Ζεστασιά είναι η πρώτη λέξη που σου έρχεται στο μυαλό καθώς μπαίνεις στο εργαστήριο της Μάρως Φασουλή. Σε κάθε γωνιά του βρίσκονται διάσπαρτες φλοκάτες, ταπισερί σε εξέλιξη και μάλλινα κουβάρια. Δεν ξέρω ποια ακριβώς θα είναι η τελική μορφή του έργου που θα προκύψει από την πρότασή της «Nomadic Murals» –για την οποία τιμήθηκε, μαζί με ακόμα δύο εικαστικούς, με το φετινό Βραβείο Τέχνης Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη– αλλά οι πρώτες ύλες και τα τμήματα που έχουν αρχίσει ήδη να παίρνουν μορφή αποπνέουν, πράγματι, μια αίσθηση φροντίδας, της θεματικής που κατέχει κεντρική θέση στο φετινό κάλεσμα των βραβείων αλλά και σε ολόκληρο στο έργο της Μάρως.
Ήδη από την παιδική ηλικία της, στα καλοκαίρια που περνούσε στον τόπο της καταγωγής της, την Έξω Μεριά της Τήνου, παρακολουθούσε τον παππού της διαρκώς να μαστορεύει κάτι – είχε φτιάξει μόνος ακόμα και μια ολόκληρη βάρκα. Μεγαλώνοντας άρχισε να παρατηρεί σε βάθος τις παραδοσιακές τεχνικές του νησιού και να αναζητά τις ιστορίες πίσω από αυτές, ειδικά μετά τις σπουδές της, πτυχιακές και μεταπτυχιακές, στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.
Εστιάζοντας το βλέμμα της στις αγροτικές κατοικίες του χωριού, «είδα ότι κλείνουν προς τα μέσα, έχουν πολύ μικρές εισόδους και πολύ μικρά ή ανύπαρκτα παράθυρα. Το ανάγλυφο του εδάφους αλλά και ο καιρός στην Τήνο –ο ήλιος, ο αέρας– είναι αρκετά εχθρικά, οπότε οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν την εσωστρέφεια και το σκοτάδι σαν έναν ασφαλή τόπο, όπως είναι μια μήτρα».
Καθώς καταπιάστηκε με την παράδοση, με αφετηρία την τηνιακή αρχιτεκτονική, «εντόπισα κοινά ανάμεσα στη λιθοδομή της περιοχής και την υφαντική. Οι δύο τεχνικές ακολουθούν την ίδια διαδικασία, αν και πιο αφαιρετική στην υφαντική».
Στη συνέχεια επικεντρώθηκε στην υφαντική και έφτιαξε μια λίστα με όλες τις απαγορεύσεις που τη συνοδεύουν παραδοσιακά. «Κατά τη γνώμη μου, λειτουργεί αυτοτιμωρητικά προς τις γυναίκες: στο υφαντό τους δεν επιτρέπουν το λάθος. Σε περίπτωση που αφαιρεθείς στον αργαλειό, οφείλεις να ξηλώσεις μέχρι να φτάσεις στο λάθος και να ξεκινήσεις ξανά από εκεί, κάτι πολύ χρονοβόρο». Η υφαντική απαγορεύει επίσης τον αυτοσχεδιασμό στις φούντες –«είναι μόνο για το κλείσιμο των υφαντών»– και στο χρωματολόγιο, το οποίο υπαγορεύεται από την παλέτα των φυτικών βαφών και από τη χρήση κάθε υφαντού: «Δεν μπορείς, ας πούμε, σε μια περιοχή όπου πατάς να βάλεις χρώματα που λερώνονται εύκολα».
«Κατά τη γνώμη μου, η υφαντική λειτουργεί αυτοτιμωρητικά προς τις γυναίκες: στο υφαντό τους δεν επιτρέπουν το λάθος. Σε περίπτωση που αφαιρεθείς στον αργαλειό, οφείλεις να ξηλώσεις μέχρι να φτάσεις στο λάθος και να ξεκινήσεις ξανά από εκεί, κάτι πολύ χρονοβόρο».
Από την παράδοση κράτησε το μέτρημα με τυλίγματα στον πήχυ και την παλάμη: «Οι υφάντρες χρησιμοποιούσαν το σώμα τους σαν μονάδα και σαν εργαλείο μέτρησης, οπότε και η δική μου δουλειά βασίστηκε σε αυτό». Με αφετηρία όμως το δικό της σώμα, άρχισε να εξερευνά την περιοχή πέρα από τα όρια των απαγορεύσεων, και να τα ξεπερνά, σχεδιάζοντας ένα νέο χάρτη.
