Το όραμα της τεράστιας σκακιέρας στο ταβάνι, όπου η ηρωίδα μετακινεί τα πιόνια με τη φαντασία της, θα μείνει αποτυπωμένο στη μνήμη των θεατών του «Γκάμπι της βασίλισσας», της τηλεοπτικής σειράς του Netflix που, ουσιαστικά, σύστησε σε ένα ευρύ κοινό το πάθος που μπορεί να εμπνεύσει το σκάκι σε όσους έρχονται σε επαφή μαζί του.
«Η σειρά ήταν άπταιστη σκηνοθετικά και η φιγούρα της “Μπεθ”, της πρωταγωνίστριας [την οποία ενσαρκώνει η Άνια Τέιλορ Τζόι], συνέλαβε ακριβώς την ψυχολογία της σκακίστριας», σχολιάζει η Ελληνίδα πρωταθλήτρια στο σκάκι Μαρία Πετσετίδη, γνωστή κυρίως για την ισοπαλία της με τον Κασπάροφ σε πολύ νεαρή ηλικία. Αφορμή για τη συζήτησή μας γίνεται μια εκδήλωση που πρόκειται να δώσει, στις 2/10 στο Mikro Cafe, το κλασικό στέκι των Εξαρχείων, με ελεύθερη είσοδο, όπου η σκακίστρια υπόσχεται να μυήσει μικρούς και μεγάλους στη μαγεία του αθλήματος.
«Η “Μπεθ” του “Γκάμπι της βασίλισσας” είναι μια γυναίκα με πάθος – το σκάκι. Έχει τη μονομανία και τη μοναξιά της ευφυΐας που βλέπουμε και στον ήρωα του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ στο βιβλίο του “Η Άμυνα του Λούζιν”, ταυτόχρονα όμως είναι ένας κανονικός άνθρωπος με εθισμούς που, ενώ πρόκειται να παίξει στον τελικό με τον καλύτερο παίκτη του κόσμου, το προηγούμενο βράδυ καταναλώνει μεγάλη ποσότητα αλκοόλ στο μπαρ του ξενοδοχείου. Η διαδρομή της αρχίζει από ένα ορφανοτροφείο, όπου βρίσκει διέξοδο στο σκάκι. Και πραγματικά είναι πολύ σύνηθες, σε διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, να αναζητούμε την ψυχική ισορροπία στο σκάκι και να βρίσκουμε εκεί τη γιατρειά μας. Ειδικά στη διάρκεια μιας παρτίδας, ας πούμε για έξι ώρες, δεν σκεφτόμαστε τίποτα άλλο, δεν υπάρχει τίποτα άλλο για εμάς στον κόσμο».
«Η “Μπεθ” του “Γκάμπι της βασίλισσας” είναι μια γυναίκα με πάθος – το σκάκι. Έχει τη μονομανία και τη μοναξιά της ευφυΐας που βλέπουμε και στον ήρωα του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ στο βιβλίο του “Η Άμυνα του Λούζιν”, ταυτόχρονα όμως είναι ένας κανονικός άνθρωπος με εθισμούς»
Γιατί όμως η τηλεοπτική σειρά συνάντησε τόσες ενστάσεις στο σκακιστικό κόσμο;
«Γιατί δεν είναι ρεαλιστική σε σκακιστικό επίπεδο. Δεν μπορείς να παίξεις σκάκι με τόσο λίγο διάβασμα ή τόσο απλές αναλύσεις: Ας πούμε, δείχνει τους σκακιστές φίλους της “Μπεθ” να της λένε, πάρε αυτό το άλογο και θα φας από τον αντίπαλό σου εκείνο, κάτι που δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα, όπου οι αναλύσεις ανάμεσα στους κορυφαίους σκακιστές του κόσμου είναι ασύλληπτα δέντρα κινήσεων. Επίσης δεν μπορεί κάποιος να γίνει παγκόσμιος πρωταθλητής πίνοντας και παίρνοντας χάπια τις ημέρες του αγώνα, χρειάζεται απίστευτη δουλειά και αποκλειστική αφοσίωση.
»Όμως η σειρά βοήθησε πάρα πολύ στη διάδοση του σκακιού, αυξήθηκε απίστευτα ο αριθμός των ανθρώπων που ενδιαφέρθηκαν να μάθουν σκάκι, ανέβηκαν φοβερά οι πωλήσεις σκακιστικού υλικού. Αν παρουσίαζε την πραγματικότητα, αν για παράδειγμα οι συμβουλές των φίλων της “Μπεθ” ήταν τεράστιες αναλύσεις και όχι απλοϊκές κοινοτοπίες, τότε δεν θα την έβλεπε κανένας, θα ενδιέφερε μόνο τους σκακιστές».
