Αν φανταστούμε την παράσταση «Οι Κάλπηδες» στο Θέατρο Olvio και τη διαδικτυακή πλατφόρμα «Παρατηρητήριο έμφυλων στερεοτύπων για γονείς και όχι μόνο» σαν δύο γραμμές, στο σημείο που τέμνονται διαβάζουμε το όνομα Αγγελική Μαρίνου. Δημιουργός και διαχειρίστρια του «Παρατηρητηρίου» είναι η ηθοποιός και μέλος των Πτωχαλαζόνων, της θεατρικής ομάδας που φέτος ανεβάζει το παραπάνω έργο του Στρατή Μυριβήλη ενώ μόλις ολοκλήρωσε τις παραστάσεις του «Ο μπαμπάς ο πόλεμος» του Ιάκωβου Καμπανέλλη.
Όμως οι δράσεις της Αγγελικής έχουν και άλλα κοινά σημεία. Όπως ότι στοχεύουν στην ανατροφή της νεότερης γενιάς με όσο το δυνατόν λιγότερα στερεότυπα και πιο ανοιχτό μυαλό. Στην περίπτωση της διαδικτυακής παρουσίας της, αυτός ο στόχος γίνεται απόλυτα ξεκάθαρος. Στις δουλειές της στο θέατρο, οι φετινές παραστάσεις με τους Πτωχαλαζόνες, παρότι δεν είναι παιδικές, απευθύνονται σε ευρύ ηλικιακό φάσμα, μπορούν να τις παρακολουθήσουν άνετα μεγάλοι και μικροί.
Τι καθιστά μια θεατρική εμπειρία ιδανική και για παιδιά και για ενήλικες; Το ανέβασμα ενός θεάματος κατάλληλου για όλους περιόρισε, από κάποια καλλιτεχνική άποψη, την ομάδα σας;
«Να διευκρινίσω ότι δεν είναι όλες οι παραστάσεις που έχουμε κάνει αυτά τα χρόνια για όλες τις ηλικίες και δεν θα είναι ούτε η αμέσως επόμενη που ετοιμάζουμε. Αυτό εξαρτάται κάθε φορά από το έργο με το οποίο καταπιανόμαστε. Για παράδειγμα, ακόμη κι όταν ετοιμάζαμε τον “Μπαμπά τον Πόλεμο” και τους “Κάλπηδες”, δεν είχαμε στο μυαλό μας το εφηβικό κοινό.
»Το ότι είναι και τα δύο κωμωδίες σίγουρα ανοίγει τη βεντάλια των θεατών, αλλά δεν είχαμε φανταστεί ότι θα αποτελούσαν μια πρόταση για όλη την οικογένεια. Τελικά είναι απολαυστικό να βλέπεις να γελούν μαζί μικροί και μεγάλοι, με το ίδιο αστείο, και είναι ωραίο να προκύπτουν ύστερα στην οικογένεια συζητήσεις για αυτό που είδαν, όπως μας έχουν πει. Επίσης οι μεγάλοι δεν νιώθουν ότι συνοδεύουν τα παιδιά τους σε εφηβική παράσταση ούτε τα παιδιά νιώθουν ότι οι γονείς τους τα τραβάνε κάπου με το ζόρι. Το αντιμετωπίζουν σαν μια κοινή έξοδο, που ευχαριστούνται πολύ. Σε ένα σχολείο δύο μαθήτριες, αφού παρακολούθησαν τον “Μπαμπά τον Πόλεμο”, οργάνωσαν με το δεκαπενταμελές να έρθουν, μαζί με τους γονείς τους, στους “Κάλπηδες”. Οι γονείς μας έλεγαν, τι ωραία που τους έβγαλαν έξω τα παιδιά!».
«Σε ένα σχολείο δύο μαθήτριες, αφού παρακολούθησαν τον “Μπαμπά τον Πόλεμο”, οργάνωσαν με το δεκαπενταμελές να έρθουν, μαζί με τους γονείς τους, στους “Κάλπηδες”. Οι γονείς μας έλεγαν, τι ωραία που τους έβγαλαν έξω τα παιδιά!».
