Το «Sex & the City» μάς είπε πολλά ψέματα. Ότι μπορείς να γράφεις ένα άρθρο για τη Vogue μία φορά το μήνα και να βγάζεις αρκετά χρήματα για να ζεις χωρίς συγκάτοικους σε brownstone στη Νέα Υόρκη και να σπονσοράρεις τον εθισμό σου σε designer ψηλοτάκουνα. Ότι αν περιμένεις αρκετά χρόνια, υποστείς αρκετή ταλαιπωρία και φερθείς απαίσια σε αρκετούς ανθρώπους, εκείνος ο συναισθηματικά απόρθητος άντρας θα γίνει τελικά δικός σου. Ότι τα cupcakes του Magnolia Bakery τρώγονται. Αλλά το μεγαλύτερο ψέμα της σειράς ήταν η συχνότητα με την οποία οι τέσσερις φίλες, όλες 30κάτι-40κάτι ετών, μαζεύονταν για brunch, ποτά, καφέδες, ψώνια ή οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα απαιτεί χρόνο και χρήματα. Ή μήπως δεν ήταν ψέμα; Δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ: άλλαξαν οι καιροί ή αλλάξαμε εμείς;
Από πολλές απόψεις, η ιστορική σειρά του HBO ήταν ένας ύμνος στη γυναικεία φιλία που αντέχει στο χρόνο και στο πόσο σημαντικές είναι οι σχέσεις με άλλες γυναίκες στη ζωή μας, ακόμα κι όταν δεν βρισκόμαστε στην ίδια φάση όσον αφορά το γάμο, τη μητρότητα, την καριέρα κ.λπ. Δυστυχώς, όμως, την τελευταία δεκαετία ο χρόνος που έχουμε να διαθέσουμε στις φιλίες μας ολοένα συρρικνώνεται: έρευνες στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο δείχνουν μια συρρίκνωση του κοινωνικού κύκλου, με το μέσο Αμερικανό πολίτη να περνάει το μισό χρόνο με φίλους απ’ ό,τι δέκα χρόνια πριν. Και παρόλο που οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχουν περισσότερο χρόνο διαθέσιμο γιατί δουλεύουν λιγότερες ώρες, μόνο το 33,1% των Ελλήνων δηλώνει ικανοποιημένο από το πώς περνάει τον ελεύθερο χρόνο του, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ.
Tην τελευταία δεκαετία ο χρόνος που έχουμε να διαθέσουμε στις φιλίες μας ολοένα συρρικνώνεται.
Σίγουρα ο COVID και τα χρόνια κοινωνικής απομόνωσης που επέφερε δεν βοήθησαν, αλλά αν ψάχνουμε για υπαίτιους πρέπει να κοιτάξουμε και πιο πίσω, στο brain drain και το κύμα μετανάστευσης που μας χτύπησε από το 2012 ως το 2016: 680.000 Ελληνες έφυγαν τότε στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένης και της γράφουσας. Προσωπικά μιλώντας, είναι ένας εξαιρετικά δύσκολος αγώνας να διατηρήσεις φιλίες και σχέσεις που βασίζονταν σε συχνό catch up τα Σαββατοκύριακα, βόλτες στα μαγαζιά, καφέδες και cocktail και τώρα πρέπει να συμπτυχθούν σε μηνύματα και meme sharing στα social media και ίσως μια συνάντηση από κοντά μία φορά το χρόνο, αν ο ένας από εσάς ταξιδέψει στη χώρα του άλλου. Αλλά το βλέπω να συμβαίνει και σε ανθρώπους που ζουν ακόμα στην ίδια χώρα, μη σας πω και στην ίδια πόλη.
Και, δυστυχώς, δεν το θεωρώ καθόλου τυχαίο.
Βιώνουμε, σε παγκόσμιο επίπεδο, μια ανησυχητική άνοδο των «παραδοσιακών» αξιών. Δεν είναι τυχαίο το πόσο της μόδας έχει γίνει τελευταία το tradwife κίνημα που ωραιοποιεί τη σημασία του να είσαι στην κουζίνα όλη μέρα – δύσκολο να χωρέσει στο αφήγημα αυτό έξοδος με φίλες για κρασί. Δύσκολο επίσης να βρεθούν χρήματα για τέτοιες κοινωνικές δραστηριότητες όταν οι εν λόγω tradwives δεν έχουν δικό τους εισόδημα αλλά «χαρτζιλίκι» που τους δίνει ο σύζυγος (όταν τα έγραφε η Μάργκαρετ Ατγουντ στο Handmaid’s Tale το λέγαμε speculative fiction λες και δεν έχουν συμβεί όλα όσα αναφέρει σε γυναίκες ανά τον κόσμο ήδη).
Την τελευταία δεκαετία ο χρόνος που έχουμε να διαθέσουμε στις φιλίες μας ολοένα συρρικνώνεται.
Ακόμα και αν το παραπάνω φαινόμενο δεν έχει καμία σχέση με τη δική σας καθημερινότητα, ακόμα κι αν έχετε το δικό σας τραπεζικό λογαριασμό, τη δική σας καριέρα, τις δικές σας φιλοδοξίες και το δικό σας μετωπιαίο λοβό άθικτο, σίγουρα το έχετε νιώσει: μια τάση αμφισβήτησης των γυναικείων δικαιωμάτων και σωμάτων. Δεν είναι τυχαίο το πόσο έχει αυξηθεί τελευταία η κοινωνική πίεση σε θέματα γυναικείας αυτονομίας, από τις αμβλώσεις ως την απόφαση να κάνουμε ή όχι παιδιά. Δεν είναι καν τυχαίο το πόσο έγινε ξανά της μόδας η μανία με το αδυνάτισμα – αλλά ας μην επαναλαμβάνομαι, έχω μιλήσει σε προηγούμενο τεύχος για το Ozempic. Ο νέος συντηρητισμός τρέφεται ασκώντας έλεγχο στον πληθυσμό, στο σώμα και στο πνεύμα, απομονώνοντας τους ανθρώπους, ειδικά τις γυναίκες και τις μειονότητες, από τις κοινότητες που τους παρέχουν ασφάλεια, καθοδήγηση και κατανόηση.
