Όταν μετά την απογευματινή μπόρα ξαναβγαίνει ο αδύναμος πλέον ήλιος του σούρουπου, βάφει τους δρόμους και τα σπίτια της Δράμας με ένα γλυκό πορτοκαλί, μετατρέποντάς τα σε ιδανικό σκηνικό για γυρίσματα. Ακόμα και αν δεν είσαι επαγγελματίας του κινηματογράφου, κάπως έτσι αρχίζεις να σκέφτεσαι, με τους δικούς του όρους, ήδη από την πρώτη ημέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους (DISFF), αφού τα πάντα κινούνται στους ρυθμούς του, από τα ιστορικά κτίρια που υποδέχονται τις προβολές, τις συζητήσεις, τα εργαστήρια, μέχρι τα καφέ και τις ταβέρνες στους πεζοδρόμους της παλιάς πόλης και τα πάρκα, που για μία εβδομάδα, στις αρχές του Σεπτεμβρίου, γεμίζουν με κινηματογραφιστές και ηθοποιούς, σπουδαστές και ακαδημαϊκούς, δημοσιογράφους και λάτρεις της έβδομης τέχνης.
Ένα από αυτά τα ιστορικά κτίρια είναι και ο Ολύμπια, μια παλιά καπναποθήκη που επιβίωσε από την εποχή της άνθησης του καπνεμπορίου στη Δράμα και από το 1920 λειτουργεί ως κινηματογράφος (από το 1940, με αυτό το όνομα). Λίγο πριν να ανοίξουν οι πόρτες του για τις σημερινές προβολές του Εθνικού Διαγωνιστικού και, ενώ η ατμόσφαιρα μυρίζει βροχή και φθινόπωρο, ένα πλήθος έχει συγκεντρωθεί στην είσοδο αυτού του ορόσημου, τόσο κομψού ώστε το 1926 είχε κάνει τον αρθρογράφο του «Θάρρους», Ν. Μαρκίδη, να διερωτηθεί αν βρίσκεται στη Δράμα ή σε ευρωπαϊκή μεγαλούπολη.
Ανάμεσα στις ταινίες των προβολών είναι ο «Γκέκας» του Δημήτρη Μουτσιάκα, μια ιστορία μυθοπλασίας για «τη σχέση παιδιού και πατέρα και την τοξική αρρενωπότητα, με background το κυνήγι», όπως εξηγεί στο Marie Claire ο καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ, Γιάννης Σακαρίδης.
Εκείνο το βράδυ, φυσικά, δεν γνωρίζουμε ακόμα –αν και κάποιοι ίσως καταφέρνουν να το προβλέψουν– ότι λίγες ημέρες αργότερα, στην τελετή απονομής στις 8 Σεπτεμβρίου, θα αποσπάσει το μεγάλο βραβείο του Εθνικού Διαγωνιστικού, τον Χρυσό Διόνυσο και, μαζί με αυτό, ένα εισιτήριο για τη συμμετοχή στη διαδικασία των Όσκαρ – όπως άλλωστε και η νικήτρια του μεγάλου βραβείου στο Διεθνές Διαγωνιστικό, Grand Prix Drama 2024, που φέτος θα είναι το «Clamor» της Σαλομέ Ντα Σούζα από τη Γαλλία. Από το 2023 το Φεστιβάλ Δράμας είναι Academy Award Qualifying, δηλαδή οι νικήτριες ταινίες στις δύο παραπάνω κατηγορίες μπορούν να διεκδικήσουν μία θέση στη βραχεία λίστα των υποψηφιοτήτων της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου και, αν την εξασφαλίσουν, το χρυσό αγαλματίδιο.
Από το 2023 το Φεστιβάλ Δράμας είναι Academy Award Qualifying, δηλαδή οι δύο νικήτριες ταινίες του Εθνικού και του Διεθνούς Διαγωνιστικού μπορούν να διεκδικήσουν μία θέση στη βραχεία λίστα των υποψηφιοτήτων της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου και, αν την εξασφαλίσουν, το χρυσό αγαλματίδιο.
Οι ομοιότητες του βραβευμένου «Γκέκα» με μια ακόμα ελληνική ταινία που προβάλλεται φέτος, το «Roger» του Δήμου Μήτσιου, είναι σχεδόν ανατριχιαστικές. Αλλά είναι μάλλον προτιμότερο να τις αποδώσουμε όχι σε κάποια μεταφυσική σύμπτωση αλλά στο γεγονός ότι, αν οι ελληνικές ταινίες μικρού μήκους αποτελούν «καθρέφτη της κοινωνίας μας» όπως σχολιάζει ο κ. Σακαρίδης, και οι δύο καθρεφτίζουν έναν κοινό και επιτακτικό προβληματισμό.
