Αν παρακολουθείτε συχνά παραστάσεις με θέμα την ενδοοικογενειακή βία, το «Girls & Boys» είναι κάτι τελείως διαφορετικό από ό,τι έχετε δει. Αλλά ακόμα και αν δεν βλέπετε θέατρο, απευθύνεται και σε εσάς, όπως επιβεβαιώνει η Άννα Μαρία Στεφαδούρου, σκηνοθέτιδα και μεταφράστρια του συγκλονιστικού αυτού μονολόγου του Dennis Kelly, που ανεβαίνει, για τέταρτη χρονιά στην Ελλάδα, στο Θέατρο 104, με τη Δώρα Παρδάλη στην καθηλωτική ερμηνεία μιας επιζήσασας.
Η ιστορία αρχίζει συνηθισμένα, κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που την κάνει δυνατή – όλοι μας θα αναγνωρίσουμε σε αυτήν κάτι από τον εαυτό μας. Μια γυναίκα γνωρίζει τυχαία έναν άντρα στο αεροδρόμιο. Ερωτεύονται τρελά, παντρεύονται, κάνουν παιδιά. Μέχρι που εκείνος, επιτυχημένος επιχειρηματίας μέχρι πρότινος, αρχίζει να αντιμετωπίζει προβλήματα στη δουλειά του, ενώ εκείνη καταξιώνεται στη δική της. Τότε αρχίζει η κάθοδος στην κόλαση, που καταλήγει σε ένα φινάλε που δεν περιμένει κανένας και μάς αφήνει, βγαίνοντας από το θέατρο, στοιχειωμένους με προσωπικά ερωτήματα.
Πόσο επικίνδυνα μπορούν να γίνουν τα στερεότυπα των φύλων; Πόσο απέχει η δική μας, «καθημερινή» ζωή από μια τραγωδία που θα απασχολούσε για μέρες τα κεντρικά δελτία ειδήσεων; Είναι στο χέρι μας να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους αγαπημένους μας από αυτήν;
Πόσο επικίνδυνα μπορούν να γίνουν τα στερεότυπα των φύλων; Πόσο απέχει η δική μας, «καθημερινή» ζωή από μια τραγωδία που θα απασχολούσε για μέρες τα κεντρικά δελτία ειδήσεων; Είναι στο χέρι μας να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους αγαπημένους μας από αυτήν;
«Είναι τεράστιο ευτύχημα να δουλεύεις ένα κείμενο που είναι τόσο ανώτερο από οποιοδήποτε σκηνοθετικό κόλπο· κάνει κατά κάποιον τρόπο τη δουλειά σου πιο εύκολη» γράφει η Άννα Μαρία Στεφαδούρου για το έργο του βραβευμένου με Tony συγγραφέα («Ορφανά», «Ματίλντα – Το μιούζικαλ»), για να προσθέσει: «Ένα κείμενο που απαιτεί απόλυτη αλήθεια τόσο από τον σκηνοθέτη όσο και από τον ηθοποιό οφείλεις να το υπηρετήσεις, δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα για να το “σώσεις”».
Αυτή την απόλυτη αλήθεια καταθέτουν και η σκηνοθέτιδα και η Δώρα Παρδάλη, που υποδύεται την ηρωίδα της με δωρική λιτότητα, αποκαλύπτοντας ολόκληρο το εύρος και το βάθος των συναισθηματικών διακυμάνσεών της χωρίς να καταφεύγει σε εκρήξεις επί σκηνής, χωρίς να εκβιάζει τις αντιδράσεις του κοινού.
Το πρώτο ανέβασμά του ήταν το 2018 στο Βασιλικό Θέατρο του Λονδίνου, σε ερμηνεία της βραβευμένης με BAFTA Carey Mulligan και σκηνοθεσία της Lyndsey Turner. «Η Άννα Μαρία [Στεφαδούρου] θαυμάζει τη Mulligan και παρακολουθεί ό,τι κάνει», όπως εξηγεί σε συνέντευξή της στο Marie Claire η Δώρα Παρδάλη. Έτσι ανακάλυψε και το «Girls and Boys» και αποφάσισε, το 2019, να το φέρει για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Για το ρόλο σκέφτηκε τη Δώρα, αφού την είχε δει να παίζει σε ένα σεμινάριο υποκριτικής. «Το κείμενο ήταν τόσο γοητευτικό, που το διάβασα όλο μονομιάς και παρά τις δυσκολίες που ήξερα ότι θα είχε, της απάντησα αμέσως ότι θα ήθελα να το κάνω», θυμάται η ηθοποιός.
