Με αφηγητή ένα φιλοπερίεργο σκυλάκο, στο νέο της βιβλίο, «Ίων ο Κύων» (εκδ. Ίκαρος) η Στέλλα Παναγιωτοπούλου μας κερνάει ένα treat πλούσιο σε πληροφορίες για τη συνύπαρξη ανθρώπων και ζώων, από τα πρώτα ταφικά ευρήματα ηλικίας χιλιάδων ετών μέχρι τους διασημότερους τετράποδους λογοτεχνικούς ήρωες, όπως ο Ασπροδόντης του Τζακ Λόντον και ο Μάγκας της Πηνελόπης Δέλτα, και μέχρι το (σύγχρονο;) δίλημμα ανάμεσα στην κρεατοφαγία, τη χορτοφαγία και το βιγκανισμό. Μας προσφέρει απολαυστική τροφή για σκέψη, όχι μασημένη, που καταβροχθίζεται άνετα σε μία ανάγνωση. Με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του, μας μίλησε για τη φιλοζωία, την κακοποίηση, αλλά και τη μαγεία της συγγραφής.
Τα κατοικίδια ζώα υπήρχαν ανέκαθεν στη ζωή σας; Ποιες είναι οι πιο δυνατές αναμνήσεις σας από σκύλους που ενδεχομένως είχατε στο παρελθόν και πώς μπήκε στη ζωή σας ο σκύλος που ενέπνευσε το νέο βιβλίο σας;
«Τα κατοικίδια δεν υπήρχαν πάντα στη ζωή μου. Όταν ο γιος μου ήταν μικρός πήραμε δυο γάτες γιατί είναι λιγότερο απαιτητικές στη καθημερινότητα και περάσαμε υπέροχα. Τον σκύλο τον πήρα μετά από μια σοβαρή περιπέτεια υγείας οπότε αποφάσισα ότι θέλω στο σπίτι μου ένα κουτάβι. Η εμπειρία αυτή ήταν αναζωογονητική, τρυφερή και διασκεδαστική. Θυμάμαι χαρακτηριστικά όταν το κουτάβι προσπαθούσε να ανέβει μια εσωτερική σκάλα του σπιτιού. Ανέβαινε δυο σκαλιά και ξανακατέβαινε. Με τη στήριξη και την ενθάρρυνση τα κατάφερε κι ήταν πολύ χαρούμενος, όπως ακριβώς ένα μικρό παιδί. Έτσι και ξεκινήσεις τη συμβίωση με σκύλους και γάτες δεν θέλεις να ξαναμείνεις χωρίς τετράποδα! Εγώ αποφάσισα ότι πάντα θα έχω έναν τουλάχιστον τέτοιον τύπο μέσα στο σπίτι μου».
Όταν ο γιος μου ήταν μικρός πήραμε δυο γάτες γιατί είναι λιγότερο απαιτητικές στη καθημερινότητα και περάσαμε υπέροχα. Τον σκύλο τον πήρα μετά από μια σοβαρή περιπέτεια υγείας οπότε αποφάσισα ότι θέλω στο σπίτι μου ένα κουτάβι. Η εμπειρία αυτή ήταν αναζωογονητική, τρυφερή και διασκεδαστική».
Αν θα έπρεπε να ξεχωρίσετε μία πληροφορία/ιστορία που ανακαλύψατε στη διάρκεια της έρευνάς σας για το βιβλίο και που σας συγκίνησε περισσότερο, ποια θα ήταν;
«Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η συγκίνηση και, όχι, δεν υπάρχει μία απάντηση στο ερώτημα που μου βάζετε. Το γράψιμο ενός βιβλίου δεν εμπεριέχει μόνο την ανακάλυψη μιας πληροφορίας. Αυτό το κάνει και το google. Αυτό που είναι πολύ σημαντικότερο είναι η δομημένη σύνθεση ούτως ώστε να προσεγγίζονται πολύ ευρύτερα ζητήματα από χαριτωμένες ιστορίες.
