Η λέξη «βεντάλια» συνδέεται με την ιταλική «ventaglia», όπως ονομαζόταν παλαιότερα το άνοιγμα στο κάτω μέρος της περικεφαλαίας για την είσοδο του αέρα. Σήμερα χρησιμοποιείται για να περιγράψει δύο είδη χειροκίνητου «κλιματισμού», την πτυσσόμενη βεντάλια, που μαζεύει, και τη σταθερή. Καθώς συνδυάζει στη βάση της το ξύλο με το ύφασμα ή το χαρτί στην επιφάνεια με την οποία παράγουμε δροσερό αέρα, μπορεί να γίνει ο καμβάς για αναπαραγωγή κλασικών, μοντέρνων και σύγχρονων έργων τέχνης, γι’ αυτό και μερικά από τα ομορφότερα δείγματά της θα τα βρούμε σε πωλητήρια μουσείων και άλλων πολιτιστικών οργανισμών.
Οι απαρχές της ιστορίας της εντοπίζονται περίπου 4.000 χρόνια πριν, στην αρχαία Αίγυπτο – το γεγονός ότι στον τάφο του φαραώ Τουταγχαμών ανακαλύφθηκαν δύο περίτεχνες βεντάλιες δείχνει την περίοπτη θέση που είχαν στην κοινωνία της εποχής. Σε περιόδους υψηλών θερμοκρασιών φαίνεται πως ανέκαθεν διαδραμάτισε σωτήριο ρόλο και ανώνυμοι καλλιτέχνες την απαθανάτισαν σε απεικονίσεις όπως αυτή που συναντάμε σε αρχαιοελληνικό αμφορέα στο Αρχαιολογικό Μουσείο στο Μιλάνο, με τον Έρωτα να προσφέρει σε μια γυναίκα έναν καθρέφτη και μια βεντάλια – ποιος θα μπορούσε να αντισταθεί σε ένα τέτοιο δώρο; Στην αρχαία Ελλάδα διάφορα κείμενα, όπου αναφέρεται ως «ριπίς», επιβεβαιώνουν τη διάδοσή της.
Σε περιόδους υψηλών θερμοκρασιών φαίνεται πως ανέκαθεν διαδραμάτισε σωτήριο ρόλο και ανώνυμοι καλλιτέχνες την απαθανάτισαν σε απεικονίσεις όπως αυτή που συναντάμε σε αρχαιοελληνικό αμφορέα που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στο Μιλάνο, με τον Έρωτα να προσφέρει σε μια γυναίκα έναν καθρέφτη και μια βεντάλια.
Στις χώρες της Ανατολής ακολούθησε μια άλλη μακρά και ενδιαφέρουσα διαδρομή. Στην αρχαία Κίνα τα υλικά και η μορφή της διαφοροποιήθηκαν ανάλογα με το φύλο και την κοινωνική θέση του κατόχου της, από φύλλα και φτερά μέχρι μετάξι, ενώ με το πέρασμα των αιώνων άρχισε να φιλοξενεί σύντομα ποιήματα και ρητά. Στην Κίνα η βεντάλια έγινε και αξεσουάρ γάμου: η νύφη την κρατούσε μπροστά από το πρόσωπό της για να διατηρήσει το μυστήριο, να κρύψει την ντροπή της και να εξορκίσει τα κακά πνεύματα. Οι Ιάπωνες, από την άλλη, επινόησαν την πτυσσόμενη βεντάλια, την οποία εξήγαγαν στην Κίνα –όπου την αποκαλούσαν «ιαπωνική βεντάλια»– και στην Κορέα.
Στην Κίνα η βεντάλια έγινε και αξεσουάρ γάμου: η νύφη την κρατούσε μπροστά από το πρόσωπό της για να διατηρήσει το μυστήριο, να κρύψει την ντροπή της και να εξορκίσει τα κακά πνεύματα.