Τα θέματα των έμφυλων στερεοτύπων και της βίας ανέκαθεν ενδιέφεραν τη Δώρα. «Από παλιά ένιωθα την ανάγκη να εξετάζω αυτά τα ζητήματα και να μοιράζομαι τις σκέψεις μου». Τα στερεότυπα τα έζησε και η ίδια, έστω και σε πιο ήπιες εκφάνσεις τους, στη Λαμία, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε. «Εκεί υπήρχε πάρα πολύ το αν θα παντρευτείς, αν θα κάνεις παιδιά ή μια δουλειά που “ταιριάζει” στο φύλο σου. Οι γονείς μου ήταν και είναι πολύ υποστηρικτικοί, αλλά ήταν ο περίγυρος που, κατά κάποιον τρόπο, με έπνιγε».
Στη Λαμία, όπου η Δώρα Παρδάλη γεννήθηκε και μεγάλωσε, «υπήρχε πάρα πολύ το αν θα παντρευτείς, αν θα κάνεις παιδιά ή μια δουλειά που “ταιριάζει” στο φύλο σου. Οι γονείς μου ήταν και είναι πολύ υποστηρικτικοί, αλλά ήταν ο περίγυρος που, κατά κάποιον τρόπο, με έπνιγε».
Και οι γονείς της, ωστόσο, κλήθηκαν να αναθεωρήσουν τις προσδοκίες τους, όταν η κόρη τους πήρε την απόφαση να αφήσει την Ιατρική Σχολή Αθηνών, για την οποία είχε φύγει από το πατρικό της και είχε έρθει στην πρωτεύουσα, και να γίνει ηθοποιός. «Ενώ σπούδαζα άρχισα να βλέπω θέατρο και κατάλαβα ότι ήθελα να ασχοληθώ με αυτό. Οπότε εγκατέλειψα την ιατρική, αυτό ήταν μεγάλο σοκ για την οικογένειά μου, νομίζω ότι στην αρχή δεν πίστευαν ότι θα το έκανα. Δυσκολεύτηκαν πολύ να το αποδεχτούν. Σιγά σιγά το δέχτηκαν όμως. Μπήκα στο Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν και, παράλληλα, έδωσα ξανά εξετάσεις και πέρασα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο Τμήμα Ψυχολογίας, την οποία αγαπώ πολύ. Σήμερα δουλεύω και ως ψυχολόγος, κάνω δραματοθεραπεία. Νομίζω ότι θα ήμουν πολύ δυστυχισμένη αν είχα γίνει γιατρός».
Όταν τελείωσε τη Σχολή του Θέατρου Τέχνης Κάρολος Κουν, κέρδισε στο Bob Theatre Festival με μια ομάδα συμμαθητών της, τη ΡαΚούν, και τότε πήρε μια ακόμα τολμηρή απόφαση, με τη συνάδελφό της Σελήνα Διαμαντοπούλου αυτή τη φορά: να ιδρύσουν μαζί την εταιρεία παραγωγής θεατρικών παραστάσεων WHAT IF?. «Από τότε την “τρέχουμε” μαζί με τη Σελήνα. Έχει πάρα πολλή δουλειά, έξτρα ευθύνη και είναι ένας άλλος ρόλος, που πολλές φορές έρχεται σε σύγκρουση με εκείνον του ηθοποιού, αλλά μας δίνει μεγάλη ανεξαρτησία, να ανεβάσουμε όποιο έργο θέλουμε εμείς, και νιώθω πολύ χαρούμενη και περήφανη που το κάνουμε δύο γυναίκες μαζί».
Έχεις αντιμετωπίσει ποτέ διακρίσεις ως γυναίκα παραγωγός στο θέατρο;
«Έχω παρατηρήσει ότι μερικές φορές αν, για παράδειγμα, τηλεφωνήσω σε ένα θέατρο να επικοινωνήσω κάτι, μπορεί να υπάρξει διαφορετική αντιμετώπιση επειδή ακούν γυναικεία φωνή. Νιώθω πως αν είσαι γυναίκα παραγωγός, σε τσεκάρουν λίγο μέχρι να σε υπολογίσουν, και πρέπει συνεχώς να βάζεις τα όριά σου για να κάνεις τη δουλειά σου με τον τρόπο που θέλεις. Είναι μια συνεχής μάχη. Ο χώρος της θεατρικής παραγωγής παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανδροκρατούμενος, όμως αυτό αρχίζει να αλλάζει σιγά σιγά, όπως και στη σκηνοθεσία, για παράδειγμα, όπου επίσης βλέπουμε περισσότερες γυναίκες».
«Έχω παρατηρήσει ότι μερικές φορές αν, για παράδειγμα, τηλεφωνήσω σε ένα θέατρο να επικοινωνήσω κάτι, μπορεί να υπάρξει διαφορετική αντιμετώπιση επειδή ακούν γυναικεία φωνή. Νιώθω πως αν είσαι γυναίκα παραγωγός, σε τσεκάρουν λίγο μέχρι να σε υπολογίσουν, και πρέπει συνεχώς να βάζεις τα όριά σου για να κάνεις τη δουλειά σου με τον τρόπο που θέλεις».
