Η τραγουδίστρια/τραγουδοποιός και ακτιβίστρια Angelique Kidjo, με πέντε βραβεία Grammy και δεκατρία άλμπουμ, γαλουχήθηκε στη δυτικοαφρικάνικη μουσική παράδοση μεγαλώνοντας στην πρώην Δαχομέη. Δέχθηκε όμως εξίσου ισχυρά τα κύματα του ροκ και της σόουλ μέσω των Jimi Hendrix, Santana, James Brown και άλλων, βρίσκοντας έτσι τελικά τον δικό της εκφραστικό δρόμο, τον οποίο ανέπτυξε και τελειοποίησε με σπουδές στο Παρίσι και με τη συμμετοχή της στο world jazz γκρουπ Pili Pili του Jasper van’t Hof.
Ωστόσο ήταν η σύμπραξη με την Island Records που εκτόξευσε την καριέρα της. Αξιοποιώντας την οικογενειακή καλλιτεχνική παράδοση, το ταλέντο και την πολιτισμική/κοινωνική συνείδησή της, σύντομα απέκτησε το στάτους μιας πραγματικής world ντίβας, δοκιμάζοντας τον εαυτό της σε διαφορετικά καλλιτεχνικά πεδία μέσα από συνεργασίες με καλλιτέχνες όπως οι Bono, Peter Gabriel, Carlos Santana, Sting, Philip Glass, Ziggy Marley. Οι δε ζωντανές της εμφανίσεις χαρακτηρίζονται από αστείρευτη ενέργεια και αλληλεπίδραση με το κοινό, αποπνέοντας αισιοδοξία. Μια τέτοια εμπειρία θα ζήσουν οι θεατές της συναυλίας της στις 20 Νοεμβρίου, στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος στο ΕΛΣ, μέρος της ευρωπαϊκής περιοδείας της. Με αυτή την αφορμή η Kidjo αφηγείται την ιστορία της ζωής της, που διαβάζεται σαν διήγημα:
«Γεννήθηκα την ημέρα της εθνικής γιορτής της Γαλλίας, στις 14 Ιουλίου του 1960. Δόξα τω Θεώ, οι γονείς μου είχαν την ευαισθησία να μη με ονομάσουν Fetnat [σε κάποιες γαλλικές αποικίες συνήθιζαν να δίνουν αυτό το όνομα στα παιδιά που γεννιόνταν εκείνη την ημέρα, από τα αρχικά της φράσης Fête nationale]. Μέχρι εδώ καλά. Όμως δεκαπέντε μέρες αργότερα η κατάσταση περιπλέχθηκε: την 1η Αυγούστου 1960 η χώρα μου, Δαχομέη [σήμερα Μπενίν], έγινε ανεξάρτητη. Να ‘μαι λοιπόν, ένα όμορφο μωρό από τη Δαχομέη, γεννημένη δεκαπέντε μέρες πριν από τη νέα εθνική γιορτή μας.
»Πέρασα όλη μου τη νιότη κάτω από αυτή την αμφισημία. Μεγάλωσα ανάμεσα σε διάφορες γλώσσες: τη Yoruba της μητέρας μου, τη Fon του πατέρα μου και φυσικά τα γαλλικά των πρώην αποικιοκρατών μας. Στο σπίτι μας μιλούσαμε Fon, στο σχολείο γαλλικά, στα οποία είναι γραμμένος και ο κόσμος του πολιτισμού, συχνά σε βάρος της δικής μας χώρας. Τα σχολικά βιβλία μας ακόμα έρχονται από τη Γαλλία. Οι Γάλλοι ποιητές και στοχαστές φτάνουν με ένα κύρος που οι Αφρικανοί συγγραφείς δεν μπορούν να συναγωνιστούν.