Όχι ότι οι παραγωγές μεγάλου μήκους δεν επιδιώκουν να παρουσιάσουν, με έναν τρόπο, ό,τι συμβαίνει έξω από τις αίθουσες, αλλά οι μικρομηκάδες έχουν πιο γρήγορα αντανακλαστικά χάρη στον συντομότερο χρόνο παραγωγής των ταινιών τους – και, σε κάποιες περιπτώσεις, στο νεαρό της ηλικίας τους.
Στη θεματολογία νέας γενιάς κατατάσσει ο κ. Σακαρίδης και την κακοποίηση και ενδοοικογενειακή βία, που υποβόσκουν στο ασπρόμαυρο διαμάντι του Αλέξανδρου Σκούρα «Αλκυονίδες» (βραβείο μοντάζ για τον Δημήτρη Πολύζο). Η ηθοποιός Μαριάμ Ρουχάτζε υποδύεται μια γυναίκα της ελληνικής επαρχίας η οποία ετοιμάζεται για τον γάμο της, «που μοιάζει με κηδεία» κατά τον κ. Σακαρίδη. «Έχει απομονωθεί από το περιβάλλον της και ουσιαστικά οδηγείται προς τη σφαγή».
Στις «Αλκυονίδες» του Αλέξανδρου Σκούρα η ηθοποιός Μαριάμ Ρουχάτζε υποδύεται μια γυναίκα της ελληνικής επαρχίας η οποία ετοιμάζεται για τον γάμο της, «που μοιάζει με κηδεία» κατά τον κ. Σακαρίδη. «Έχει απομονωθεί από το περιβάλλον της και ουσιαστικά οδηγείται προς τη σφαγή».
Άλλες γυναίκες που γνωρίζουμε στις ταινίες του Εθνικού Διαγωνιστικού είναι μια μητέρα και η 50χρονη κόρη της σε μια ιστορία σύγκρουσης και απώλειας που εκτυλίσσεται μέσα σε ένα διαμέρισμα γύρω από έναν διάδρομο γυμναστικής («Treadmill» του Γιώργου Κοιμήση, εξαιρετικές οι ερμηνείες των Εύη Σαουλίδου και Υβόννη Μαλτέζου), ένα κορίτσι που πρέπει να διαχειριστεί την απώλεια του συμμαθητή του («Numb» της Δέσποινας Κούρτη), αλλά και μια μητέρα δύο παιδιών, σε προχωρημένη εγκυμοσύνη στο τρίτο, αντιμέτωπη με τον επικείμενο θάνατο του βαριά ασθενή συντρόφου της και πατέρα, στο «Zange» της Ίριδος Μπαγλανέα, ένα κινηματογραφικό σύμπαν σαν σκοτεινό παραμύθι.
Αν θα έπρεπε, πάντως, να διακρίνουμε μια γενική τάση στην εγχώρια παραγωγή, αυτή θα ήταν η απομάκρυνση από τον πιο λυρικό και εικαστικό κινηματογράφο προς «τον κοινωνικό προβληματισμό, τις οικογενειακές σχέσεις και την ταυτότητα φύλου» όπως απαντά ο κ. Σακαρίδης.
Για παράδειγμα, ανάμεσα στις φετινές ταινίες που καταπιάστηκαν με την ταυτότητα φύλου είναι η «Name day» του Κώστα Δημητριάδη, μια τρυφερή ιστορία αποδοχής ενός ανθρώπου που βαφτίστηκε εκ νέου με γυναικείο όνομα από την ετοιμοθάνατη μητέρα του (Μυρτώ Αλικάκη), και το «Honeymoon» του Άλκι Παπασταθόπουλου, μια road movie για την αγάπη που δεν έχει ταυτότητα, μόνο αλήθεια, με την πρωταγωνίστριά του, Νάσια Συντέτα, να γίνεται η πρώτη τρανς ηθοποιός στην ιστορία του φεστιβάλ που αποσπά το βραβείο γυναικείου ρόλου.
Αν θα έπρεπε, πάντως, να διακρίνουμε μια γενική τάση στην εγχώρια παραγωγή, αυτή θα ήταν η απομάκρυνση από τον πιο λυρικό και εικαστικό κινηματογράφο προς «τον κοινωνικό προβληματισμό, τις οικογενειακές σχέσεις και την ταυτότητα φύλου» όπως απαντά ο κ. Σακαρίδης.
