Δεκέμβριος 1977. Ο γιατρός Βασίλης Τσιρώνης, μετά από καταδίωξη της αστυνομίας, κλείνεται στο διαμέρισμά του στο Φάληρο μαζί με την οικογένειά του, αρνείται να παραδοθεί και κατόπιν τετράμηνης πολιορκίας το κηρύσσει «Ανεξάρτητο Κράτος».
11 Ιουλίου 1978. Ξημερώματα Τρίτης, γύρω στις 4, ο Βασίλης Τσιρώνης βρίσκεται νεκρός, στα 49 χρόνια του, μετά από εντολή του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης για έφοδο στο σπίτι του και λήξη της πολιορκίας. Η αστυνομία ισχυρίζεται ότι αυτοκτόνησε.
Η επανάσταση του Βασίλη Τσιρώνη είχε αρχίσει όταν, το 1958, διορίστηκε από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό ως γιατρός στον Άη Στράτη, τότε νησί πολιτικής εξορίας. Διαπιστώνοντας τις άθλιες συνθήκες στις οποίες ζούσαν οι κρατούμενοι, έστειλε τους βαριά ασθενείς για νοσηλεία στην Αθήνα και κατηγόρησε την κυβέρνηση της ΕΡΕ για «ανθρωποκτονίες εκ προμελέτης» και τον Ερυθρό Σταυρό για «συνθηκολόγηση και υποταγή» (Πηγή: Μηχανή του Χρόνου).
Με τα παραπάνω αληθινά γεγονότα ως αφετηρία, οι Γιώργος Παλούμπης και Αντώνης Τσιοτσιόπουλος («Εθνικός Ελληνορώσων», «Ματωμένα Χώματα», «Κωλόκαιρος»), στη φετινή παράστασή τους «Ανεξάρτητα Κράτη», που επίσης σημειώνει απανωτά sold-out, αναπαριστούν, στη σκηνή του Θεάτρου Χώρα, τον ανδροκρατούμενο μικρόκοσμο μιας εφημερίδας όπου φτάνει η είδηση θανάτου του Τσιρώνη. Μέσα σε αυτόν τοποθετούν τον φανταστικό χαρακτήρα της Μαρίας Θεοφίλου, μιας νέας δημοσιογράφου που αρχίζει να διερευνά με πείσμα το ερώτημα: Μήπως στην πραγματικότητα δεν είναι αυτοκτονία αλλά κρατική δολοφονία;
Είναι ανατριχιαστικό το πόσο λίγο έχουν αλλάξει κάποια πράγματα που τοποθετούνται χρονικά στο 1978. Αλλά ακόμα και σε εκείνα που έχουν αλλάξει κάπως, όπως η απροκάλυπτη παρενόχληση, έως και κακοποίηση, των τριών γυναικείων χαρακτήρων, οι ηθοποιοί που τις υποδύονται καταφεύγουν σε εργαλεία επιβίωσης που ίσως χρησιμοποιούμε έως τις μέρες μας, έστω και για να αντιμετωπίσουμε διαφορετικές καταστάσεις.
Όπως η Ελεάνα Καυκαλά, που στον ρόλο της γίνεται «ανδράκι» για να κρατήσει τη δουλειά της ως φωτορεπόρτερ. Ανάμεσα στις παραστάσεις, τα γυρίσματα της τρίτης σεζόν της τηλεοπτικής σειράς «Ο γιατρός» του Alpha, στην οποία συμμετέχει, και μια ακόμα, «πρωινή δουλειά» (γιατί, όπως σχολιάζει χαρακτηριστικά: «δεν ξέρω ποια εικόνα μας βγαίνει προς τα έξω, στα social, των επιτυχημένων και λαμπερών, αλλά το να είσαι ηθοποιός αποτελεί πρόκληση βιοπορισμού»), βρίσκουμε τον χρόνο για μια συζήτηση που εκτείνεται από την ιστορία ζωής του Τσιρώνη μέχρι τα νέα δεδομένα του #metoo.
Ποια σύγχρονα θέματα πραγματεύονται τα «Ανεξάρτητα Κράτη»;
«Κάποιοι προσλαμβάνουν ως κυρίαρχο το έμφυλο ζήτημα, της επιβίωσης της γυναίκας σε έναν εργασιακό χώρο. Άλλοι, ζητήματα δημοκρατίας και διαφάνειας του Τύπου, το πώς όντως ο Τύπος λειτουργεί σαν τέταρτη εξουσία, πόσο ανεξάρτητη είναι αυτή και αν λειτουργεί για λογαριασμό των αδύναμων ή των ισχυρών με τους οποίους συναλλάσσεται κάθε φορά.
