Σας έχει τύχει ένας ηθοποιός να είναι τόσο πειστικός στο ρόλο του, που μέχρι το τέλος της παράστασης να νιώθετε να τον μισείτε μέχρι τα βάθη της ψυχής σας; Αυτό μπορεί να συμβεί με τον Ηλία Βαλάση, που υποδύεται τον πατέρα στο «Γάμο», σε σκηνοθεσία Ελένης Σκότη. Για την ακρίβεια όλες οι ερμηνείες της παράστασης είναι τόσο ρεαλιστικές, ώστε αισθάνεσαι σαν να γίνεσαι μάρτυρας μιας αληθινής οικογενειακής, και κοινωνικής, ιλαροτραγωδίας.
Ενώ παρακολουθώ το «Γάμο» στην κατάμεστη αίθουσα του Επί Κολωνώ, οι θεατές συμμετέχουν ενεργά, ιδιαίτερα στις πιο σκληρές σκηνές, βγάζοντας επιφωνήματα και ξεστομίζοντας δυνατά ατάκες. Τόσο ζωντανές αντιδράσεις από το κοινό έχω να δω από την τελευταία φορά που πήγα σε παιδικό θέατρο, κι αυτό νομίζω ότι έχει να κάνει κυρίως με την ιδιοσυγκρασία του έργου, που φέρνει στην επιφάνεια μύχιους φόβους και ενδεχομένως, αν ανήκεις σε παλαιότερες γενιές, τραυματικές αναμνήσεις, χαλαρώντας τις αντιστάσεις σου και πυροδοτώντας τα αντανακλαστικά σου. Από τις 11 Οκτωβρίου η παράσταση επιστρέφει για δεύτερη σεζόν, μετά την επιτυχημένη περσινή πορεία της.
Στο έργο αυτό του Μάριου Ποντίκα, το βιασμό μιας ανήλικης ακολουθεί η αλλεπάλληλη κακοποίησή της, όχι μόνο συναισθηματική αλλά συχνά και σωματική, από την οικογένειά της, την κοινωνία, τους εκπροσώπους της δικαιοσύνης. Η υποκρισία οδηγεί στη συμβιβαστική λύση του γάμου με τον βιαστή της και στην αυτοπυρπόληση. Τυλιγμένη ολόκληρη σε επιδέσμους λόγω των καθολικών εγκαυμάτων, παραμένει βουβή μέχρι τέλους στην αίθουσα δικαστηρίου. Γίνεται το τραγικό σύμβολο της αξιοπρέπειας απέναντι σε κάθε είδους βιασμό.
Ωστόσο, όπως επισημαίνει η Ελένη Σκότη στο Marie Claire, «η αλαλία της ηρωίδας δεν είναι συμβολική, αλλά συνέπεια του ψυχικού και σωματικού τραύματος που έχει υποστεί». «Ουσιαστικά, το θέμα του έργου δεν είναι ο βιασμός, αλλά το τι γίνεται από εκεί και πέρα, όταν η οικογένεια προσπαθεί, κεκλεισμένων των θυρών, να αντιμετωπίσει το πρόβλημα» προσθέτει ο Γιώργος Χατζηνικολάου, σκηνογράφος και συνεργάτης της Ελένης Σκότη στη σκηνοθεσία της παράστασης. «Αναφέρεται στην εποχή του ’80 [γράφτηκε το 1979] όπου βλέπεις ότι έχουν τις ρίζες τους οι συμπεριφορές που ήρθε να αντιμετωπίσει το #metoo. Αυτή την προϊστορία έχει χτίσει μια ολόκληρη κοινωνία, απέναντι στην οποία η οικογένεια του “Γάμου” αισθάνεται ντροπή και οι άνθρωποί της, αιχμάλωτοι ενός καθωσπρεπισμού και μιας πατριαρχίας, είναι άγριοι ο ένας προς τον άλλον».
«Αναφέρεται στην εποχή του ’80 όπου βλέπεις ότι έχουν τις ρίζες τους οι συμπεριφορές που ήρθε να αντιμετωπίσει το #metoo. Αυτή την προϊστορία έχει χτίσει μια ολόκληρη κοινωνία».