Και, ναι, η οπισθοδρόμηση που βιώνουμε τώρα έρχεται σαν χλωμός καβαλάρης της Αποκάλυψης, στα χνάρια του ύστερου καπιταλισμού. Σκεφτείτε απλά τις ολοένα αυξανόμενες τιμές στα προϊόντα και υπηρεσίες εστίασης και διασκέδασης. Η ιδέα τού να βγούμε έξω για φαγητό, καφέ ή ποτό με φίλους φαντάζει όλο και περισσότερο άπιαστη. Ιδίως αν έχουμε παιδιά που χρειάζονται όλο και περισσότερα χρήματα για το φαγητό τους, τα ρούχα τους, τις δραστηριότητές τους… Δεν είναι καλύτερα να μείνουμε σπίτι μας με τον καλό μας να δούμε Netflix; Ακόμα κι αν δεν έχουμε παιδιά, με το κόστος ζωής και τα ενοίκια να ανεβαίνουν, οι περισσότεροι από εμάς αναγκαζόμαστε να δουλεύουμε περισσότερες ώρες ή σε περισσότερες από μία δουλειές απλώς και μόνο για να καταφέρουμε να βγάλουμε το μήνα.
Οι καλπάζουσες εξελίξεις στην τεχνολογία, ιδίως η χρήση των Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων (LLM) για να συντάξουμε το οτιδήποτε, από ένα email μέχρι ένα μήνυμα στα social media, είναι ο μεγαλύτερος ίσως παράγοντας απομόνωσης.
Η εταιρεία Meta, στην οποία ανήκουν το Facebook, το Instagram και το Threads, προσπαθεί εδώ και χρόνια να γεμίσει τα social media με προφίλ ΑΙ χαρακτήρων, με τους οποίους θα μπορούμε να επικοινωνούμε λέει σαν να είναι πραγματικοί άνθρωποι. Dudebros που δεν έχουν πατήσει ποτέ σε γραφείο ψυχολόγου πλέκουν το εγκώμιο του ChatGPT ως εργαλείο ψυχανάλυσης, που του λες τα προβλήματά σου και σου δίνει λύσεις. Και, εντάξει, είμαι η πρώτη που θα σας πω ότι χωρίς την τεχνολογία δεν θα ήμουν πουθενά. Ζω στη μέση ενός παγωμένου δάσους, χωρίς social media θα μιλούσα μόνο στα κοτόπουλα και τις γάτες μου και στα εκάστοτε ελάφια που περνάνε. Για όλες, όμως, τις δυνατότητες που μας παρέχει και για όλους τους τρόπους με τους οποίους τη χρησιμοποιούμε για να έρθουμε πιο κοντά ο ένας στον άλλον, η τεχνολογία παραμένει επίσης και ένα όπλο ελέγχου και απομόνωσης. Ιδίως όταν τα social media και οι εφαρμογές μέσα από τις οποίες επικοινωνούμε ανήκουν σε φασίστες ή σε δισεκατομμυριούχους που κάνουν παρέα με φασίστες (το ίδιο και το αυτό).
Η ιδέα τού να βγούμε έξω για φαγητό, καφέ ή ποτό με φίλους φαντάζει όλο και περισσότερο άπιαστη. Ιδίως αν έχουμε παιδιά.
Για να κλείσω αυτή τη μεγάλη παρένθεση, είναι πιο σημαντικό από ποτέ να βρίσκουμε χρόνο να συναντιόμαστε με τους φίλους μας. Διά ζώσης. Να συμμετέχουμε σε κοινότητες που κάνουν τη ζωή στις πόλεις μας (ή ΟΚ, στα δάση μας) πιο συναρπαστική, πιο προσβάσιμη, πιο δίκαια. Να περνάμε χρόνο με ανθρώπους που δεν είναι ο σύντροφός μας, όσο κι αν αγαπάμε το σύντροφο μας και νιώθουμε ασφαλείς μέσα στη σχέση μας. Να μοιραζόμαστε το χρόνο μας, τα όνειρά μας, τις σκέψεις μας με άλλες γυναίκες, ακόμα κι αν τα δικά τους όνειρα διαφέρουν από τα δικά μας γιατί όταν οι γυναίκες στηρίζουν η μία την άλλη γίνεται απείρως δυσκολότερο για όλους αυτούς που προσπαθούν να μας ελέγξουν και να μας καταπιέσουν να τα καταφέρουν. Αν λοιπόν κρατήσετε κάτι απ’ αυτό το άρθρο, βρείτε χρόνο για τις φίλες σας. Δεν χρειάζεται να είναι αισθητικά ωραιοποιημένος χρόνος, δεν χρειάζεται να φορέσετε designer outfits ή να φάτε μέτρια cupcakes. Συναντηθείτε κάπου, όπου μπορείτε, στο σπίτι, στο γυμναστήριο, σ’ ένα πάρκο, στην κουζίνα του γραφείου. Απ’ όλα τα ψέματα που μας είπε το «Sex & the City», η αφοσίωση στις φίλες μας είναι το μοναδικό που αξίζει να γίνει πραγματικότητα.
