Ήταν πριν από περίπου ενάμιση χρόνο όταν η χορογράφος Βάσια Ζορμπαλή παρουσίασε την πτυχιακή της στην Καλών Τεχνών, μια πολυαισθητηριακή εγκατάσταση στην οποία επιδίωξε να μιλήσει για την ευαλωτότητα χρησιμοποιώντας μπαλόνια, ένα υλικό που τείνουμε να συνδέουμε με παιδικά πάρτι και γενέθλια. Καθώς ένιωσε την ανάγκη να μοιραστεί την έρευνά της με άτομα με οπτική βλάβη, ήρθε σε επαφή με το συμπεριληπτικό εργαστήριο Connecting Body, που καθοδηγούσε μια άλλη χορογράφος, η Γιώτα Πεκλάρη, για τρεις μήνες, στον χώρο του Playground for the arts. Τη συγκίνησε ιδιαίτερα, όπως θυμάται σήμερα, «η φροντίδα της Γιώτας και της συνεργάτιδάς της, Νατάσας Μάρτιν, στην ισότιμη διαχείριση της πολυδύναμης αλλά άκρως ετερόκλητης ομάδας που είχε δημιουργηθεί στο πλαίσιο του εργαστηρίου». Καθώς άρχισαν να ανταλλάσσουν ιδέες με τη Γιώτα, «θέτοντας λέξεις κλειδιά όπως η κυκλικότητα, το εφήμερο, το θεραπευτικό, πολύ σύντομα καταλήξαμε ότι θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα καλλιτεχνικό έργο από κοινού, ενσωματώνοντας τις πρακτικές και των δυο μας».
Έτσι γεννήθηκε η ιδέα του «μπ(λ)αλούν» (το οποίο μάλιστα εκείνο το εργαστήριο τροφοδότησε όχι μόνο με έμπνευση αλλά και με πέντε ερμηνευτές): της ασυνήθιστης, χειροπιαστής καλλιτεχνικής εμπειρίας ή «ακουσικής επιτελεστικής εγκατάστασης» όπως την αποκαλούν οι δύο χορογράφοι, που έρχεται από τις 20 έως τις 22 Απριλίου στο ΠΛΥΦΑ στον Βοτανικό.
Πολυμορφικά μπαλόνια θα καταλάβουν τον χώρο, συμπληρώνοντας τα κενά ανάμεσα στα σώματα των χορευτών, σε μια περφόρμανς που θα απευθύνεται σε βλέποντα και μη βλέποντα, ακούοντα και μη ακούοντα άτομα. Επιπλέον, εμβαθύνοντας στη μουσική του σώματος (body music), «ένα σύγχρονο ρεύμα που χρησιμοποιεί αποκλειστικά τη φωνή και την κίνηση του σώματος για τη δημιουργία ηχοτοπιών» κατά τη Γιώτα Πεκλάρη, και στη σωματικότητα του ήχου, το «μπ(λ)αλούν» υπόσχεται να δονήσει και τα αυτιά και τα μάτια και το σώμα, να γίνει αντιληπτό μέσω της όρασης, της ακοής και της αφής, ως ένα πολυαισθητηριακό και συμπεριληπτικό βίωμα όπου ο λόγος περιττεύει.
Το «μπ(λ)αλούν» υπόσχεται να δονήσει και τα αυτιά και τα μάτια και το σώμα, να γίνει αντιληπτό μέσω της όρασης, της ακοής και της αφής, ως ένα πολυαισθητηριακό και συμπεριληπτικό βίωμα όπου ο λόγος περιττεύει.
«Η πρακτική μας είναι έτσι και αλλιώς συμπεριληπτική, η ομάδα μας απαρτίζεται από μη ανάπηρα και ανάπηρα άτομα, αλλά θέλαμε και το έργο μας να είναι προσβάσιμο» όπως εξηγεί η Γιώτα. «Στόχος μας ήταν να αποφύγουμε τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται συνήθως για τις συγκεκριμένες αισθητηριακές βλάβες (ακουστική περιγραφή, υποτιτλισμός, διερμηνεία) και τα οποία τις περισσότερες φορές έρχονται να πλαισιώσουν συμπληρωματικά το έργο, αφού έχει ολοκληρωθεί η δημιουργική διαδικασία».
Η Γιώτα συμπληρώνει: «Απευθυνόμαστε στο κοινό του “μπ(λ)αλούν” με τα ίδια ακριβώς εργαλεία με τα οποία επικοινωνούμε και ως ομάδα, χωρίς μεταφράσεις ή επεξηγηματικές περιγραφές. Η κατανόηση είναι δυναμική και πολυαισθητηριακή, αφήνοντας χώρο στη φαντασία και την ευαισθησία του κοινού να επιλέξει κανάλια επικοινωνίας που γνωρίζει και χρησιμοποιεί, ή καινούργια, που θα ανακαλύψει πως διαθέτει».