Οι άνθρωποι εκείνων των γενεών βρίσκονται ακόμα στη ζωή. Ίσως είναι οι γονείς, ή οι παππούδες μας, όπως επισημαίνουν οι δημιουργοί. Ήταν λοιπόν συνειδητή η απόφασή τους να παρουσιάσουν το έργο αυτούσιο αντί να προσπαθήσουν να το προσαρμόσουν στο σήμερα. «Οι ήρωες βγαίνουν στη σκηνή, σε έναν ουδέτερο χώρο, μέσα από μια τρύπα, σαν να έρχονται από ένα παρελθόν που γνωρίζουμε και θυμόμαστε σαν εφιαλτικό όνειρο» εξηγεί η Ελένη Σκότη και προσθέτει: «Μέχρι σήμερα επικρατούν ψήγματα εκείνης της εποχής – μια κοπέλα που βιάζεται μπορεί να μην το αποκαλύψει γιατί φοβάται».
Η πρώτη φορά που η σκηνοθέτρια ήρθε σε επαφή με το έργο ήταν στο πρώτο του ανέβασμα, το 1979, από τον Κάρολο Κουν, που την είχε συγκλονίσει. Όταν λοιπόν πριν από λίγα χρόνια, πριν από την πανδημία και το #metoo, αναζητούσαν με τον Γιώργο Χατζηνικολάου το επόμενο έργο που θα ανέβαζαν και του πρότεινε τον «Γάμο», εκείνος έτυχε τη δεδομένη στιγμή να το κρατάει στα χέρια του.
Ο Μάριος Ποντίκας παρακολουθούσε συχνά παραστάσεις στο Επί Κολωνώ και «καταχάρηκε όταν τον πήρα τηλέφωνο και του είπα ότι ενδιαφερόμαστε για αυτό το έργο» θυμάται ο Γιώργος Χατζηνικολάου. «Περίμενε πώς και πώς να έρθει στην πρεμιέρα, αλλά τον χάσαμε λίγες μέρες πριν. Τουλάχιστον ήρθε η γυναίκα του και της άρεσε πολύ. Μας είπε ότι από όσα ανεβάσματα είχε δει, δεν είχε ξανασυμβεί ποτέ να χτίσει ένα χαρακτήρα ο βουβός ρόλος [του θύματος βιασμού]. Αυτό ήταν η επιτυχία του έργου. Δηλαδή το κορίτσι δεν είναι απλά μια κούκλα, είναι ένα πρόσωπο που χωρίς να μιλήσει αποτελεί μέρος του συνόλου».
«Ο Μάριος Ποντίκας περίμενε πώς και πώς να έρθει στην πρεμιέρα, αλλά τον χάσαμε λίγες μέρες πριν. Τουλάχιστον ήρθε η γυναίκα του και της άρεσε πολύ. Μας είπε ότι από όσα ανεβάσματα είχε δει, δεν είχε ξανασυμβεί ποτέ να χτίσει ένα χαρακτήρα ο βουβός ρόλος [του θύματος βιασμού]».
Στη διάρκεια της συνέντευξης, οι δύο δημιουργοί συμπληρώνουν ο ένας τις απαντήσεις του άλλου, κάποιες φορές τις διορθώνουν καλοπροαίρετα και συχνά αστειεύονται μεταξύ τους. Είναι ξεκάθαρο ότι τούς συνδέουν πολύ περισσότερα από μια τυπική επαγγελματική συνεργασία και, πράγματι, στο παρελθόν υπήρξαν ζευγάρι ενώ, εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια που γνωρίζονται, παραμένουν φίλοι και συνοδοιπόροι στην τέχνη.
Ο πατέρας της Ελένης Σκότη ήταν διπλωμάτης και η ίδια γεννήθηκε στο Λίβανο. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής ηλικίας της στη Μέση Ανατολή – «στη Συρία, την Τυνησία, την Υεμένη. Εκεί να δεις συντηρητισμό. Ο “Γάμος” θα μπορούσε να συμβεί σήμερα στην Τεχεράνη ή την Καμπούλ». Οι χώρες όμως όπου κυρίως μοίραζε τον εαυτό και το χρόνο της ήταν η Ελλάδα και οι ΗΠΑ. Καθοριστικό ρόλο στην απόφασή της να επιλέξει την Ελλάδα ως έδρα της έπαιξε η γέννηση της κόρης της, «το πού ήθελα να μεγαλώσω το παιδί μου».
Ο πατέρας της Ελένης Σκότη ήταν διπλωμάτης και η ίδια γεννήθηκε στο Λίβανο. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής ηλικίας της στη Μέση Ανατολή – «εκεί να δεις συντηρητισμό. Ο “Γάμος” θα μπορούσε να συμβεί σήμερα στην Τεχεράνη ή την Καμπούλ».