Σε αντίθεση με την “Μπεθ”, η Μαρία γνώρισε το σκάκι στο οικογενειακό περιβάλλον της. Στη Σπάρτη, όπου μεγάλωσε, μυήθηκε σε αυτό, μαζί με τη μεγαλύτερη αδερφή της, από τον πατέρα τους, που το λάτρευε. «Μας έκανε παρτίδες από βιβλία, μας έκοβε αποκόμματα από σκακιστικές στήλες εφημερίδων και περιοδικών για να λύνουμε ασκήσεις. Παίζαμε σκάκι και με τη μητέρα του, τη γιαγιά μας». Ήταν εκείνος, επίσης, που τις έβαλε στη σκακιστική ομάδα της Σπάρτης, στα μέσα της δεκαετίας του ‘80, όπου «είχα έναν πολύ καλό δάσκαλο, τον Λεωνίδα Γομάτο.
»Από μικρή με γοήτευαν πάρα πολύ οι συνδυασμοί στις παρτίδες των κορυφαίων παικτών του κόσμου, αυτές δηλαδή που μας δίδασκε ο πατέρας μου, όπου έφταναν στον τελικό στόχο, την αιχμαλωσία του βασιλιά, το ματ, ενώ προηγουμένως είχαν προβλέψει με μεγάλη ακρίβεια διαφορετικές βαριάντες, όπως αποκαλούμε στο σκάκι τις εναλλακτικές σειρές κινήσεων».
Η ομάδα της είχε μία θέση σε επίδειξη σιμουλτανέ «που θα παρέδιδε στην Κέρκυρα ο τότε παγκόσμιος πρωταθλητής και ο καλύτερος παίκτης όλων των εποχών μετά τον Μπόμπι Φίσερ, Γκάρι Κασπάροφ». Πρότειναν σε εκείνη να λάβει μέρος.
Η κορυφαία στιγμή στη δική της σκακιστική διαδρομή ήρθε τον Σεπτέμβριο του 1996, όταν η Μαρία έπαιζε στην κατηγορία της Α’ Εθνικής, στον Οργανισμό Αντισφαίρισης του Ηρακλείου Κρήτης, που είχε πάρει ήδη «τέσσερα ή πέντε πρωταθλήματα Ελλάδος». Η ομάδα της είχε μία θέση σε επίδειξη σιμουλτανέ «που θα παρέδιδε στην Κέρκυρα ο τότε παγκόσμιος πρωταθλητής και ο καλύτερος παίκτης όλων των εποχών μετά τον Μπόμπι Φίσερ, Γκάρι Κασπάροφ». Πρότειναν σε εκείνη να λάβει μέρος.
»Ξεκίνησα γεμάτη ενθουσιασμό για να δω από κοντά αυτόν το θρύλο και να παίξω μαζί του, φυσικά δεν μου είχε περάσει ποτέ από το μυαλό ότι θα έπαιρνα θετικό αποτέλεσμα. Όταν ξεκινήσαμε έπαιζε ταυτόχρονα με τριάντα παίκτες. Ο κανόνας στο σιμουλτανέ είναι ότι πρέπει να παίξεις αμέσως μόλις έρθει μπροστά σου αυτός που το παραδίδει, αλλιώς βγαίνεις από το παιχνίδι, ενώ αυτός μπορεί να σκεφτεί την παρτίδα σου. Προς το τέλος, αφού είχε κερδίσει τους περισσότερους αντιπάλους και συνέχιζαν να παίζουν λίγοι – είχαν μείνει ακόμα τέσσερα τραπέζια, νομίζω – βρισκόμουν σε λίγο καλύτερη θέση από εκείνον όταν ήρθε μπροστά μου και με το που παίζει τη 44η κίνηση μου λέει, I offer a draw, προτείνω ισοπαλία. Παρόλο που είχα ακούσει πολλές φορές αυτή τη φράση, δεν πίστευα στ’ αυτιά μου, και τότε οι παίκτες που είχα πίσω μου μού λένε, σου πρότεινε ισοπαλία, έτσι ευτυχώς μόλις ξαναγύρισε έκανα την καλύτερη κίνηση στη ζωή μου, του έδωσα το χέρι μου, δηλαδή δέχτηκα.
