποτέ τίποτα, χρειάζεται μια εγρήγορση και μια διερώτηση για να λειτουργήσει». «Σίγουρα πάντως από τα “εναλλακτικά θέατρα” βγαίνουν οι επόμενες μεγάλες ιδέες. Όλα τα κινήματα, οι μεγάλοι συγγραφείς ξεκίνησαν από μικρές σκηνές, οι οποίες θα συνεχίσουν να υπάρχουν ακριβώς επειδή έχουν αυτό το εύρος να δοκιμάσουν» προσθέτει ο Γιώργος.
Αν και οι πειραματισμοί δεν είναι πάντα θέμα μεγέθους, πιστεύει η Τώνια: «Στο θεατρικό τοπίο της Αθήνας, ας πούμε, που είναι πολύ μεγάλο (για μένα, ευτυχώς), πετυχαίνουν και αποτυγχάνουν καλλιτέχνες και σκηνοθέτες όλων των ηλικιών και του βεληνεκούς. Ακόμα και μια μεγαλύτερη παραγωγή δεν μπορεί πάντα να πηγαίνει με ασφάλεια, είναι σημαντικό να υπάρχει μια τόλμη για να μπορέσεις να κάνεις ένα επόμενο βήμα».
Αν ξεκινούσατε τώρα ξανά από την αρχή, θα κάνατε κάτι διαφορετικά;
Τώνια: «Νομίζω πως κάναμε ό,τι μπορούσαμε. Ποτέ δεν παίρναμε υπερβολικά σοβαρά τον εαυτό μας, είχαμε χιούμορ και προσπαθούσαμε να δοκιμάσουμε, με επιτυχίες κι αποτυχίες, αυτό που είχαμε στο μυαλό μας για το εκάστοτε έργο. Ανακαλύψαμε, με το βίωμα και την επανάληψη, διάφορες στρώσεις στο τι σημαίνει να παράγεις καλλιτεχνικό έργο. Προσωπικά, γνώρισα ως δασκάλους και πολύ χαρισματικούς καλλιτέχνες, που προσπαθούν με απίστευτο σεβασμό να σου εμφυσήσουν μια ιδέα ή να σε βάλουν να πονηρευτείς για κάτι που λείπει από τη δουλειά σου».
Γιώργος: «Δεν θα άλλαζα τίποτα γιατί βλέπω ότι δεν γεράσαμε, παραμείναμε νέοι, κι αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό και για αυτή τη χώρα και αυτό το επάγγελμα που σε γερνούν πολύ εύκολα – όπου εύκολα κάποιος μπορεί να απογοητευτεί και να κουραστεί, έχουμε γεμίσει από τέτοιους ανθρώπους. Οπότε θεωρώ τεράστια ευλογία αυτό που λένε και οι Pulp, “it’s ok to grow up just as long as you don’t grow old”, κι αυτό το καταφέραμε και νομίζω ότι η μεγαλύτερη δύναμή μας τελικά είναι ότι όλα αυτά τα χρόνια δεν μας καιγόταν καρφί για αυτούς που διαφωνούσαν με εμάς, δεν μας σταματούσε τίποτα. Αυτό που θα θέλαμε να πούμε και σε όσους έχουν περάσει από εμάς, μαθητές κ.λπ., είναι: μην κολλάτε πουθενά, κάντε αυτό που γουστάρετε».
Info
Ομάδα Νοσταλγία, www.nostalghia-theatre.com. Rabbithole Art & Performance Space, Γερμανικού 20, Αθήνα, τηλ. 210 5249903, www.rabbitholespace.com. Space Baby, Μεγάλου Αλεξάνδρου, 80-82, Αθήνα, τηλ. 213 0481616, www.spacebaby.gr. Εισιτήρια και περισσότερες πληροφορίες για «Τούνδρα» (παραστάσεις κάθε Δευτέρα και Τρίτη έως 20/02) εδώ και «Εσύ, η ζωώδης μηχανή» (παραστάσεις κάθε Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή από 16/02) εδώ.