Η δική της υφαντική
Στο παρελθόν η υφαντική, όπως υπενθυμίζει η Μάρω, «ήταν μια πάρα πολύ σκληρή και επίπονη εργασία. Και αν δεν την εκτελούσες, δεν μπορούσες να ντύσεις την οικογένειά σου, ακόμα και να επιβιώσεις, γιατί για πολλές γυναίκες ήταν βιοπορισμός. Σήμερα μπορείς να χρησιμοποιήσεις την υφαντική κατά το δοκούν». Τα δικά της υφαντά δεν έχουν χρηστικό χαρακτήρα. Και φλερτάρουν με τη street art: και στα χρώματα –παίζει με έντονες αποχρώσεις, ενώ δεν διστάζει να βάψει νήματα ακόμα και με αερογράφους για γκράφιτι– και στα μεγέθη, που μεγαλώνουν και διεκδικούν μια θέση σε εξωτερικούς χώρους, και στις αφηγήσεις της, που παραπέμπουν σε τοιχογραφίες.
«Η υφάντρα του παρελθόντος είχε μια συγκεκριμένη θέση: στο εσωτερικό ενός σπιτιού, που είχε χτίσει ο άντρας, να καθισμένη στον αργαλειό. Πλέον μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια μέσα για να ξαναδούμε τη θέση των φύλων, όπου η υφάντρα δεν χρειάζεται πάντα να είναι γυναίκα, ο αρχιτέκτονας και ο χτίστης δεν χρειάζεται πάντα να είναι άντρας».
Η σύγχρονη αυτή εικαστικός προσκαλεί, κατά κάποιον τρόπο, όλες τις ανώνυμες, παλιές υφάντρες, που πέρασαν τη ζωή τους σκυμμένες πάνω από ένα αργαλειό, να βγουν έξω και να αφεθούν στο δροσερό αέρα και στο φως του ήλιου. Δίνει μια έμφυλη διάσταση στα έργα της. «Η υφάντρα του παρελθόντος είχε μια συγκεκριμένη θέση: στο εσωτερικό ενός σπιτιού, που είχε χτίσει ο άντρας, καθισμένη στον αργαλειό. Πλέον μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια μέσα για να ξαναδούμε τη θέση των φύλων, όπου η υφάντρα δεν χρειάζεται πάντα να είναι γυναίκα, ο αρχιτέκτονας και ο χτίστης δεν χρειάζεται πάντα να είναι άντρας».
Οι δικές της τοιχογραφίες
Μετά τη διάκρισή της από το Ίδρυμα Μαμιδάκη, η Μάρω μπορεί να μεγαλώσει ακόμα περισσότερο τα έργα της, καθώς η βραβευμένη πρότασή της, «Nomadic Murals», θα απλωθεί σε ένα διάδρομο μήκους 50 μέτρων, στο ξενοδοχείο Minos Palace hotel & suites, στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης. Στη νέα, υφαντή τοιχογραφία της, θα αναπτύσσει μια ιστορία φροντίδας «όπως σε ένα βιβλίο, με πρόλογο, κυρίως θέμα και επίλογο», η εμπειρία ανάγνωσης της οποίας όμως θα αλλάζει για κάθε θεατή – ανάλογα, ας πούμε, με την ταχύτητα βαδίσματός του και με τα σημεία στα οποία θα στέκεται. «Θα παίξω με τον τρόπο με τον οποίο μπορείς να διαβάσεις ένα έργο περνώντας από μπροστά του. Έχουμε μάθει να τα διαβάζουμε στατικά».
«Πιστεύω ότι όπως εγώ θέλω να πιάνω ό,τι φτιάχνω, όλοι έχουμε αυτή την ανάγκη. Σε μια παλαιότερη έκθεση, η κόρη μου, που είναι σήμερα εννέα ετών, πήγε και ακούμπησε ένα έργο επιτοίχιο, με πολύ νήμα. Όταν ένας κύριος τής είπε “δεν κάνει να ακουμπάμε τα έργα”, η Ιωάννα του λέει “μα, είναι της μαμάς μου!”».