«Αφού είχε κερδίσει τους περισσότερους αντιπάλους και συνέχιζαν να παίζουν λίγοι – είχαν μείνει ακόμα τέσσερα τραπέζια, νομίζω – βρισκόμουν σε λίγο καλύτερη θέση από εκείνον όταν ήρθε μπροστά μου και με το που παίζει τη 44η κίνηση μου λέει, I offer a draw, προτείνω ισοπαλία».
»Μετά από δεκαεννέα χρόνια ήρθε ξανά στην Ελλάδα, στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, για να δώσει πάλι ένα σιμουλτανέ, τότε με τους 17 πρωταθλητές των νεανικών πρωταθλημάτων Ελλάδος. Περίμενα στην ουρά για να πάρω αυτόγραφο και όταν ήρθε η σειρά μου, όπως υπέγραφε ο Κασπάροφ, ο διοργανωτής τού λέει, με αυτή την κοπέλα έχεις έρθει ισοπαλία. Τότε σηκώνει το βλέμμα του και μου λέει, Corfu 1997, Κέρκυρα 1997. Και του απαντάω, no, Corfu 1996, όχι, Κέρκυρα 1996.
»Εκείνος δεν ήθελε να πιστέψει ότι έκανε λάθος, αλλά εμένα μου έκανε φοβερή εντύπωση που με θυμόταν! Ο Κασπάροφ δεν δίνει πολλές ισοπαλίες γιατί είναι πολύ ανταγωνιστικός. Μάλιστα στην Κέρκυρα μετά το τέλος του αγώνα είχε διαμαρτυρηθεί στους διοργανωτές: “Είχα ζητήσει να μην παίξει κανένας πάνω από αυτή τη βαθμολογία [συνολικό σκορ από προηγούμενους αγώνες]! Εγώ βέβαια δεν είχα πάνω από εκείνη τη βαθμολογία, απλώς εκείνος δεν το ήξερε».
Ως γυναίκα έχεις αντιμετωπίσει διακρίσεις στο σκάκι;
«Επειδή είναι και πολεμικό άθλημα, ένα είδος μάχης, θεωρείται κατεξοχήν αντρικό. Γι’ αυτό ελκύονται περισσότερο τα αγόρια από το σκάκι – τα κορίτσια είθισται, παραδοσιακά, να στρέφονται σε πιο καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Φυσικά οι λόγοι για τους οποίους τα κορίτσια αποτελούν μειοψηφία δεν έχουν να κάνουν με τη νοημοσύνη, είναι καθαρά κοινωνικοί. Μάλιστα μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα δεν δέχονταν γυναίκες στα τουρνουά. Η πρώτη που κατάφερε να γίνει δεκτή ήταν η παγκόσμια πρωταθλήτρια Βέρα Μέντσικ, το 1921.
»Βασικός παράγοντας είναι και η μητρότητα: πολλές συμπαίκτριές μου σταμάτησαν νωρίς να παίζουν σκάκι, όταν έκαναν παιδί και αφοσιώθηκαν στην οικογένεια. Το σκάκι χρειάζεται φοβερή αφοσίωση και πάρα πολύ χρόνο – ας πούμε, δέκα ώρες τη μέρα, όταν μιλάμε για πρωταθλητισμό.
»Αλλά υπάρχει και ο όρος γυναικείο σκάκι, όπως αποκαλούν συνήθως το παθητικό σκάκι, το κλειστό παιχνίδι, στο οποίο δεν επιτίθεσαι – με τον οποίο κάποιος εννοεί ότι οι γυναίκες παίζουμε σαν κότες! Θυμάμαι προπονητές να μαθαίνουν στις γυναίκες σκάκι με πολλή άμυνα, με αποτέλεσμα οι σκακίστριες να μην περνούν τη μέση της σκακιέρας. Προσωπικά, ευτυχώς, επειδή από μικρή έπαιζα πολύ επιθετικά, δεν αντιμετώπισα αυτή τη διάκριση σε μεγάλο βαθμό.
«Υπάρχει και ο όρος γυναικείο σκάκι, όπως αποκαλούν συνήθως το παθητικό σκάκι, το κλειστό παιχνίδι, στο οποίο δεν επιτίθεσαι – με τον οποίο κάποιος εννοεί ότι οι γυναίκες παίζουμε σαν κότες!»