»Εγώ διαβάζω και ξαναδιαβάζω Μπωντλαίρ. Τα “Άνθη του Κακού” μού γίνονται εμμονή. Οι στίχοι του μου ηχούν πιο ρυθμικοί από τους ρυθμούς των “γιεγιέδων” από το Παρίσι. Στο γυμνάσιο, μετά τα μαθήματα Φιλολογικών, κάνουμε ατελείωτες συζητήσεις με τους φίλους μου. Ποιος θα έχει την τελευταία λέξη, ο Καμύ ή ο Ρουσσώ; Καθώς γνωρίζουμε τη Γαλλία μόνο μέσα από τα βιβλία της, τη θεωρούμε μια χώρα ξεκάθαρων, σαφώς καθορισμένων ιδανικών. Μια χώρα αξιών: “Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη”. Είναι τόσο απλό! Όλοι πρέπει να κυνηγήσουμε αυτά τα ιδανικά. Όταν, στις αρχές της καριέρας μου ως τραγουδίστρια, έρχομαι αντιμέτωπη με τις ακραίες εκφάνσεις της μαρξιστικής Επανάστασης, πρέπει να διαλέξω πλευρά: είτε να χαιρετίσω τη δικτατορία τραγουδώντας δυνατά, “Έτοιμοι για την Επανάσταση, ο αγώνας συνεχίζεται” ή να αυτοεξοριστώ και να τραγουδάω για αδελφοσύνη και ισότητα σε απόλυτη ελευθερία. Φυσικά αρχίζω να ονειρεύομαι να δραπετεύσω στη Γαλλία, που είμαι σίγουρη ότι είναι η χώρα των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
«Οι γείτονες που συναντώ μετά την προσγείωσή μου στο Παρίσι δεν ανταποκρίνονται στα χαμόγελά μου και δεν καταλαβαίνω το γιατί. Στο μυαλό μου δημιουργείται η εικόνα ότι όλοι εδώ ζουν μέσα στο κέλυφος μιας χελώνας, κλεισμένοι στον εαυτό τους».
»Όταν φτάνω στο Παρίσι, παρόλο που δουλεύω καθημερινά την ομιλία μου στη σχολή τραγουδιού Ecole des Chansons, νιώθω κάπως απογοητευμένη όσον αφορά τα ιδανικά μου… Ελευθερία, ναι, υπάρχει, είναι αληθινή και είναι μαγική. Με ανακουφίζει από το βάρος που ένιωθα αδιάκοπα στο Κοτονού [πόλη της πρώην Δαχομέης]. Ζωή σε ένα δικτατορικό καθεστώς σημαίνει να ζεις σε μια κατάσταση μόνιμης παράνοιας, που δεν μπορούν να κατανοήσουν όσοι δεν έχουν ζήσει και όσοι επαινούν τα απολυταρχικά καθεστώτα. Από την άλλη, αδελφοσύνη δεν είναι ακριβώς αυτό που βιώνω… Οι γείτονες που συναντώ μετά την προσγείωσή μου στο Παρίσι δεν ανταποκρίνονται στα χαμόγελά μου και δεν καταλαβαίνω το γιατί. Στο μυαλό μου δημιουργείται η εικόνα ότι όλοι εδώ ζουν μέσα στο κέλυφος μιας χελώνας, κλεισμένοι στον εαυτό τους. Πολύ μακριά από τη ζωή μέσα σε μια κοινότητα, που ζούσα στο Κοτονού. Όσο για την ισότητα; Ναι, φαίνεται να υπάρχει στη θεωρία, υπάρχει και στα χαρτιά, κι αυτό είναι καλό. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου μπορείς να ταξινομήσεις τους ανθρώπους σύμφωνα με τη “φυλή”, την καταγωγή τους, εδώ αυτό απαγορεύεται. Στην πραγματικότητα όμως αρκεί μια μέρα φοιτητικής ζωής στο Παρίσι, ξεκινώντας από την αναζήτηση διαμερίσματος, για να καταλάβω, τόσο ξεκάθαρα όσο ότι ένα και ένα ίσον δύο, ότι η αρχή της ισότητας δεν εφαρμόζεται στην καθημερινή πράξη.
»Τα παγκόσμια ιδανικά της νιότης μου πρέπει να έχουν χαραχθεί πολύ βαθιά μέσα μου, γιατί δεν με πνίγει η πικρία όπως συμβαίνει με κάποιους συμπατριώτες μου. Αλλά στις σπουδές μου ανακαλύπτω μια νέα Γαλλία που με μαγεύει: τις ιδιοφυΐες της γαλλικής μουσικής, που στην Αφρική δεν είχαν φτάσει μέχρι τα αυτιά μου. Πρώτα είναι ο Κλοντ Νουγκαρό, ο ποιητής που κατορθώνει το ακατόρθωτο, να δώσει ρυθμό στη μονόχορδη γλώσσα του Μολιέρου. Όταν τραγουδάω “που η χώρα μου είναι πολύ μακριά” σκέφτομαι την οικογένεια που άφησα πίσω στην Μπενίν, με την οποία ούτε να μιλήσω δεν μπορώ πια. Υπάρχει επίσης ο Σερζ Γκενσμπούρ, που οι στίχοι του, τα ρεφρέν και τα παιχνίδια με τις λέξεις δημιουργούν αυθόρμητη, μαγική μουσική. Είναι ένα σύμπαν όπου παύουν να υπάρχουν όρια ανάμεσα στον ήχο και το νόημα, το σημαίνον και το σημαινόμενο. Στο άλμπουμ του “Gainsbourg Percussions” αναγνωρίζω ακόμα και τους ρυθμούς και τις μελωδίες της πατρίδας μου! Και, ίσως πιο αναπάντεχα, υπάρχει ο Ραβέλ. Σε ένα μάθημα για την ιστορία της μουσικής ακούω το “Bolero” του και γράφω σε όλους όσοι είναι πρόθυμοι να με ακούσουν: “Έχει την αίσθηση και την έκσταση της αφρικανικής μουσικής!”. Χρόνια μετά, όταν κάνω μια διασκευή του στη γλώσσα Mina, προσκεκλημένη να το τραγουδήσω στην τηλεοπτική εκπομπή “Le grand échiquier”, νιώθω περήφανη που μπορώ να αναδείξω μια όμορφη τομή της γαλλικής και της αφρικανικής μουσικής.