Ποια είναι τα σημεία επαφής αυτών των δύο παραστάσεων με το σήμερα;
«”Ο μπαμπάς ο πόλεμος” μιλάει για το πώς ο υπερτουρισμός μπορεί να επηρεάσει και να αλλοιώσει έναν τόπο και για την καταστροφική δύναμη του πολέμου. Ο Ι. Καμπανέλλης αναρωτιέται, με πολύ εύστροφο και κωμικό τρόπο, ποιο είναι στην ουσία πιο επικερδές εμπόριο, ο τουρισμός ή ο πόλεμος; Και τις δύο θεματικές του έργου τις βιώνουμε αυτή τη στιγμή έντονα και ήταν ο λόγος που το έργο μάς άγγιξε και επιλέξαμε να το ανεβάσουμε τη δεδομένη στιγμή. Οι θεατές μάς ρωτούσαν συχνά γιατί δεν αναφέρουμε ότι το διασκευάσαμε, ενώ εμείς δεν είχαμε πειράξει λέξη!
»”Οι Κάλπηδες” είναι μια ιστορία, ένα παραμύθι, που διαδραματίζεται στη Λέσβο, το νησί του Μυριβήλη, και μιλάει για δύο απατεώνες που ανταγωνίζονται στη “λαμογιά” γιατί δεν θέλουν να μοιράζονται τον τίτλο του καλύτερου απατεώνα του νησιού. Ο ίδιος ο Μυριβήλης κλείνει το διήγημα λέγοντας ότι “αν ζούσαν στις μέρες μας, θα μπορούσαν να είναι και υπουργοί”. Εμείς έχουμε προσθέσει ένα επίλογο όπου σχολιάζουμε κάποιες “κάλπικες” καταστάσεις που βιώνουμε σήμερα και το πώς καταλήξαμε να ανεχόμαστε να ζούμε με το “Πάμε και όπου βγει…”».
Καμπανέλλης, Μυριβήλης, Παπαδιαμάντης, Ποντίκας είναι μερικά μόνο από τα ονόματα των λογοτεχνών που έχεις ερμηνεύσει στο θέατρο. Πέρα από το προφανές πλεονέκτημά τους, ότι έχουν δοκιμαστεί στον χρόνο, τι προσφέρουν αυτά τα κείμενα συγκριτικά π.χ. με έργα σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων;
«Δεν θα το έβλεπα συγκριτικά. Νομίζω ότι αυτό που σε ωθεί να διαλέξεις ένα κείμενο είναι η δική σου ανάγκη έκφρασης τη συγκεκριμένη στιγμή σε σχέση και με τις υπάρχουσες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, που δεν μας αφήνουν ανεπηρέαστους. Ένα καινούριο έργο μπορεί να αναφέρεται σε κάτι πρόσφατο, που ακόμη επεξεργάζεσαι μέσα σου και δεν έχεις ολότελα αφουγκραστεί.
»Αν όμως βρεις σε ένα παλιό κείμενο κάτι που σε απασχολεί και δεις, για παράδειγμα, πόσο ισχυρό είναι στο πέρασμα των χρόνων, φωτίζει μέσα σου στοιχεία της ιστορίας μας, της συμπεριφοράς μας, του θυμικού μας και των στερεοτύπων που κουβαλάμε. Σου δίνει μια επιπλέον ευκαιρία να συνδέσεις το τότε με το τώρα, να καταλάβεις καλύτερα ποιοι είμαστε και πως έχουμε φτάσει ώς εδώ. Εννοείται όμως πως υπάρχουν και πολλοί αξιόλογοι σύγχρονοι συγγραφείς και θα ασχοληθούμε σύντομα μαζί τους».
«Ο Μυριβήλης κλείνει το διήγημα ‘Οι Κάλπηδες” λέγοντας ότι “αν ζούσαν στις μέρες μας, θα μπορούσαν να είναι και υπουργοί”. Εμείς έχουμε προσθέσει ένα επίλογο όπου σχολιάζουμε κάποιες “κάλπικες” καταστάσεις που βιώνουμε σήμερα και το πώς καταλήξαμε να ανεχόμαστε να ζούμε με το “Πάμε και όπου βγει…”».