Αναρωτιέμαι αν αυτή η επιλογή βράβευσης αποτελεί, σε κάποιο βαθμό, μια δήλωση υπέρ της συμπερίληψης αλλά ο κ. Σακαρίδης έχει διαφορετική άποψη: «Νομίζω ότι έχει να κάνει πολύ περισσότερο με την ερμηνεία. Οι κριτικές επιτροπές αποτελούνται από κορυφαίους επαγγελματίες και είναι ανεξάρτητες, κι εμείς κάνουμε το παν γι’ αυτό. Αλλά κι εγώ είδα μια καταπληκτική περφόρμανς. Άλλωστε η ταινία βραβεύτηκε και σε άλλες κατηγορίες [ειδικό βραβείο της επιτροπής, βραβείο Drama Queer, Onassis Film Award] και άρεσε πάρα πολύ στο κοινό – και σε εμένα φυσικά: ήταν η πρώτη του προγράμματος. Ως φεστιβάλ δεν διαφημίζουμε τη συμπερίληψη, προσπαθούμε απλά να την κάνουμε πράξη».
Σαν τους ήρωες των ταινιών και η Δράμα προσπαθεί να βρει τα πατήματά της ανάμεσα στο παλιό και το νέο, το αγροτικό και το αστικό, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Βασικό μέρος της εμπειρίας του φεστιβάλ είναι η περιπλάνηση σε αυτή την πόλη της Ανατολικής Μακεδονίας, πενήντα χιλιόμετρα από τη Βουλγαρία, ανάμεσα στις ταβέρνες της παλιάς σχολής και τα ενημερωμένα μπαρ, το πεϊνιρλί με σουβλάκι (μάλλον τοπική πατέντα) και τα signature cocktails, τα ξεχασμένα στον χρόνο ξενοδοχεία και τα μοντέρνα, πολυτελή καταλύματα, τα χαμόσπιτα, τα αρχοντικά των αρχών του 20ου αιώνα και τις πολυκατοικίες. Σταθερό –ελπίζω– σημείο αναφοράς της, τα μεγάλα, καταπράσινα πάρκα με τις λίμνες και τα ποταμάκια – αν και μετά την παρατεταμένη ανομβρία του περασμένου καλοκαιριού η στάθμη του νερού έχει κατεβεί δραματικά.
Σαν τους ήρωες των ταινιών και η Δράμα προσπαθεί να βρει τα πατήματά της ανάμεσα στο παλιό και το νέο, το αγροτικό και το αστικό, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Βασικό μέρος της εμπειρίας του φεστιβάλ είναι η περιπλάνηση σε αυτή την πόλη της Ανατολικής Μακεδονίας, πενήντα χιλιόμετρα από τη Βουλγαρία.
Σταθερό σημείο αναφοράς της Δράμας και το φεστιβάλ, που στη 47η διοργάνωσή του μετράει αντίστροφα για τα γενέθλια των πενήντα χρόνων του. Παρότι όμως έχει εξελιχθεί σε θεσμό για μικρομηκάδες από όλη την Ελλάδα και τον κόσμο δεν επαναπαύεται στις δάφνες του, αλλά αγωνίζεται διαρκώς να κρατά επαφή με το σήμερα και να εξελίσσεται.
Είναι χαρακτηριστικό, για παράδειγμα, το ότι πρόεδροι των κριτικών επιτροπών ήταν (και) φέτος άνθρωποι με αξιοθαύμαστη διαδρομή: στο Ελληνικό και το Διεθνές Διαγωνιστικό Πρόγραμμα, αντίστοιχα, ο συγγραφέας, μεταφραστής, θεωρητικός κινηματογράφου και σκηνοθέτης Αχιλλέας Κυριακίδης και ο Γιώργος Μαυροψαρίδης, γνωστός διεθνώς και ως ο μοντέρ του Γιώργου Λάνθιμου.