Καθώς διαδόθηκε η χρήση του χαρτιού, σταδιακά αντικατέστησε σε μεγάλο βαθμό το ύφασμα και τα φυσικά υλικά της βεντάλιας. Στις ιαπωνικές βεντάλιες, μάλιστα, ζωγράφοι άρχισαν να δημιουργούν πάνω στο χαρτί περίτεχνα σχέδια και μοτίβα, ενώ σκαλίσματα στα σκληρά μέλη της, για παράδειγμα από ελεφαντόδοντο, μαργαριτάρι, όστρακο χελώνας ή σανταλόξυλο, τους έδιναν επιπρόσθετη αισθητική και καλλιτεχνική αξία.
Στην Ευρώπη η βεντάλια επέστρεψε τον 13ο και τον 14ο αιώνα, μαζί με Σταυροφόρους και πρόσφυγες μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Καθώς άνοιξαν οι δρόμοι του θαλάσσιου εμπορίου μεταξύ Δύσης και Ανατολής άρχισαν να συρρέουν στη Γηραιά Ήπειρο όλο και περισσότερα σχέδια και είδη της. Σε πορτρέτα κυριών της λεγόμενης υψηλής κοινωνίας, μεταξύ αυτών και της βασίλισσας της Αγγλίας Ελισάβετ της Α’, εντοπίζουμε βεντάλιες διακοσμημένες με πον πον, φτερά και πολύτιμα κοσμήματα – κάποιες από αυτές, να κρέμονται από τις μακριές φούστες τους.
Σε πορτρέτα κυριών της λεγόμενης υψηλής κοινωνίας, μεταξύ αυτών και της βασίλισσας της Αγγλίας Ελισάβετ της Α’, εντοπίζουμε βεντάλιες διακοσμημένες με πον πον, φτερά και πολύτιμα κοσμήματα – κάποιες από αυτές, να κρέμονται από τις μακριές φούστες τους.
Μέσα στους τελευταίους αιώνες, την υιοθέτησαν διάφορες κουλτούρες και πολιτισμοί, από τους χορευτές φλαμένκο στην Ισπανία μέχρι τις drag queen. Και μπορεί με την έλευση της τεχνολογίας η σπιτική χρήση τους να ελαττώθηκε σημαντικά, ωστόσο τις πιο ζεστές μέρες του καλοκαιριού, ειδικά του φετινού, παρατεταμένου καύσωνα, οι βεντάλιες έχουν αναδειχθεί σε απαραίτητο αξεσουάρ, που βγαίνει ευχαρίστως από την τσάντα για να σώσει την κατάσταση, στον δρόμο, στο θέατρο, στο βαγόνι του μετρό.
Γι’ αυτό αξίζει να επενδύσουμε σε κάποιο από τα παρακάτω σχέδια, που ξεχωρίσαμε από πωλητήρια της Ελλάδας και του εξωτερικού:
Πλαστική βεντάλια με λεπτομέρεια του έργου του Henri de Toulouse-Lautrec «Η επιβάτιδα», 1896, από τη Συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, goulandris
Βεντάλια με το χιούμορ των Think Pig, ειδικά σχεδιασμένη για τις παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου, eshop.n-t.gr
Βεντάλια που απεικονίζει έργο του Wassily Kandinsky, shop.tate.org.uk
Βεντάλια εμπνευσμένη από το λογότυπο του ΠΙΟΠ, www.piopmuseumshop.gr
Χειροποίητη μοναδική δημιουργία του Μιχάλη Μαϊδάτση και του Χρήστου Χρηστίδη, www.benakishop.gr
Βεντάλια Stripes of Isol Barcelona, που αποτίνει φόρο τιμής στη μαρινιέρα του Picasso και στο ρητό του: «Κάθε παιδί είναι καλλιτέχνης. Το πρόβλημα είναι πώς θα παραμείνουμε καλλιτέχνες ενώ μεγαλώνουμε», www.boutiquesdemusees.fr