Για ένα τόσο ιδιαίτερο έργο, «χρειαζόμασταν έναν χώρο ουδέτερο με επιλογές διαμόρφωσης ανάλογης των αναγκών μας όπως δυνατότητα εισόδου του κοινού στην εγκατάσταση και τοποθέτηση των θεατών περιμετρικά κατά την διάρκεια της περφόρμανς» όπως εξηγεί η Γιώτα. Τον βρήκαν στην αίθουσα του ΠΛΥΦΑ, «ψηλοτάβανη, με έντονη υφή και φυσικό φωτισμό που ταιριάζει αισθητικά με την εγκατάσταση του “μπ(λ)αλούν” και εναρμονίζεται συνολικά με το έργο». Επιπλέον, είναι προσβάσιμη σε άτομα με κινητικές αναπηρίες.
Σε μια εποχή που η λέξη «συμπερίληψη» μοιάζει ήδη πολυφορεμένη, πιστεύετε ότι έχει αρχίσει να υπηρετείται ουσιαστικά αυτό το ζητούμενο, τουλάχιστον στην τέχνη;
Γ. Π.: «Οι ταχύτητες της εποχής μας είναι ιλιγγιώδεις αλλά σε καμία περίπτωση η συμπερίληψη δεν μπορεί να θεωρηθεί πολυφορεμένο trend. Μόλις που έχει αρχίσει στη χώρα μας να συζητιέται και έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε μέχρι να ικανοποιηθούν θεμελιώδεις ανάγκες. Τώρα αν χρησιμοποιείται πολλές φορές χωρίς βάθος, απλά για να τσεκάρουμε το κουτάκι, αυτό είναι άλλη ιστορία.
«Σε καμία περίπτωση η συμπερίληψη δεν μπορεί να θεωρηθεί πολυφορεμένο trend. Μόλις που έχει αρχίσει στη χώρα μας να συζητιέται και έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε μέχρι να ικανοποιηθούν θεμελιώδεις ανάγκες. Τώρα αν χρησιμοποιείται πολλές φορές χωρίς βάθος, απλά για να τσεκάρουμε το κουτάκι, αυτό είναι άλλη ιστορία».
»Σε σχέση με την τέχνη, μεμονωμένες πολύ αξιόλογες προσπάθειες ανάπηρων καλλιτεχνών ή συμπεριληπτικών ομάδων συμβαίνουν εδώ και αρκετά χρόνια αλλά με πολύ περιορισμένο κοινό. Τελευταία, λόγω των χρηματοδοτήσεων και των επιταγών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι μεγάλοι πολιτιστικοί οργανισμοί φροντίζουν να συμπεριλαμβάνουν στον προγραμματισμό τους προσβάσιμες παραστάσεις και έχει γίνει ένα μεγάλο βήμα εξωστρέφειας προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά σε ελάχιστες από αυτές συμμετέχουν ανάπηροι καλλιτέχνες, είτε ως δημιουργοί είτε ως ερμηνευτές. Μιλώντας για την Ελλάδα και κυρίως για την Αθήνα, έχει αρχίσει να υπάρχει μια σχετική προσβασιμότητα στην τέχνη αλλά η συμπερίληψη είναι σε εξαιρετικά πρώιμο στάδιο».
Πώς λειτουργούν τα μπαλόνια στην περφόρμανς «μπ(λ)αλούν» και ποιες επιπλέον προκλήσεις φέρνουν στην υλοποίησή της; Τι σημαίνει για εσάς το μπαλόνι;
Β.Ζ.: «Η επιφάνεια του μπαλονιού είναι μια από τις υλικότητες με τις οποίες επιμένω και όπου επιστρέφω διαρκώς τα τελευταία τρία χρόνια. Η ελαστικότητά της με παραπέμπει στο ανθρώπινο δέρμα, η επίδραση του χρόνου στο μπαλόνι, στην ευάλωτη φύση και στο εύθραυστο κουκούλι μας. Παραποιώντας το βιομηχανικό αυτό υλικό συνειδητοποίησα ότι μπορώ να δημιουργήσω βιομορφικά σώματα ύλης ή αλλιώς σώματα-δέρματα, διπλωμένα/ αναδιπλωμένα/ ξεδιπλωμένα/ πολλαπλασιασμένα/ τεντωμένα/ χαλαρά/ εξωγαστρικά/ κολπικά/ ενθουσιασμένα/ ταλαιπωρημένα, που, παρά τη ματαιότητα της ύπαρξής τους, μοιάζει να επιμένουν να αφηγούνται ιστορίες σωματικότητας.