Η ιστορία φροντίδας της θα είναι γραμμένη όχι από μελάνι αλλά από νήματα και δοκούς στήριξης, όπως από τμήματα αργαλειών. Και, σε αντίθεση με άλλα εικαστικά έργα, το δικό της ο θεατής θα μπορεί να το αγγίξει, να αναπτύξει μια άλλη σχέση μαζί του. «Πιστεύω ότι όπως εγώ θέλω να πιάνω ό,τι φτιάχνω, όλοι έχουμε αυτή την ανάγκη. Σε μια παλαιότερη έκθεση, η κόρη μου, που είναι σήμερα εννέα ετών, πήγε και ακούμπησε ένα έργο επιτοίχιο, με πολύ νήμα. Όταν ένας κύριος τής είπε “δεν κάνει να ακουμπάμε τα έργα”, η Ιωάννα του λέει “μα, είναι της μαμάς μου!”».
Για το Βραβείο Τέχνης Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη 2023
Το Ίδρυμα Γ. & Α. Μαμιδάκη ανακοίνωσε τους τρεις νικητές/ριες του Βραβείου Τέχνης 2023: Είναι οι Μάρω Φασουλή, Αλέξανδρος Λάιος και Ami Yamasaki.
Το φετινό κάλεσμα αφορούσε προτάσεις επιτόπιων έργων μεγάλων διαστάσεων, σχεδιασμένα ως μέρος ενός συγκεκριμένου, διαμορφωμένου περιβάλλοντος, να αφηγούνται μια εσωτερική πορεία/διαδρομή και να αποτελούν σημεία αναφοράς στο χώρο έκθεσής τους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη θεματική της Φροντίδας/Ευδαιμονίας, το αντικείμενο έρευνας του νέου προγράμματος residency, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο 2022. Οι προτάσεις που βραβεύτηκαν ξεχώρισαν για την πρωτοτυπία, την καινοτομία, τη σύνδεση με τη θεματική και τη δημιουργικότητά τους.
Είναι η τρίτη φορά που απονέμεται το Βραβείο Τέχνης, παίρνοντας τη μορφή πλέον ενός σημαντικού θεσμού, ο οποίος φιλοδοξεί να ενισχύσει την καλλιτεχνική πρωτοπορία, όχι μόνο με τη δημιουργία, αλλά και με την επιμέλεια ενός έργου, καθώς και με την τοποθέτησή του σε μόνιμη συλλογή.
Από το 2019, που ξεκίνησε, ο θεσμός υποστηρίζει σύγχρονους δημιουργούς προσφέροντάς τους την ευκαιρία να δημιουργήσουν ένα έργο τέχνης που θα αποτελέσει μέρος της συλλογής του Ιδρύματος και θα ενταχθεί σε μια σημαντική πολιτιστική κληρονομιά. Φέτος παρουσίασε δύο καινοτομίες: Αφενός, απηύθυνε κάλεσμα σε δημιουργούς απ’ όλο τον κόσμο. Αφετέρου, αντί ενός, η Επιτροπή Αξιολόγησης απένειμε τρία ισότιμα βραβεία στις τρεις προτάσεις που ξεχώρισαν. Η ανταπόκριση από κάθε γωνιά της Γης ήταν συγκινητική, ενθαρρύνοντας το Ίδρυμα να συνεχίσει να υποστηρίζει και να προωθεί έμπρακτα τη σύγχρονη τέχνη και τον πολιτισμό. Τα βραβευμένα έργα θα παρουσιαστούν σε τελετή στην Κρήτη το καλοκαίρι, θα παραμείνουν σε μόνιμη έκθεση στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης και θα ενταχθούν στη συλλογή τέχνης του Ιδρύματος, η οποία συγκεντρώνει πάνω από 70 πρωτότυπα, site-specific έργα σημαντικών Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών, μεταξύ αυτών των Magdalena Abakanowicz, Lynda Benglis, Cecilia Campos, Κώστα Βαρώτσου, Μαρίας Λοϊζίδου, Ρένας Παπασπύρου, Άγγελου Σκούρτη, Κώστα Ιωαννίδη, Νίκου Αλεξίου, Γιώργου Λάππα, Νίκου Κεσσανλή, Georgia Kotretsos και πολλών άλλων.
Info
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το θεσμό του Βραβείου Τέχνης και το Ίδρυμα Γ&Α Μαμιδάκη εδώ. Περισσότερες πληροφορίες για τη Μάρω Φασουλή εδώ.