Η WHAT IF? δίνει προτεραιότητα σε θέματα φύλου και σε σύγχρονα έργα που δεν έχουν ξαναπαιχτεί στην Ελλάδα. Είναι ωστόσο εντυπωσιακό, και τρομακτικό μαζί, το γεγονός ότι όσο περνούν τα χρόνια το «Girls and Boys» μοιάζει όλο και περισσότερο επίκαιρο, δεδομένης της ειδησεογραφίας των τελευταίων χρόνων, που βρίθει περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, αλλά και του κινήματος του #metoo.
Την πρώτη χρονιά της παράστασης, λέει η Δώρα, η μεγάλη πλειοψηφία του κοινού ήταν γυναίκες. Πλέον έρχονται όλο και περισσότεροι άντρες, ανάμεσα σε αυτούς πολλοί νέοι, «οι οποίοι λένε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα όταν τελειώνει η παράσταση: “μπορώ να δω τον εαυτό μου σε σημεία της”, “καταλάβαινα τον ήρωα”… Αυτό θέλει μεγάλο θάρρος και σημαίνει ότι κάτι αλλάζει» πιστεύει η ηθοποιός.
Την πρώτη χρονιά της παράστασης η μεγάλη πλειοψηφία του κοινού ήταν γυναίκες. Πλέον έρχονται όλο και περισσότεροι άντρες, ανάμεσα σε αυτούς πολλοί νέοι, «οι οποίοι λένε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα όταν τελειώνει η παράσταση: “μπορώ να δω τον εαυτό μου σε σημεία της”, “καταλάβαινα τον ήρωα”… Αυτό θέλει μεγάλο θάρρος και σημαίνει ότι κάτι αλλάζει»
Στην αρχή της παράστασης η ηρωίδα του «Girls and boys» αφηγείται την ιστορία της γνωριμίας με τον σύζυγό της και, αργότερα, την επαγγελματική τους εξέλιξη αλλά και στιγμές με τα παιδιά της. Η περιγραφή μοιάζει ανάλαφρη, είναι αυτοσαρκαστική και στις στιγμές της σκανδαλιάς των μικρών, μπορεί να γίνει ξεκαρδιστική. «Και όπως πολύ σοφά έχει πει μια άλλη εξαιρετική συγγραφέας, η Φοίβη Γουόλερ-Μπριτζ: “Όταν οι θεατές γελούν μ’ έναν χαρακτήρα, γίνονται ευάλωτοι, ανοίγονται. Η καρδιά τους είναι εκτεθειμένη τη στιγμή που γελούν, επειδή είναι χαλαροί και αφοπλισμένοι”» γράφει η Άννα Μαρία Στεφαδούρου, για να προσθέσει: «Εκείνη, λοιπόν, τη στιγμή επιλέγει ο Kelly, που αγαπά πολύ το σασπένς στο θέατρο και ξέρει όσο λίγοι να το δημιουργεί, να μας ρίξει στο κενό. Κι από εκεί και ύστερα δεν μας αφήνει στιγμή να ησυχάσουμε. Αυτό το έργο δεν λυπάται κανέναν».
Κάπου εκεί, λοιπόν, η Carey Mulligan, στην παράσταση του 2018 στο Λονδίνο, αποφάσισε να δείξει συμπόνοια στους θεατές, αυτοσχεδιάζοντας και προσθέτοντας μια δική της φράση στο κείμενο: «Θέλω να θυμάστε ότι αυτό δεν συνέβη σε εσάς και ότι δεν συμβαίνει τώρα. Εντάξει;». Μια φράση-σκοινί, για να κρατηθούν λίγο πριν αρχίσει η άβυσσος. «Αυτή η ατάκα είναι σύμμαχος με το κοινό. Ο Kelly τη βρήκε ευφυέστατη και την πρόσθεσε στο κείμενο» επιβεβαιώνει η Δώρα.
Ακολουθεί μια ραγδαία και τραγική κλιμάκωση των γεγονότων που περιγράφει η ηρωίδα, η οποία αντανακλά πολλά πραγματικά περιστατικά, σύμφωνα με τα στατιστικά που παραθέτει ο Kelly. Με δράστες, στο 95% των περιπτώσεων, άντρες.
«Δεν έχω υπάρξει ποτέ βίαιος, αλλά μόνο επειδή δεν ήμουν καλός σε αυτό» έχει εξομολογηθεί ο ίδιος ο θεατρικός συγγραφέας στην «Guardian» και προσθέτει: «Μη με παρεξηγείτε. Δεν φαντασιώνομαι πάνω στη βία, στην πραγματικότητα με αρρωσταίνει. Αλλά νομίζω ότι υπάρχει μία πλευρά μου, σε ένα παράλληλο σύμπαν, που την ευχαριστιέται. Πολλοί άντρες το κάνουν. Υπάρχει κάτι στους άντρες που τους ωθεί στη βία και η ανατροφή και η επίγνωση είναι τα αντίδοτα».