Στη 47η διοργάνωση τα προγράμματα προβολών μετρούν πλέον επτά κατηγορίες (Εθνικό Διαγωνιστικό, Διεθνές Διαγωνιστικό, Εθνικό Σπουδαστικό, Διεθνές Σπουδαστικό, Short and Green, Animation, Kiddo), οι οποίες συμπληρώνονται από το Pitching Lab, το Short Film Hub και το καινοτόμο Cinematherapy, που φέρνει τον κινηματογράφο πιο κοντά με την ψυχοθεραπεία. Παράλληλες δράσεις, όπως αφιερώματα σε δημιουργούς με ιστορικό αντίκτυπο, μετατρέπουν το φεστιβάλ σε μια τεράστια κινηματογραφική γιορτή που μία εβδομάδα ποτέ δεν αρκεί για να ζήσεις στο φουλ. Στους φεστιβαλικούς χώρους, που εκτός από το Ολύμπια περιλαμβάνουν το Δημοτικό Ωδείο Δράμας, τον θερινό κινηματογράφο Αλέξανδρος, τον κήπο του πολιτιστικού χώρου Κύκλωψ και το καφέ-πολυχώρο Ελευθερία, προστέθηκε φέτος το Γυμνάσιο Αρρένων Δράμας (κεντρική φωτογραφία), ένα εμβληματικό κτίριο του 1928, ενώ το πρόγραμμα εμπλουτίστηκε με νέες δράσεις όπως το πάνελ συζήτησης «Ψtalk» στο Cinematherapy.
Στους φεστιβαλικούς χώρους, που εκτός από το Ολύμπια περιλαμβάνουν το Δημοτικό Ωδείο Δράμας, τον θερινό κινηματογράφο Αλέξανδρος, τον κήπο του πολιτιστικού χώρου Κύκλωψ και το καφέ-πολυχώρο Ελευθερία, προστέθηκε φέτος το Γυμνάσιο Αρρένων Δράμας, ένα εμβληματικό κτίριο του 1928.
Όμως για κάθε φεστιβάλ της ελληνικής περιφέρειας ένα στοίχημα που δεν θεωρείται ποτέ οριστικά κερδισμένο είναι η διασύνδεση με την τοπική κοινότητα. Φέτος η διοργάνωση το κέρδισε, μεταξύ άλλων, με το νέο δωρεάν εργαστήριο που σχεδίασε και υλοποίησε με επίδοξους Δραμινούς κινηματογραφιστές. Στην προβολή των ταινιών τους στην αυλή του Γυμνασίου Αρρένων συνέρρευσαν περίπου 1.000 θεατές.
Ταινίες που αγαπήσαμε
Μετά τη Δράμα οι ταινίες του Εθνικού και του Εθνικού Σπουδαστικού Διαγωνιστικού Προγράμματος θα ταξιδέψουν στην Αθήνα και θα προβληθούν, από τις 24 έως τις 27 Οκτωβρίου, στον κινηματογράφο ΙΡΙΣ (Ακαδημίας 56). Αυτές είναι μερικές που ξεχωρίσαμε, από την εγχώρια αλλά και διεθνή παραγωγή (αν και δεν προλάβαμε, φυσικά, να τις παρακολουθήσουμε όλες), ανεξαρτήτως αν απέσπασαν κάποιο βραβείο:
«MJ» του Γιώργου Φουρτούνη: Το κωμικοτραγικό πορτρέτο ενός τράπερ τιμήθηκε με πλήθος βραβείων –μεταξύ αυτών σκηνοθεσίας και ανδρικής ερμηνείας (Γιώργος Κατσής)– και συζητήθηκε πολύ στο φεστιβάλ. Ο σκηνοθέτης είπε στην τελετή απονομής για τον βραβευμένο ηθοποιό ότι «αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση: γιος μεταναστών από την Αλβανία, που μεγάλωσε με μεγάλες δυσκολίες στη Φιλαδέλφεια και έχει την περηφάνεια του να ζει από τη δουλειά του».
«Skeleton Tree» του Χάρη Ζαλαβρά: Με έναν άνθρωπο, μια απόφαση και ένα μισομαγειρεμένο φαγητό στήνεται μια ολοκληρωμένη ιστορία που προσεγγίζει με λεπτό χιούμορ σοβαρά θέματα ψυχικής υγείας, με την εξαιρετική ερμηνεία του Αλέξανδρου Λογοθέτη. Η ταινία τροφοδότησε και μια ενδιαφέρουσα συζήτηση στις συναντήσεις του Cinematherapy, παρουσία των συντελεστών.
«Άσκοπη μετακίνηση» της Νικολέτας Λεούση: Η δημιουργός μάς προσκαλεί αβίαστα, μέσα από μια ταινία-παιχνίδι (στην οποία μάλιστα συμμετέχουν και μέλη της οικογένειάς της, μικροί και μεγάλοι), στις πολλαπλές αναγνώσεις ενός μέσου μαζικής μεταφοράς στο οποίο έχουμε αφιερώσει πολλές ώρες από τη ζωή μας, του λεωφορείου. Η ταινία τιμήθηκε με τα Βραβεία Πανελλήνιαs Ένωσηs Κριτικών Κινηματογράφου και Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών Λεσχών Ελλάδας.