«Στα μαθήματά μου ανακαλύπτω μια νέα Γαλλία που με μαγεύει: τις ιδιοφυΐες της γαλλικής μουσικής, που στην Αφρική δεν είχαν φτάσει μέχρι τα αυτιά μου. Πρώτα είναι ο Κλοντ Νουγκαρό, ο ποιητής που κατορθώνει το ακατόρθωτο, να δώσει ρυθμό στη μονόχορδη γλώσσα του Μολιέρου.
»Από τότε έχω ταξιδέψει στον κόσμο προς όλες τις κατευθύνσεις, έχω ηχογραφήσει άλμπουμ στα αγγλικά, τα ισπανικά, τα Yoruba, τα Fon. Έχω συνεργαστεί με τους Philip Glass, Sting, Bono. Αλλά είναι μια συναυλία στην καρδιά της πανδημίας που με κάνει να συνειδητοποιήσω ότι οι ρίζες μου, αν είναι αφρικανικές κατά βάθος, είναι επίσης αναπόσπαστα και μαγικά συνδεδεμένες με τη γαλλική γλώσσα. Στη διάρκεια εκείνου του φεστιβάλ, τον Σεπτέμβριο του 2020, στην επιβλητική Βασιλική Σαιν-Ντενί, έχω την ευκαιρία να προσκαλέσω τον Αλεξάντρ Ταρό, έναν ιδιοφυή πιανίστα που το μουσικό σύμπαν του φαίνεται να βρίσκεται στον αντίποδα του δικού μου. Μόνοι στη σκηνή, βρίσκουμε τους εαυτούς μας -λίγα μέτρα μακριά από τους τάφους των Γάλλων ηγεμόνων- να ερμηνεύουμε μαζί μνημεία της γαλλικής τραγουδοποιίας. Με έναν ανεξήγητο τρόπο, οι ψυχές μας ευθυγραμμίζονται. Από τότε ταξιδεύουμε μαζί στον κόσμο, παρέα με τους Εντίθ Πιαφ, Νουγκαρό, Ζοζεφίν Μπέικερ, Γκενσμπούρ αλλά και Πιερ Περέ.
»Τώρα θα πρέπει να χαμογελούν οι τρεις μούσες, Ελευθερία, Ισότητα και Αδελφοσύνη, που έσκυψαν πάνω από την κούνια μου στη γέννησή μου, στις 14 Ιουλίου 1960, την επέτειο της Πτώσης της Βαστίλης, δύο εβδομάδες πριν από την 1η Αυγούστου, την Ημέρα της Ανεξαρτησίας, της Πτώσης της δικής μας Βαστίλης στη Δαχομέη, της αποικιοκρατίας».
Info
Δευτέρα 20/11, 20.30, Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος ΕΛΣ, προπώληση εισιτήριων: διαδικτυακά στον ιστότοπο Ticket Services, τηλεφωνικά στο 210 7234567 (Υπηρεσίες Εισιτηρίων), στο εκδοτήριο της Ticket Services (Πανεπιστημίου 39, Αθήνα). Η προπώληση για τα μέλη ανοίγει στις 04/10 στις 12.00 εδώ (ορισμένος αριθμός εισιτηρίων). Η προπώληση για το κοινό ανοίγει στις 05/10 στις 12.00 εδώ. Εισιτήρια: Ζώνη Α – γενική είσοδος €25. Ζώνη Β – γενική είσοδος €20. Ζώνη Γ – γενική είσοδος €15, μειωμένο €10. Μειωμένα εισιτήρια δικαιούνται φοιτητές, άτομα ηλικίας 65+, ανήλικοι έως και 17 ετών, άνεργοι, συνοδοί ΑμεΑ, πολύτεκνοι και κάτοικοι του Δήμου Καλλιθέας. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.