»Ταυτοχρόνως το μπαλόνι είναι ένα κατεξοχήν εφήμερο αντικείμενο που προσπαθεί να συγκρατήσει αέρα, που καταφέρνει να κάνει ορατό το αόρατο, να φανερώνει τον χώρο που καταλαμβάνει ο αέρας που μας περιβάλλει. Το αντιλαμβάνομαι λοιπόν ως ένα πολυδύναμο και ποιητικό υλικό που φουσκώνει από επιθυμία μέσα από την επισφαλή του ταυτότητα, ρισκάροντας να εξαντλήσει τον εαυτό του, ακόμα και στιγμιαία όταν απελευθερώνει μονομιάς και ηχηρά όλη του την ενέργεια.
«Αντιλαμβάνομαι το μπαλόνι ως ένα πολυδύναμο και ποιητικό υλικό που φουσκώνει από επιθυμία μέσα από την επισφαλή του ταυτότητα, ρισκάροντας να εξαντλήσει τον εαυτό του, ακόμα και στιγμιαία όταν απελευθερώνει μονομιάς και ηχηρά όλη του την ενέργεια».
»Η εγκατάσταση μετατρέπει το χώρο του “μπ(λ)αλούν” σε ένα πλαίσιο εκ-στατικής εμπειρίας, τόσο λόγω της ενεργητικότητας του ίδιου του αντικειμένου όσο και λόγω της συνδιαλλαγής σωμάτων μπαλονιών διαφορετικών χρονικοτήτων: ρυτιδιασμένα και αλλοιωμένα κομμάτια καουτσούκ που δοκιμάστηκαν από τον χρόνο τοποθετημένα στον τοίχο και πεσμένα στο πάτωμα, με μπαλόνια-μάρτυρες μιας βιογραφίας που ακόμα γράφεται συνδυάζονται με πέντε ανθρώπινα σώματα σε συγχρονισμό. Κανένα και τίποτα από όλα αυτά δεν μπορεί να δαμαστεί, ούτε το μπαλόνι να μη σκάσει ούτε το ανθρώπινο σώμα να διαβαστεί. Η όποια πρόκληση λοιπόν προκύπτει από την ανοιχτότητα του κοινού και των ερμηνευτριών/των, που, συνυπάρχοντας, θα συντονιστούν ή όχι, πολυαισθητηριακά».
Το «μπ(λ)αλούν» έρχεται λίγο μετά την ολοκλήρωση, τουλάχιστον για την τρέχουσα σχολική σεζόν, του συμπεριληπτικού εκπαιδευτικού προγράμματος Κινούμενα Ηχοτοπία σε σχολεία ειδικής αγωγής και μη, που διεξήγαγαν μαζί οι δύο χορογράφοι, «μια εικαστική και ακουστική εμπειρία κίνησης για μεικτή ομάδα εφήβων με ή χωρίς μορφές οπτικής ή ακουστικής βλάβης, με παράλληλη ενδυνάμωση των εκπαιδευτών τους» όπως εξηγούν και συμπληρώνουν:
«Έτρεξε ως πιλοτικό πρόγραμμα που σχεδιάσαμε στο πλαίσιο των Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Δράσεων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και μας έδωσε την ευκαιρία να φέρουμε σε επαφή παιδιά που αλληλεπιδρούν σπάνια έως ποτέ. Τα Κινούμενα Ηχοτοπία χρησιμοποίησαν τη λειτουργικότητα της χρήσης του σώματος στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας και την ομαδική συνθετική προτροπή προκειμένου να μοιραστεί και να επικοινωνηθεί μια γνώση, τονίζοντας τη σπουδαιότητα της συνύπαρξης και συνεργασίας των μαθητών σε ένα διαφορετικό, καινούριο και πρωτότυπο πλαίσιο, αυτό της εξωλεκτικής επικοινωνίας. Μέσα από τις συναντήσεις μας με τα παιδιά αναδείχθηκε η σημασία της γνωριμίας και συνεργασίας τους σε μεικτές ομάδες, αλληλοϋποστηρίζοντας και συμπληρώνοντας το ένα το άλλο, απολαμβάνοντας μια προσβάσιμη καλλιτεχνική εμπειρία, ικανή να ξεπεράσει φραγμούς επικοινωνίας και συνύπαρξης λόγω κάποιας ακουστικής ή οπτικής βλάβης».
Όταν ρωτάω πόσες ευκαιρίες δίνονται σε παιδιά/άτομα με αναπηρία να συμμετέχουν σε καλλιτεχνικές δραστηριότητές η απάντησή τους είναι: «Ελάχιστες! Αλλά και πόση πολυαισθητηριακή εμπιστοσύνη δείχνουμε, στο πλαίσιο της ειδικής αγωγής, σε ένα παιδί με κάποια αισθητηριακή βλάβη χωρίς να το πατρονάρουμε; Χρειάζεται να αγγίζουμε ένα άτομο με οπτική βλάβη προκειμένου να του αναπαραστήσουμε μία κινητική φόρμα;
«Πόση πολυαισθητηριακή εμπιστοσύνη δείχνουμε, στο πλαίσιο της ειδικής αγωγής, σε ένα παιδί με κάποια αισθητηριακή βλάβη χωρίς να το πατρονάρουμε; Χρειάζεται να αγγίζουμε ένα άτομο με οπτική βλάβη προκειμένου να του αναπαραστήσουμε μία κινητική φόρμα;».