«7 Hz» της Μαρίας Χατζάκου: Με έναν κινηματογραφικό θάλαμο και μία ηθοποιό, τη Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, χτίζει μια δυστοπία, στα όρια μιας πόλης από την οποία κανένας δεν μπορεί να αποδράσει, που γεφυρώνει τις μνήμες του πανδημικού εγκλεισμού με τους φόβους για το αύριο. Άνετα θα μπορούσα να τη φανταστώ ως ένα επεισόδιο του «Black Mirror».
«36 Roses Street» του Κρίστιαν Ξυπολιά: Η Ρίτα είναι μια νεαρή μητέρα που εργάζεται σε συνοικιακή φάρμα αλλά αρχίζει να ονειρεύεται μια καλύτερη ζωή μετά τη συνάντησή της με μια life coach. H ελληνοϊταλική παραγωγή θίγει ένα πολύ σύγχρονο θέμα, των ιεροκηρύκων της αυτοβελτίωσης που τζογάρουν με τις ελπίδες των πιο ευάλωτων, κοινωνικά και ψυχικά, ανθρώπων.
«The Distance Between Us», Leo Fontaine, Γαλλία: Το επιτακτικό ταξίδι για μία γυναίκα, χαράματα μέσα στην πόλη, που εγκαταλείπει τη βραδινή βάρδια της χωρίς την άδεια του εργοδότη της, εξελίσσεται σε ένα χαμηλόφωνο πορτρέτο αγάπης και επιμονής. Απέσπασε την υποψηφιότητα Drama 2024 για το Βραβείο Καλύτερης Μικρού Μήκους Ταινίας της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου.
«Celine on a Cloudy Day», Can Koroglu, Ηνωμένο Βασίλειο: Όταν ο αποξενωμένος πατέρας μιας επίδοξης ηθοποιού την επισκέπτεται απροειδοποίητα, θέτει σε κίνηση μια αφήγηση για τις οικογενειακές σχέσεις αλλά και τις εθνικές ταυτότητες, εξαιρετικά επίκαιρη στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας.
«The House», Carl Olsoon, Εσθονία, Σουηδία: Με ένα έξυπνο εύρημα, τοποθετώντας την κάμερα σε διαφορετικά σαλόνια μιας πολυκατοικίας, ο δημιουργός σχολιάζει ζητήματα ταυτότητας χωρίς επιτήδευση αλλά με υποδόριο χιούμορ και τρυφερότητα.
«The Oasis I Deserve»: Ines Sieulle, Γαλλία: Εικονικοί σύντροφοι και διαδικτυακά chatbot δυσκολεύονται να βρουν τη θέση τους στον κόσμο. Η τεχνητή νοημοσύνη όχι ως απειλή αλλά σαν το θύμα της ανθρώπινης φύσης σε ένα animation αλλόκοτο αλλά ταιριαστό στην αφήγηση.
«Dreams like paper boats»: Samuel Suffren, Αϊτή: Ο Εντουάρ ζει στο Πορ-ω-Πρενς με την κόρη του, Ζάρα, τα τελευταία πέντε χρόνια. Από τότε που έφυγε η σύζυγός του, έχουν λάβει μόνο μία κασέτα από εκείνη, κι αυτό συνέβη πριν από πολύ καιρό. Η μετανάστευση και η προσφυγιά από την οπτική εκείνων που μένουν πίσω και των εργαλείων επιβίωσης που αναπτύσσουν σε μια ταινία που απέσπασε Ειδική Μνεία.
«Game Rules», Christian Zetterberg, Σουηδία: Στο πρόγραμμα Kiddo προβλήθηκε η νέα ταινία του δημιουργού που στη χώρα μας έγινε γνωστός από τα «Αγόρια στο ντους» (Ευρωπαϊκό Βραβείο Καλύτερης Ταινίας για Παιδιά) για όλους τους λάθος λόγους. Και στη νέα του παραγωγή, που απευθύνεται σε μικρούς και μεγάλους θεατές, παρουσιάζει θέματα ταυτότητας φύλου και κοινωνικών προσδοκιών με αφετηρία έναν αθλητικό αγώνα.
Info
Δείτε όλες τις φετινές βραβεύσεις εδώ. Περισσότερες πληροφορίες για το Φεστιβάλ Δράμας: www.dramafilmfestival.gr