Ο Γιώργος Χατζηνικολάου είναι «το ακριβώς ανάποδο από την Ελένη από άποψη προϊστορίας» λέει ο ίδιος. «Γεννήθηκα, μεγάλωσα και ζω ακόμα στην Πλάκα. Η πιο μακρινή διαδρομή μου ήταν μέχρι τα Εξάρχεια γιατί τελείωσα το Πολυτεχνείο. Έχω κάνει μερικά ταξιδάκια, αλλά δεν πιάνονται! Η Ελένη είναι και Αμερικάνα και Ελληνίδα. Το ένα τραβάει το άλλο σαν διελκυστίνδα και προκύπτει κάτι διεθνές».
Δεν είναι όμως μόνο οι πολυπολιτισμικές αναφορές αλλά και η προγονική ιστορία που καθόρισε την Ελένη Σκότη: «Η γιαγιά μου είχε φύγει για την Αμερική ως νύφη. Ήταν για πολλές εβδομάδες στο πλοίο, όπου έχασε και ένα μωρό. Όταν η Βικτώρια Χαραλαμπίδου, που ήταν μαθήτριά μου, έπαιξε στις “Νύφες” του Βούλγαρη, έκανε συνεντεύξεις με τη γιαγιά μου.
«Η γιαγιά μου είχε φύγει για την Αμερική ως νύφη. Ήταν για πολλές εβδομάδες στο πλοίο, όπου έχασε και ένα μωρό. Όταν η Βικτώρια Χαραλαμπίδου, που ήταν μαθήτριά μου, έπαιξε στις “Νύφες” του Βούλγαρη, έκανε συνεντεύξεις με τη γιαγιά μου».
»Η γιαγιά μου ήταν πάρα πολύ έξυπνη και αν είχε την ευκαιρία να σπουδάσει σίγουρα θα δίδασκε στο πανεπιστήμιο. Μόνη της έμαθε να διαβάζει και πάντα μας έλεγε, εσείς πρέπει να σταθείτε στα πόδια σας. Οπότε, μεγαλώνοντας στην Αμερική, πήγα συνειδητά σε ένα αρκετά φεμινιστικό πανεπιστήμιο, που κάποτε ήταν μόνο για γυναίκες, το Sarah Lawrence College. Όλο αυτό σίγουρα με επηρέασε: Χωρίς να γίνω σκληροπυρηνική φεμινίστρια, πιστεύω στις ικανότητές μου και ενθαρρύνω άλλες γυναίκες να σταθούν στα πόδια τους, να προχωρήσουν και να κατακτήσουν το όνειρό τους».
Με τον Γιώργο Χατζηνικολάου γνωρίστηκαν όταν εκείνος ανέλαβε, ως αρχιτέκτονας, να χτίσει το σπίτι των γονιών της στην Πλάκα. Αποφάσισαν να στεγάσουν το κοινό τους όνειρο, για το δικό τους θέατρο, σε ένα διατηρητέο κτίριο του 1918 στον Κολωνό, που στο παρελθόν χρησιμοποιείτο ως δημόσιο σχολείο. «Είχε χτιστεί με δαπάνες του κράτους με σκοπό να δωριστεί σε έναν Μακεδονομάχο, ο οποίος θα έπαιρνε ένα εισόδημα από την ενοικίασή του. Λειτούργησε ως σχολείο μέχρι το 1996, οπότε εγκαταλείφθηκε γιατί θεωρήθηκε κτιριακά ξεπερασμένο». Όταν πέρασε στα χέρια τους, ξεκίνησε μια διαδικασία ριζικής ανακαίνισης, αλλά με σεβασμό στην ιστορία του, όπως περιγράφει ο ίδιος: «Χωρίς να αλλάξουμε το περίβλημά του και κρατώντας στο εσωτερικό πάρα πολλά στοιχεία-σημάδια της προηγούμενης ζωής του, το μετατρέψαμε σε λειτουργικό θέατρο».
Τι σας κράτησε μαζί επαγγελματικά μετά το χωρισμό;
Ε.Σ: «Από την αρχή μάς είχε ενώσει η αγάπη για το θέατρο – ό,τι κι αν συμβεί ξέρουμε ότι μάς ενώνει και σήμερα. Γνωριζόμαστε πάρα πολύ καλά, ξέρουμε ο ένας τις άσχημες πλευρές του άλλου αλλά εστιάζουμε σε αυτό που μας δίνει ζωή και ελπίδα και νόημα, στη δημιουργία. Ακόμα και αν διαφωνούμε μέσα στη δουλειά, στο τέλος βρίσκουμε τον τρόπο να συμφωνήσουμε».
Γ.Χ.: «Είμαστε τόσο διαφορετικοί, που ο ένας συμπληρώνει τον άλλο με τις ιδιότητές του. Έτσι φτιάχνουμε ένα πολύ πιο δυνατό σύνολο».