Η θεατρική ομάδα σας έκανε την πρώτη της παράσταση το 2012 αλλά απέκτησε όνομα μόλις πέρυσι. Γιατί αργήσατε τόσο και πώς συνδέεται το Πτωχαλαζόνες με την καλλιτεχνική ταυτότητά σας;
«Όπως λέμε χιουμοριστικά στην αρχή της παράστασης των “Κάλπηδων”, η ταχύτητα δεν είναι το κύριο χαρακτηριστικό μας! Όταν πρωτοσυναντηθήκαμε είχαν αρχίσει να δημιουργούνται διάφορες ομάδες στον χώρο, πολλές από τις οποίες όμως, μετά από ένα ή δύο χρόνια, κατέληγαν σε “ομάδες του ενός”. Τότε, λοιπόν, δεν ξέραμε καν αν θα ταιριάξουμε, πόσο θα αντέξουμε και ποια διαδρομή θα διανύαμε. Μετά από τόσα χρόνια, με έναν σταθερό πυρήνα ηθοποιών, σκηνοθέτη και συντελεστών, νιώσαμε πως πρέπει να υπάρχει μια “ταυτότητα” ως σημείο αναφοράς για τις δουλειές που έχουμε κάνει ως τώρα, αλλά και για να μπορεί ο κόσμος να αναζητά τις επόμενες.
»”Πτωχαλαζόνες” θα πει πτωχοί και αλαζόνες ή αλλιώς ψωροπερήφανοι. Αντικρίσαμε αυτή τη λέξη στο κείμενο του Αλ. Παπαδιαμάντη “Οι Χαλασοχώρηδες”, που ήταν και η πρώτη μας δουλειά, και μας είχε κάνει εντύπωση».
«”Πτωχαλαζόνες” θα πει πτωχοί και αλαζόνες ή αλλιώς ψωροπερήφανοι. Αντικρίσαμε αυτή τη λέξη στο κείμενο του Αλ. Παπαδιαμάντη “Οι Χαλασοχώρηδες”, που ήταν και η πρώτη μας δουλειά, και μας είχε κάνει εντύπωση».
Πότε δημιούργησες το «Παρατηρητήριο έμφυλων στερεοτύπων για γονείς και όχι μόνο»; Υπήρξε κάποια αφορμή;
«Η ιδέα άρχισε να γεννιέται μέσα μου όσο μεγάλωνε η κόρη μου και άρχισαν οι διαχωρισμοί. Τα χρώματα, τα ρούχα, τα δώρα, οι δραστηριότητες, τα επαγγέλματα, όλα έμοιαζαν να έχουν φύλο. Χωρίς να το καταλάβει, με βοήθησε πολύ και η ίδια. Της έλεγα “πάμε στον γιατρό” και μου απαντούσε πάντα “γιατί λες στον; Πού ξέρεις ότι δεν είναι γυναίκα γιατρός;”. Ξυριζόμουν και με ρωτούσε “γιατί ξυρίζεσαι;”. Γυρνούσε απ’ το σχολείο και μου έλεγε “γιατί στη γυμναστική τα αγόρια παίζουν πάντα ποδόσφαιρο κι εμείς όλο μήλα;”. Δεν ήξερα τι να πρωταπαντήσω. Όταν, λίγο αργότερα, απέκτησα κι έναν γιο, όλα έγιναν ολοφάνερα. Άλλοι χαρακτηρισμοί, άλλα επίθετα, δώρα και παιχνίδια, άλλοι αυτοματοποιημένοι, καλά ριζωμένοι δικοί μου μηχανισμοί… εκεί ένιωσα την ανάγκη να μοιραστώ με άλλους γονείς όλα αυτά που παρατηρώ».
Ποια είναι τα πιο κοινά και ποια τα πιο επικίνδυνα έμφυλα στερεότυπα που έχεις παρατηρήσει;
«Τα πιο κοινά στερεότυπα είναι αυτά που είναι εγγεγραμμένα μέσα μας απ’ τον τρόπο που έχουμε μεγαλώσει και που αναπαράγουμε καθημερινά χωρίς καν να το καταλάβουμε, από συνήθεια ή από κεκτημένη ταχύτητα.