»Χωρίς καμία θεωρητική και διδακτική προσέγγιση της συμπερίληψης, τα παιδιά συσπειρώθηκαν στις μεικτές ομάδες τους και ανακάλυψαν διαύλους επικοινωνίας. Για τα παιδιά χωρίς αναπηρία ήταν μια αποκαλυπτική εμπειρία, για τα παιδιά με αναπηρία μια ευκαιρία να εκφραστούν με ίσους όρους σε καλλιτεχνικό και κοινωνικό επίπεδο. Η γλώσσα είναι ένα πολύ ισχυρό και καθοριστικό εργαλείο επιβίωσης. Όταν όμως μιλάμε γι’ αυτήν θεωρούμε δεδομένο ότι αναφερόμαστε στην ομιλούσα. Δεν περνάει από το μυαλό μας ότι η νοηματική γλώσσα είναι ένας ολόκληρος κόσμος για μια κοινότητα ατόμων, των κωφών. Επομένως όταν παιδιά ακούοντα, με μητρική γλώσσα την ελληνική, και μη ακούοντα, που επικοινωνούν με την ελληνική νοηματική, βρέθηκαν στη συνθήκη να συναποφασίσουν πώς θα συνέθεταν μία χορογραφία, έγιναν ταυτόχρονοι και παράλληλοι πομποί και δέκτες μιας λαλιάς που ξεπερνάει τις ταξινομήσεις και τις κατηγοριοποιήσεις. Εφηύραν τρόπους να συνεννοηθούν, αποδεχόμενα την ισότητά τους μέσα από τη διαφορετικότητα. Μάλιστα σε μια από τις κοινές συναντήσεις, τα παιδιά μιας ομάδας επέλεξαν να εκτελέσουν την πρωτότυπη ηχοκινητική σύνθεσή τους κλείνοντας τα στόματά τους με χαρτοταινία, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τον περιθωριακό ρόλο της κοινότητας των κωφών στην κοινωνία».
Δείτε το teaser της περφόρμανς:
Info
20, 21, 22 Απριλίου 2024. Σάββατο & Κυριακή: 12.00, 13.00, 14.00. Δευτέρα: 18.30, 19.30, 20.30. ΠΛΥΦΑ, Κορυτσάς 39, Βοτανικός, Αθήνα. Προπώληση εισιτηρίων: www.ticketservices.gr
-Η εγκατάσταση θα είναι ανοιχτή στο κοινό για 3 ώρες και θα ενεργοποιείται μέσα από μια επαναλαμβανόμενη 30λεπτη performance.
-Στο χώρο υποδοχής θα υπάρχει διερμηνέας ΕΝΓ για την εξυπηρέτηση του κοινού.
-Ο χώρος είναι προσβάσιμος για χρήστριες/ες αμαξιδίων.
-Λόγω περιορισμένων θέσεων απαιτείται προκράτηση. Οι θέσεις δεν είναι αριθμημένες, υπάρχει πολύ καλή ορατότητα από κάθε σημείο της αίθουσας.
-Η είσοδος του κοινού δεν επιτρέπεται μετά την έναρξη της παράστασης.
Συντελεστές
Σύλληψη ιδέας – Χορογραφία: Γιώτα Πεκλάρη, Βάσια Ζορμπαλή. Εικαστική εγκατάσταση: Βάσια Ζορμπαλή. Ηχητικός σχεδιασμός: Γιώτα Πεκλάρη. Βοηθός χορογράφου: Νατάσα Χαντά-Μάρτιν. Ερμηνεύουν: Βάσια Ζορμπαλή, Γιώτα Πεκλάρη, Νατάσα Χαντά-Μάρτιν, Όλγα Δαλέκου, Χρήστος
Κουτσοβασίλης. Κοστούμια: Ελευθερία Δομένικου. Φωτογραφίες, Κινηματογράφηση: Archlabirynth. Επικοινωνία: Ευαγγελία Σκρομπόλα. Σχεδιασμός οπτικής ταυτότητας: Ματίνα Νικολαΐδου. Εκτυπώσεις: DOLCE. Σκηνογραφική επιμέλεια: Άρτεμις Φλέσσα. Οργάνωση παραγωγής: PLAYGROUND for the arts
Με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, του Υπουργείου Πολιτισμού, του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου και του Flux Laboratory Athens.