«Από την αρχή μάς είχε ενώσει η αγάπη για το θέατρο – ό,τι κι αν συμβεί ξέρουμε ότι μάς ενώνει και σήμερα. Γνωριζόμαστε πάρα πολύ καλά, ξέρουμε ο ένας τις άσχημες πλευρές του άλλου αλλά εστιάζουμε σε αυτό που μας δίνει ζωή και ελπίδα και νόημα, στη δημιουργία. Ακόμα και αν διαφωνούμε μέσα στη δουλειά, στο τέλος βρίσκουμε τον τρόπο να συμφωνήσουμε».
Με αφορμή την ιστορία του «Γάμου», αναρωτιέμαι ποιες ατιμώσεις βιώνει σήμερα ένα θύμα βιασμού.
Ε.Σ.: «Διάβασα για το 13χρονο κοριτσάκι στον Κολωνώ. Περνούσαν διάφοροι από το σπίτι της, πετούσαν πράγματα απέξω, την είχαν βρίσει. Ένας προσπάθησε να τη χτυπήσει. Στο έργο υπάρχει μια γειτόνισσα, φίλη της μητέρας της μικρής, που λέει “είναι πάρα πολύ καλό κοριτσάκι, δούλευε σε ένα εργοστάσιο για να μαζέψει την προίκα της. Δεν φοράει τίποτα για να προκαλέσει”. Τώρα βγαίνει στην τηλεόραση μια γειτόνισσα για το 13χρονο κοριτσάκι στο Κολωνώ και λέει: “δεν προκαλεί καθόλου, πάει σχολείο, έρχεται σπίτι”».
Γ.Χ.: «Το κράτος, τουλάχιστον επιφανειακά, αν όχι ουσιαστικά, προσπαθεί να είναι όσο το δυνατόν πιο ευρωπαϊκό, politically correct. Αλλά στην κοινωνία υπάρχουν ακόμα πολλά προβλήματα. Υπάρχει ακόμα η νοοτροπία του αν ένα κορίτσι είναι ή δεν είναι “προκλητικό”. Εκφράζεται με ένα φάσμα συμπεριφορών, από τη light εκδοχή, “πρόσεχε, κορίτσι μου, μη βγεις προκλητικά ντυμένη” μέχρι την άγρια “τα ‘θελε και τα ‘παθε”».
Info
«Ο Γάμος», δεύτερη χρονιά παραστάσεων, από Τετάρτη 11 Οκτωβρίου 2023, στις 18.15, κάθε Τετάρτη & Κυριακή στις 18:15 στο Επί Κολωνώ, Ναυπλίου 12 & Λένορμαν 94, Κολωνός, Αθήνα. Διάρκεια παράστασης: 110 λεπτά. Πληροφορίες: Τηλέφωνο: 210 5138067, www.epikolono.gr. Τιμές εισιτηρίων: Τετάρτη: 17€ (Κανονικό), 15€, (Φοιτητικό, Ανέργων, 65+), Κυριακή: 20€ (Κανονικό), 17€ (65+), 15€ (Φοιτητικό, Ανέργων). Προπώληση εισιτηρίων: www.more.com *Έως τις 30/09/23, ισχύει προσφορά προπώλησης 10€*.
Συντελεστές
Συγγραφέας: Μάριος Ποντίκας. Σκηνοθεσία: Ελένη Σκότη. Σκηνικά: Γιώργος Χατζηνικολάου. Κοστούμια: Μαρία Αναματερού. Φωτισμοί: Αντώνης Παναγιωτόπουλος. Μουσική & Sound design: Στέλιος Γιαννουλάκης. Φωτογραφίες: Γιώργος Χατζηνικολάου. Βοηθός σκηνοθέτιδος: Φαίδρα Αγγελάκη. Τrailer παράστασης: Στέφανος Κοσμίδης. Σχεδιασμός οπτικής ταυτότητας: Ιωάννης Κ.Τσίγκας. Social media: Δανάη Γκουτκίδου. Υπεύθυνοι επικοινωνίας παράστασης: Μαριάννα Παπάκη, Νώντας Δουζίνας. Διεύθυνση Παραγωγής: Μαρία Αναματερού. Παραγωγή: Ομάδα Νάμα. Βοηθός Παραγωγής: Νανώ Μπόμπορη. Παίζουν οι ηθοποιοί: Ηλίας Βαλάσης, Στέλιος Δημόπουλος, Μαρία Κάτσενου, Αθανασία Κουρκάκη, Ελωρίς Αλπανίδου.