«Δεν φαντασιώνομαι πάνω στη βία, στην πραγματικότητα με αρρωσταίνει. Αλλά νομίζω ότι υπάρχει μία πλευρά μου, σε ένα παράλληλο σύμπαν, που την ευχαριστιέται. Πολλοί άντρες το κάνουν. Υπάρχει κάτι στους άντρες που τους ωθεί στη βία και η ανατροφή και η επίγνωση είναι τα αντίδοτα» λέει ο θεατρικός συγγραφέας Dennis Kelly.
Πώς μπορούμε να είμαστε σίγουρες ότι δεν θα είμαστε το επόμενο θύμα, η επόμενη επιζήσασα, σε μια εποχή που πολλοί άντρες έχουν ακόμα βαθιά ριζωμένο μέσα τους το στερεότυπο του «κουβαλητή», αλλά οι επαγγελματικές και οικονομικές ισορροπίες αλλάζουν διαρκώς στα ζευγάρια, ειδικά μετά την οικονομική κρίση, την πανδημία, αλλά και τη λεγόμενη γυναικεία χειραφέτηση; Μπορούμε, τελικά, να προβλέψουμε και να προλάβουμε την ενδοοικογενειακή βία;
«Αυτό το ερώτημα βαραίνει πάρα πολύ και την ηρωίδα. Λέγοντας την ιστορία, είναι σαν να ρωτάει το κοινό: Εσείς, θα το καταλαβαίνατε; Εσείς, θα το βλέπατε;» σχολιάζει η Δώρα. «Για μένα, αυτό που δεν αντιλαμβάνεται ποτέ είναι ότι ο σύζυγός της πέφτει σε κατάθλιψη. Στην πραγματικότητα το ζευγάρι του έργου δεν επικοινωνεί ποτέ πραγματικά για αυτό που συμβαίνει στη σχέση, οπότε εκείνη μπαίνει σε μια διαδικασία σεναρίων και δεν βλέπει ότι ο άντρας της καταρρέει.
»Οι γυναίκες, λόγω κοινωνικών ρόλων και μαθημένων συμπεριφορών, νομίζω ότι είμαστε λίγο πιο ευλύγιστες απέναντι στην αποτυχία, την απόρριψη. Ενώ η αντρική ταυτότητα, όπως έχει πει και ο Kelly, κάνει ένα “κρακ” και σπάει. Η επαγγελματική και οικονομική αποτυχία είναι πολύ σημαντικά στοιχεία της ταυτότητας ενός άντρα και αν τα χάσει, διαλύεται».
«Οι γυναίκες, λόγω κοινωνικών ρόλων και μαθημένων συμπεριφορών, νομίζω ότι είμαστε λίγο πιο ευλύγιστες απέναντι στην αποτυχία, την απόρριψη. Ενώ η αντρική ταυτότητα, όπως έχει πει και ο Kelly, κάνει ένα “κρακ” και σπάει. Η επαγγελματική και οικονομική αποτυχία είναι πολύ σημαντικά στοιχεία της ταυτότητας ενός άντρα και αν τα χάσει, διαλύεται».
Κάπου μέσα στο σκοτάδι του φινάλε, ωστόσο, ο Kelly αφήνει ένα φως ανοιχτό. Η επιζήσασα συνεχίζει να βάζει «το ένα πόδι μπροστά από το άλλο», όπως λέει στο κείμενο. «Γνωρίζει ανθρώπους που έχουν βιώσει κάτι αντίστοιχα τραυματικό με εκείνη, τους βοηθάει και τη βοηθούν» σχολιάζει η Δώρα. «Το μοιράζεται, βρίσκει ανακούφιση και παρηγοριά μέσα από άλλους και συνεχίζει να πιστεύει στους ανθρώπους». Κι αυτό είναι ζωτικής σημασίας, όταν για πολλά άλλα είναι αργά.
Δείτε το τρέιλερ της παράστασης:
Info
Κάθε Σάββατο & Κυριακή στις 19:00 στο Θέατρο 104, Ευμολπιδών 41, Γκάζι, πλησίον μετρό «Κεραμεικός». Εισιτήρια: www.viva.gr
Συντελεστές
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Άννα-Μαρία Στεφαδούρου. Σκηνικά: Ηλέκτρα Σταμπούλου. Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα. Φωτισμοί: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου. Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας. Trailer: Έλενα Κώτση. Πρωταγωνιστεί η Δώρα Παρδάλη.