»Ο Φίσερ και ο Κασπάροφ έκαναν άσχημες, μισογυνικές δηλώσεις. Ο Φίσερ, στον οποίο αναφέρονται πολλές ταινίες γιατί ήταν ιδιόρρυθμη προσωπικότητα, δήλωνε, εγώ μπορώ να παίξω με την καλύτερη σκακίστρια του κόσμου με ένα άλογο λιγότερο και πάλι να την κερδίσω. Ο Κασπάροφ είχε δηλώσει ότι οι γυναίκες είναι πνευματικά κατώτερες, ότι η θέση τους είναι στην κουζίνα. Τον Κασπάροφ όμως μετά από αυτή τη δήλωση τον κέρδισε η καλύτερη παίκτρια στον κόσμο, η Γιούντιτ Πόλγκαρ!
»Πολλές φορές έχω ακούσει αγόρια να λένε πριν από αγώνες ότι φοβούνται μήπως χάσουν από κορίτσι – τα τελευταία χρόνια, ευτυχώς, το ακούω όλο και λιγότερο συχνά. Θυμάμαι στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 να κατεβαίνω σε διασυλλογικά πρωταθλήματα με την ομάδα της Σπάρτης. Πολλές ομάδες δεν είχαν καν γυναίκα, κατέβαιναν μόνο άντρες, ή είχαν μόνο μία, αλλά η δική μας ομάδα κατέβαινε με πέντε κορίτσια – ανάμεσα σε αυτά, τις δύο αδερφές μου κι εμένα. Τα αγόρια όταν μας έβλεπαν έτριβαν τα χέρια τους, πανηγύριζαν ήδη πριν από τον αγώνα, και συνήθως τα κερδίζαμε άνετα.
»Μάλιστα οι γυναίκες σκακίστριες στην Ελλάδα είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Για παράδειγμα, πριν από λίγα χρόνια η Σταυρούλα Τσολακίδου είχε βγει τρεις φορές παγκόσμια πρωταθλήτρια στην ηλικιακή κατηγορία της (κορίτσια κάτω των 16 και κάτω των 18 ετών), ενώ η Αναστασία Αβραμίδου πρωταθλήτρια Ευρώπης στα κορίτσια κάτω των 12 και 14 ετών, καθώς και σε παγκόσμια σχολικά πρωταθλήματα. Πιο πριν, κορυφαία παίκτρια στην Ελλάδα αναδείχθηκε η Άννα Μαρία Μπότσαρη, τρίτη σε Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Νεών, με πολύ μεγάλες παγκόσμιες και πανευρωπαϊκές επιτυχίες. Επίσης, η Μαρίνα Μαρκοπούλου είναι κορυφαία Ελληνίδα με σπουδαίες διακρίσεις και στις Ολυμπιάδες Σκακιού. Η Μαρία Κουβάτσου έχει αναδειχθεί παγκόσμια πρωταθλήτρια κάτω των είκοσι ετών. Και υπάρχουν πολλές άλλες καλές σκακίστριες στη χώρα μας…».
Σήμερα η Μαρία συνεχίζει να ασχολείται επαγγελματικά με το σκάκι, κυρίως όμως μέσα από τη διδασκαλία του, τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. «Για μένα, το ιδανικό θα ήταν όλα τα σχολεία της Ελλάδας να το έχουν ως υποχρεωτικό μάθημα. Είχαν γίνει κάποιες κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση μέσω των Ιδρυμάτων Σταύρος Νιάρχος και Κασπάροφ, να μπει ως μάθημα επιλογής. Δοκιμάστηκε σε μερικές εκατοντάδες σχολεία, αλλά δεν συνεχίστηκε αυτή η προσπάθεια.
«Ο Κασπάροφ είχε δηλώσει ότι οι γυναίκες είναι πνευματικά κατώτερες, ότι η θέση τους είναι στην κουζίνα. Τον Κασπάροφ όμως μετά από αυτή τη δήλωση τον κέρδισε η καλύτερη παίκτρια στον κόσμο, η Γιούντιτ Πόλγκαρ!»
»Όταν έδωσα εξετάσεις για τον τίτλο της Παγκόσμιας Σκακιστικής Ομοσπονδίας, για τον τίτλο του FIDE School Instructor, δηλαδή την πιστοποίηση του προπονητή της FIDE με ειδικότητα τα σχολεία, που έχουμε ελάχιστοι στην Ελλάδα, διάβασα ένα μεγάλο βιβλίο για τα οφέλη του σκακιού – στην υγεία, την κοινωνία, την εκπαίδευση, την επιχειρηματικότητα. Για παράδειγμα, σύμφωνα με έρευνες, οι σκακιστές δεν κινδυνεύουν από Αλτσχάιμερ και άλλες παθήσεις που σχετίζονται με τη μνήμη. Επίσης το σκάκι είναι ένα εργαλείο εκμάθησης αναλυτικής και λογικής σκέψης και βοηθάει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Στην εταιρεία χρηματοοικονομικών όπου εργάζεται η αδερφή μου, στη Γαλλία, κάνουν μία φορά την εβδομάδα σκάκι.