»Στη συγκεκριμένη περίπτωση, του Ίωνα, ο ήρωας ανακαλύπτει τον κόσμο σε πολλά επίπεδα και σταδιακά αντιλαμβάνεται τη δική του θέση σε αυτόν. Αναζητά τη γονιδιακή του ταυτότητα σε σχέση με τους προγόνους του, τους γκρίζους λύκους, σε σχέση με τη καταγωγή του (ημίαιμο λαμπραντόρ), η οποία είναι από τον Καναδά και δεν μπορεί να τη συνδέσει με την αγάπη του για την Ελλάδα. Έτσι συνομιλεί με τον Μάγκα της Πηνελόπης Δέλτα για να βρει τις άκρες του.
«Ο ήρωας ανακαλύπτει τον κόσμο σε πολλά επίπεδα και σταδιακά αντιλαμβάνεται τη δική του θέση σε αυτόν. Αναζητά τη γονιδιακή του ταυτότητα σε σχέση με τους προγόνους του, τους γκρίζους λύκους, σε σχέση με τη καταγωγή του (ημίαιμο λαμπραντόρ), η οποία είναι από τον Καναδά και δεν μπορεί να τη συνδέσει με την αγάπη του για την Ελλάδα. Έτσι συνομιλεί με τον Μάγκα της Πηνελόπης Δέλτα για να βρει τις άκρες του».
»Άλλα θέματα που τον απασχολούν είναι οι διαφορές ημίαιμων και καθαρόαιμων, άρα και οι ανισότητες, η δυνατότητα των σκύλων για αγάπη, οι συνέπειες του πόνου, ο αντίκτυπος της επαφής ανθρώπου με σκύλο στην ψυχολογία του ανθρώπου, οι κίνδυνοι που απειλούν ένα σκύλο στο Βιετνάμ όπου θεωρείται εκλεκτός μεζές σε αντιδιαστολή με την ασφάλεια που νιώθουν οι αγελάδες στην Ινδία.
»Με λίγα λόγια, κάθε είδος και υποείδος πρέπει να ξέρει το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο κυκλοφορεί και να αντιλαμβάνεται ποιο είναι φιλικό για την επιβίωσή του και ποιο εχθρικό. Ο Ίωνας χρησιμοποιεί όλη τη διαθέσιμη γνώση, επιστήμη, λογοτεχνία, ιστορία για να καταλάβει το ειδικό βάρος τής ύπαρξής του. Περιδιαβαίνοντας όλο αυτό το υλικό οι απίθανες ιστορίες είναι ατελείωτες».
Τι είναι αυτό που κάνει, κατά τη γνώμη σας, το σκύλο τόσο ξεχωριστό, ώστε να συνυπάρχει με τον άνθρωπο εδώ και χιλιάδες χρόνια;
«Ο σκύλος, όπως ανακαλύπτει ο Ίωνας στο κεφάλαιο “Χθόνια Μυστικά”, συνυπάρχει με τον άνθρωπο από γενέσεως κόσμου. Ήταν κάποιοι γκρίζοι λύκοι οι οποίοι αποσχίστηκαν από το είδος τους και ακολούθησαν τους ανθρώπους. Οι αργοί νόμοι της εξέλιξης σύμφωνα με τον Δαρβίνο, που είναι πολύ αγαπημένος του Ίωνα, οδήγησαν σε σημαντικές διαφοροποιήσεις. Η “επιλογή” της συνύπαρξης με τον άνθρωπο τους μετέτρεψε αργά και σταθερά από άγριο ζώο που ζει με την αγέλη του, η οποία στη περίπτωση των λύκων είναι μια διευρυμένη οικογένεια με βαθείς και μακροχρόνιους δεσμούς, σε κατοικίδιο που η οικογένειά του είναι ανθρώπινη.
»Όμως εδώ πρέπει να καταλάβουμε ότι οι γενικεύσεις κρύβουν παγίδες και παραπλανήσεις. Οι ανθρώπινες κοινωνίες όπως διαφέρουν σε θεμελιώδεις αξίες παρουσιάζουν πολύ σοβαρές διαφορές και στο πώς αντιλαμβάνονται διαφορετικά είδη ζώων. Οι Ινδοί, οι Κινέζοι, οι Ινδουιστές στη θρησκεία, οι Μουσουλμάνοι, οι Εβραίοι αντιλαμβάνονται με διαφορετικούς τρόπους ποιο είναι ιερό, ποιο είναι μιαρό και ποιο είναι βρώσιμο. Οι Δυτικοί έχουμε τη τάση να νομίζουμε ότι όλοι βλέπουν τα πράγματα όπως εμείς.