»Επικίνδυνα είναι όσα καταπιέζουν την προσωπικότητα του άλλου. Όσα του/της επιτάσσουν μια ταμπέλα, ένα μοτίβο συμπεριφοράς, μια καταστολή ή μια επιβολή συναισθημάτων και έκφρασης ανάλογα με το φύλο του/της. Δεν επιτρέπεται πλέον να διαιωνίζονται στερεότυπα που περιορίζουν τις ίσες ευκαιρίες, το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής και ανέλιξης ενός ατόμου».
«Έλεγα στην κόρη μου “πάμε στον γιατρό” και μου απαντούσε πάντα “γιατί λες στον; Πού ξέρεις ότι δεν είναι γυναίκα γιατρός;”. Ξυριζόμουν και με ρωτούσε “γιατί ξυρίζεσαι;”. Γυρνούσε απ’ το σχολείο και μου έλεγε “γιατί στη γυμναστική τα αγόρια παίζουν πάντα ποδόσφαιρο κι εμείς όλο μήλα;”. Δεν ήξερα τι να πρωταπαντήσω».
Ο γιος μου αναπαράγει φράσεις που έχει τύχει να ακούσει στο σχολείο, όπως «τα αγόρια δεν φορούν ροζ». Είναι στο χέρι μας, πιστεύεις, ως γονείς να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από τα έμφυλα στερεότυπα;
«Είναι στο χέρι μας να τους θέτουμε το ερώτημα αν όλες αυτές οι στερεοτυπικές εκφράσεις που ακούν ισχύουν ή όχι. Ας του δείξουμε εκείνη τη στιγμή τα ροζ παπούτσια του Μέσι ή το πόσες ομάδες ποδοσφαίρου έχουν παίξει με ροζ εμφάνιση (12 είδα σε ένα παλιό άρθρο, τώρα μπορεί να είναι περισσότερες).
»Είναι σίγουρα στο χέρι μας μέσα από την καθημερινότητά μας να τους δίνουμε παραδείγματα που καταρρίπτουν τις έμφυλες διακρίσεις. Μπορούμε να διαλέγουμε παιχνίδια χωρίς εμφανή διαχωρισμό φύλου, να αγοράζουμε βιβλία που έχουν κεντρικό ήρωα αντίθετο με το φύλο του παιδιού μας, να διευρύνουμε την παλέτα των χρωμάτων που διαλέγουμε. Μπορούμε να βάλουμε έναν μονόκερο στον κόσμο των δεινοσαύρων και να δούμε πώς αυτοί συνυπάρχουν και συνεργάζονται αρμονικά. Ναι, πιστεύω ότι είναι πολλά αυτά που μπορούμε να κάνουμε καθημερινά. Εφόσον τα δοκιμάσουμε, ακόμη κι αν τα παιδιά μας μάς αμφισβητήσουν, θα έρθει η στιγμή που ο σπόρος που έχουμε φυτέψει θα βγάλει τον καρπό του».
«Πόσο αυτονόητο και ριζωμένο είναι μέσα μας ότι εμείς οι γυναίκες πρέπει να βαφόμαστε για να είμαστε όμορφες;» έγραψες σε ένα πρόσφατο, προσωπικό post στο «Παρατηρητήριο». Έχεις δοκιμάσει να μη βαφτείς είτε στη σκηνή είτε σε μια προσωπική έξοδο; Πώς αντέδρασαν οι γύρω σου; Και πώς σχολιάζεις την επιλογή γυναικών όπως η Pamela Anderson να απαρνηθούν το βαρύ μακιγιάζ;
«Δεν ξέρω αν με έχει επηρεάσει η ενασχόλησή μου με τη σελίδα ή όλη αυτή η καινούρια επίθεση των εταιρειών καλλυντικών προς τα πολύ νεαρά κορίτσια, πάντως πλέον κάθε φορά που βάφομαι αναρωτιέμαι γιατί νιώθω πως μόνο έτσι γίνομαι όμορφη και αποδεκτή και γιατί ένας άντρας δεν περνάει από αυτή τη δοκιμασία. Δεν έχω τολμήσει να βγω άβαφη στη σκηνή και στις προσωπικές μου εξόδους, κυρίως τις βραδινές. Βάφομαι, αλλά ελάχιστα. Εγώ όμως δεν είμαι διάσημη. Έχουμε δει πώς σχολιάζουν προσβλητικά στα διάφορα social media διάσημες ηθοποιούς ή παρουσιάστριες επειδή τις πέτυχαν άβαφες.