»Επιπλέον, το σκάκι προωθεί πάρα πολύ τη δημιουργικότητα και τη φαντασία, στη σκακιέρα μπορούμε να δημιουργήσουμε άπειρους συνδυασμούς με τα 32 κομμάτια και τα 64 τετράγωνά της. Ακόμα, βοηθάει τα παιδιά να καλλιεργήσουν την ευγενή άμιλλα, το ομαδικό πνεύμα και την κοινωνικότητά τους – προσωπικά, χάρη στο σκάκι είχα από πολύ μικρή ηλικία φιλίες από όλη την Ελλάδα και τον κόσμο, τις οποίες διατηρώ μέχρι σήμερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάποιοι μικροί μαθητές μου στην αρχή κλαίνε συνέχεια όταν χάνουν, αλλά με το σκάκι μαθαίνεις να χάνεις και ότι είσαι ο μοναδικός υπεύθυνος γι’ αυτό, δηλαδή αναλαμβάνεις την ευθύνη των πράξεών σου. Το σκάκι βοηθάει πάρα πολύ και παιδιά με αυτισμό ή υπερκινητικότητα, αλλά και τους μη βλέποντες, έχω πολλούς φίλους με προβλήματα όρασης που συμμετέχουν σε σκακιστικούς αγώνες για ΑΜΕΑ.
»Η ζωή είναι μια παρτίδα σκάκι. Σε μια παρτίδα ξεδιπλώνεται ο χαρακτήρας μας – άλλοι παίκτες είναι νευρικοί, άλλοι επιπόλαιοι και βιαστικοί, άλλοι πολύ μεθοδικοί, άλλοι καταστρώνουν σχέδια που δεν μπορούν να εκπληρωθούν. Υπάρχουν παίκτες αθεράπευτα αισιόδοξοι, που ακόμα και αν βρεθούν σε μια αντικειμενικά χαμένη θέση δεν χάνουν την ψυχραιμία τους και πολλές φορές καταφέρνουν να ανατρέψουν το αποτέλεσμα και άλλοι που, αντίθετα, απογοητεύονται πολύ με ένα λάθος, τους παίρνει από κάτω και σιγά σιγά τα χάνουν όλα».
«Η ζωή είναι μια παρτίδα σκάκι. Σε μια παρτίδα ξεδιπλώνεται ο χαρακτήρας μας – άλλοι παίκτες είναι νευρικοί, άλλοι επιπόλαιοι και βιαστικοί, άλλοι πολύ μεθοδικοί, άλλοι καταστρώνουν σχέδια που δεν μπορούν να εκπληρωθούν».
Τι σχεδιάζεις για την εκδήλωση στο Μικρό Cafe;
«Μένω στα Εξάρχεια από το 1996 και τα θεωρώ γειτονιά μου, τα αγαπώ πάρα πολύ. Θα ήθελα λοιπόν να εισαγάγω τα παιδιά της γειτονιάς στο σκάκι, το οποίο επίσης αγαπώ, ώστε να το γνωρίσουν και, ελπίζω, να το αγαπήσουν. Δεν χρειάζεται κάποιος να ξέρει σκάκι για να συμμετάσχει. Στην αρχή θα ήθελα να πω κάποια πράγματα για την ιστορία του, να κάνω μια παρουσίαση, και μετά έναν αγώνα-επίδειξη σιμουλτανέ με τα παιδιά και τους γονείς που επιθυμούν να παίξουν. Φυσικά όσοι θέλουν μπορούν να παίξουν και μεταξύ τους, να κάνουμε ένα μίνι τουρνουά. Θα δώσω στα παιδιά αναμνηστικά και, κυρίως ένα κίνητρο να ασχοληθούν με κάτι που θα τούς είναι τόσο χρήσιμο στη μετέπειτα ζωή τους».
Info
Η εκδήλωση για το σκάκι με τη Μαρία Πετσετίδη έρχεται την Κυριακή 02/10 στις 11.00 π.μ. στο Mikro Cafe, Αραχώβης 38. Είσοδος ελεύθερη, με κράτηση θέσης στο georgiamaliarou@gmail.com. Περισσότερες πληροφορίες στη σελίδα της εκδήλωσης στο Facebook.