»Όσον αφορά ωστόσο τους σκύλους ως είδος θεωρώ ότι μερικά μεγάλα ταλέντα τους, που έχουν διαπιστωθεί και επιστημονικά, είναι η υπερκοινωνικότητα, η δυνατότητά τους για αγάπη και βλεμματική επικοινωνία».
«Η “επιλογή” της συνύπαρξης με τον άνθρωπο τους μετέτρεψε αργά και σταθερά από άγριο ζώο που ζει με την αγέλη του, η οποία στη περίπτωση των λύκων είναι μια διευρυμένη οικογένεια με βαθείς και μακροχρόνιους δεσμούς, σε κατοικίδιο που η οικογένειά του είναι ανθρώπινη».
Ας πούμε ότι μπορούσατε με ένα μαγικό ραβδάκι να αλλάξετε κάποια πράγματα στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα ζώα συντροφιάς σήμερα στην Ελλάδα, είτε στη νομοθεσία είτε στη νοοτροπία. Τι θα κάνατε;
«Υποθέτω ότι εννοείτε την κακοποίηση. Η κακοποίηση είναι ένας κακεντρεχής και αχρείαστος πόνος, είτε συμβαίνει σε σωματικό είτε σε ψυχικό επίπεδο, συνήθως με ευρύτερες παρενέργειες στο κοινωνικό σύνολο. Η κακοποίηση είναι μια συμπεριφορά απαράδεκτη για τις αξίες μας, είτε αφορά ανθρώπους (ανήλικους, ενήλικους, γυναίκες, ομοφυλόφιλους) είτε ζώα συντροφιάς είτε άγρια ζώα.
»Αυτό που με προβληματίζει ωστόσο είναι ότι συχνά στο όνομα της φιλοζωίας αναπτύσσεται φανατισμός και επιθετικότητα, που οδηγούν σε άλλους ανορθολογισμούς. Θα δώσω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από το παρελθόν: όταν στην Αμερική του 19ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται η νομική προστασία των ζώων και απαγορεύτηκε η χρήση των σκύλων ως κινητήρια δύναμη στους μύλους κάποιοι τους αντικατέστησαν με νεγράκια! Ο άχρηστος κακοποιητικός πόνος σίγουρα πρέπει να περιοριστεί όσο γίνεται περισσότερο προς όλες τις κατευθύνσεις. Δεν πιστεύω στα μαγικά ραβδιά, γιατί δημιουργούν την εντύπωση ότι υπάρχουν εύκολες και απλές λύσεις».
Ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου σας είναι αφιερωμένο στη χορτοφαγία και στο βιγκανισμό. Προσωπικά, έχετε καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα σχετικά με το «καλύτερο» μοντέλο διατροφής;
«Η χορτοφαγία και ο βιγκανισμός στη δυτική σκέψη έχουν συνδεθεί με τα δικαιώματα των ζώων γι’ αυτό και έμμεσα υπονοείται ότι όποιος τα υιοθετεί έχει κάποιο είδος ηθικού πλεονεκτήματος έναντι των κρεατοφάγων. Η χορτοφαγία και ο βιγκανισμός ως ατομική επιλογή είναι δικαίωμα οποιουδήποτε όπως είναι και οι άλλες επιλογές που κάνουμε στη ζωή μας. Έχω όμως ενδοιασμούς όταν αυτό παίρνει μορφή κινήματος και καθολικής αναδυόμενης ιδεολογίας. Ο Ίων στο κεφάλαιο “Πρόσκληση σε γεύμα” κάνει μια μικρή διατροφική περιήγηση στον κόσμο για να καταλάβει ποιος τρώει τι και γιατί και ποιες διατροφικές απαγορεύσεις ισχύουν σε διάφορα μέρη του κόσμου. Η χορτοφαγία υπήρχε ως τάση ακόμα και στην αρχαία Ελλάδα, ενώ στην Ινδία σημαίνει εντελώς άλλα πράγματα απ’ ότι σημαίνει στη Δύση».
Info
Το βιβλίο «Ίων ο Κύων» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος.