«Δεν ξέρω αν με έχει επηρεάσει η ενασχόλησή μου με τη σελίδα ή όλη αυτή η καινούρια επίθεση των εταιρειών καλλυντικών προς τα πολύ νεαρά κορίτσια, πάντως πλέον κάθε φορά που βάφομαι αναρωτιέμαι γιατί νιώθω πως μόνο έτσι γίνομαι όμορφη και αποδεκτή και γιατί ένας άντρας δεν περνάει από αυτή τη δοκιμασία».
»Έχω βαρεθεί να βλέπω βιντεάκια για το τέλειο μακιγιάζ που κρύβει τις ατέλειες και φουσκώνει τα χείλη, διαφημίσεις για το πώς θα μας εξαφανίσουν όλες τις ρυτίδες λες και δεν πρέπει να γεράσουμε. Σύμφωνα με αυτά που λένε, αν εγώ δεν κάνω μπότοξ τώρα που μεγαλώνω, δύσκολα θα με διαλέξουν για τηλεόραση, κι όλο αυτό είναι πολύ αγχωτικό.
»Προσωπικά χάρηκα με την επιλογή της Pamela Anderson και μαθαίνω και για άλλες ηθοποιούς του Χόλιγουντ που ακολούθησαν παρόμοια γραμμή. Χάρηκα πολύ επίσης με μια πρόσφατη ανάρτηση στο Instagram της αγαπημένης μου Πέγκυς Σταθακοπούλου, όπου έβαλε μια φωτογραφία της άβαφη και μας παρότρυνε να αγαπήσουμε τις ρυτίδες και την ηλικία μας και να αφήσουμε τις επεμβάσεις-παρεμβάσεις. Απλώς σκέφτομαι ότι για να επηρεαστούν οι νεότερες γενιές, που κατακλύζονται από το επιθετικό marketing των καλλυντικών, και να πιστέψουν στην εσωτερική τους ομορφιά και δύναμη, θα έπρεπε να κάνουν κάτι αντίστοιχο οι νέες influencers».
Με ποιον τρόπο μπορούν να συμβάλουν οι δύο πλατφόρμες που χρησιμοποιείτε, το θέατρο και τα social media, στην πρόοδο της κοινωνίας και την αναθεώρηση των στερεοτύπων; Έχουν δύναμη να φέρουν ουσιαστική αλλαγή;
«Κάνω θέατρο γιατί με ενδιαφέρει η επαφή, η επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους, τόσο με αυτούς που παίζω όσο και με αυτούς που βρίσκονται από κάτω. Με τις παραστάσεις μας, ως ομάδα, μας εκφράζει να βρίσκουμε κείμενα που έχουν κάτι να πουν γύρω από αυτό που ζούμε τώρα, να τοποθετούμαστε επί των θεμάτων, και μετέπειτα να ανοίγουν συζητήσεις στο κοινό. Σε κάθε περίπτωση, μια καλή παράσταση έχει τη δύναμη να ξεκλειδώσει την πανοπλία της καθημερινότητας με την οποία έχει πάει εκεί οπλισμένος ο θεατής. Το να ακουμπήσει, να συνομιλήσει λίγο με την ψυχή του είναι μεγάλο θέμα. Πότε δεν ξέρεις μια παράσταση σε ποιον/α θα αφήσει τι!
»Όταν ήμουν έφηβη, είχα περάσει μια περίοδο ματαιότητας και απαισιοδοξίας και μάζευα όλο άσχημες ειδήσεις απ’ τις εφημερίδες για να αποδείξω πόσο σάπιος είναι ο κόσμος μας. Τότε έτυχε να με πάει η μητέρα μου σε μια παράσταση ενηλίκων όπου, εντελώς τυχαία, ο πρωταγωνιστής μάζευε κι αυτός στο σακάκι του αποκόμματα εφημερίδων με άσχημα νέα. Στο τέλος του έργου αυτοκτόνησε. Ταρακουνήθηκα, δεν πίστευα αυτό που είδα. Κατάλαβα πού μπορούσε να καταλήξει αυτό που έκανα και το σταμάτησα. Πού να φανταζόντουσαν οι ηθοποιοί εκείνο το βράδυ πώς επηρέασαν μια έφηβη κοπέλα.
»Έστω κι έναν άνθρωπο να μπορέσεις να μετακινήσεις σε κάτι, αξίζει τον κόπο.
»Μια δική μου σελίδα για τα στερεότυπα δεν είναι σε θέση να φέρει αλλαγή στην κοινωνία (μακάρι να μπορούσε), αλλά μέσω αυτής έχω βρει συνοδοιπόρους με τους οποίους ανταλλάζουμε σκέψεις, σχεδιάζουμε τρόπους δράσης και διευρύνουμε τις κεραίες μας για να εντοπίζουμε πιο εύκολα όσα άλλοτε θα περνούσαν απαρατήρητα. Μηνύματα που μου έχουν στείλει όπως “α! αυτό δεν το είχα σκεφτεί, ευχαριστώ”, “αυτό θα το χρησιμοποιήσω στο μάθημά μου”, “ωραία ιδέα, θα το δοκιμάσω” είναι μικρές νίκες. Όταν αυτοί οι άνθρωποι αλληλεπιδράσουν ύστερα με τον περίγυρό τους θα έχει αρχίσει ήδη να γεννιέται μια αλλαγή».
«Μηνύματα που μου έχουν στείλει όπως “α! αυτό δεν το είχα σκεφτεί, ευχαριστώ”, “αυτό θα το χρησιμοποιήσω στο μάθημά μου”, “ωραία ιδέα, θα το δοκιμάσω” είναι μικρές νίκες. Όταν αυτοί οι άνθρωποι αλληλεπιδράσουν ύστερα με τον περίγυρό τους θα έχει αρχίσει ήδη να γεννιέται μια αλλαγή».
Σε ποια άλλα καλλιτεχνικά ή άλλα πρότζεκτ σε βρίσκουμε φέτος;
«Προσεχώς θα είμαι στην παράσταση “Βικτόρ ή Τα παιδιά στην εξουσία” του Ρ. Βιτράκ, στο Θέατρο Σταθμός, ενώ η επόμενη δουλειά της ομάδας Πτωχαλαζόνες θα είναι ο “Δεσμώτης” της Νατάσας Σίδερη».
Δείτε το τρέιλερ της παράστασης «Οι Κάλπηδες»:
Info
Οι «Κάλπηδες» συνεχίζουν έως τις 13 Απριλίου στο Θέατρο Olvio, Φαλαισίας 7, Αθήνα. Ημέρες & ώρες παραστάσεων: Κυριακή στις 18:15, μέχρι την Κυριακή 13 Απριλίου. Διάρκεια παράστασης 75 λεπτά. Τιμές εισιτηρίων: Γενική Είσοδος 15€ (τις Τετάρτες, 12€), Φοιτητικό, ομαδικό (γκρουπ άνω των 10 ατόμων) 12 €, Ανέργων, ΑμεΑ 8€, Ατέλειες ΣΕΗ Δωρεάν. Προπώληση εισιτηρίων: www.more.com
Συντελεστές παράστασης «Οι Κάλπηδες»
Σκηνοθεσία: Κώστας Παπακωνσταντίνου. Κινησιολογία: Μαργαρίτα Τρίκκα. Σκηνικά / Κοστούμια: Ματίνα Μέγκλα, Φιλάνθη Μπουγάτσου. Μουσική: Νίκος Ζουρνής. Σχεδιασμός φωτισμών: Γιώργος Αγιαννίτης. Βοηθοί Σκηνοθέτη: Αγγελική Στρατάκη, Ιλεάνα Παπαγιάννη. Βοηθός Σκηνογράφος: Νατάσα Λέκκου. Φωτογραφίες: Νίκος Βαρδακαστάνης, Μελίνα Μπουκουβάλα. Γραφιστική επιμέλεια: Μαύρα Γίδια. Επικοινωνία: Χρύσα Ματσαγκάνη. Παραγωγή: «Ξανθίας» ΑΜΚΕ. Ηθοποιοί: Ελισσαίος Βλάχος, Αγγελική Μαρίνου, Δημοσθένης Ξυλαρδιστός
Παρατηρητήριο έμφυλων στερεοτύπων για γονείς και όχι μόνο: Facebook, Instagram