»Για μένα αυτές οι δύο θεματικές είναι, πράγματι, οι βασικές εστίες του έργου. Υπάρχει όμως και μία ακόμα, το πόσο οι χαρακτήρες του αντιπροσωπεύουν και αφορούν τον καθένα μας. Δηλαδή, όταν ο καθημερινός άνθρωπος βρίσκεται μπροστά σε μεγάλα ζητήματα, όπου πρέπει να πει, αυτό που λένε, ένα μεγάλο ναι ή ένα μεγάλο όχι, αντιστέκεται, συνθλίβεται, συμβιβάζεται; Πώς θα αντιδρούσε ο καθένας μας σε μια τέτοια συνθήκη, στον δοκιμαστικό σωλήνα των γραφείων αυτής της εφημερίδας; Το έργο, νομίζω, κλείνει στον καθένα και την καθεμία μας το μάτι, ρωτώντας μας: εσείς τι θα κάνατε, πόσο δεδομένο είναι ότι θα ήσασταν με το μέρος του δικαίου και της αλήθειας;».
«Όταν ο καθημερινός άνθρωπος βρίσκεται μπροστά σε μεγάλα ζητήματα, όπου πρέπει να πει, αυτό που λένε, ένα μεγάλο ναι ή ένα μεγάλο όχι, αντιστέκεται, συνθλίβεται, συμβιβάζεται; Πώς θα αντιδρούσε ο καθένας μας σε μια τέτοια συνθήκη, στον δοκιμαστικό σωλήνα των γραφείων αυτής της εφημερίδας;»
Βλέπουμε κάποιους ήρωες που ενώ δεν επικροτούν τις πρακτικές της εφημερίδας συμβιβάζονται επειδή προσπαθούν να βιοποριστούν μέσα από αυτή τη δουλειά. Τους θεωρείς δειλούς ή ρεαλιστές; Θα μπορούσαν να κάνουν κάτι παραπάνω;
«Στην αρχή της χρονιάς έτυχε, με αφορμή μια εκδήλωση, να διαβάσω τα διηγήματα του Μάριου Χάκκα, ενός συγγραφέα πολύ ιδιαίτερου. Ένα από αυτά είναι το “Ψαράκι της Γυάλας”, όπου κάποιος, ενώ επιβάλλεται η Δικτατορία, θέλει να γυρίσει σπίτι να ταΐσει το ψαράκι του. Αυτό είναι στην ουσία το ερώτημα που θέτει, τι κάνει ο καθημερινός άνθρωπος, ο οποίος μπορεί στην ψυχή του να είναι με το μέρος του δικαίου, όταν έρχεται εκείνη η ώρα; Μάλιστα επειδή ο Χάκκας έχει και ένα ιδιαίτερο χιούμορ στα διηγήματά του, κάπως τον απενοχοποιεί.
»Στο ερώτημα γιατί δεν συμβιβάζονται οι ήρωες του έργου που δεν επικροτούν αυτό που γίνεται, η απάντησή μου δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Είναι: ας αποδεχτούμε τις πιο συμβιβασμένες πτυχές μας, τον μικροαστικό εαυτό μας, που φοβάται μη χάσει τη δουλειά του, πολλές φορές δικαίως κιόλας. Τότε νομίζω ότι μπορούμε να τον ενδυναμώσουμε και να του δείξουμε τον δρόμο προς το φως».
Ακόμα και κάτι τόσο απλό, που δεν μας ξεβόλεψε ιδιαίτερα και δεν απαιτεί ηρωική γενναιότητα, όπως το να κατεβούμε εκείνη την Κυριακή στις συγκεντρώσεις στα Τέμπη, είδαμε ότι μπορεί να έχει αντίκτυπο.
«Συμφωνώ πολύ. Έχουμε γαλουχηθεί με την εικόνα του ήρωα και της ηρωίδας που οδηγεί τις μάζες. Δεν είμαι καθόλου υπέρ αυτής της λογικής, θεωρώ κιόλας ότι έχει αποτύχει ιστορικά. Φοβάμαι και τους “πολύ καλούς” και τους “πολύ ήρωες”. Νομίζω ότι ο ηρωισμός δημιουργείται όταν οι άνθρωποι συναντιούνται εκεί έξω με δεσμούς αλληλεγγύης και συλλογικότητας και φωνάζουν, ας πούμε, για τη δικαιοσύνη, για την ελευθερία. Ας σταματήσει το μοτίβο των “φιλήσυχων πολιτών”, που γράφουμε στα πληκτρολόγιά μας και, ξέρεις, υπάρχει μια εκτόνωση εκεί, νομίζουμε ότι επειδή το γράψαμε και βγήκε στα social, εντάξει, το τακτοποιήσαμε, ενώ το πράγμα συμβαίνει εκεί έξω, με τα σώματα, τις φωνές μας».
«Έχουμε γαλουχηθεί με την εικόνα του ήρωα και της ηρωίδας που οδηγεί τις μάζες. Δεν είμαι καθόλου υπέρ αυτής της λογικής, θεωρώ κιόλας ότι ιστορικά έχει αποτύχει. Νομίζω ότι η δύναμη βρίσκεται ακριβώς σε αυτό που λες, ότι ο ηρωισμός δημιουργείται όταν οι άνθρωποι συναντιούνται εκεί έξω με δεσμούς αλληλεγγύης και συλλογικότητας».
Από την αληθινή ιστορία του Βασίλη Τσιρώνη τι σου έκανε περισσότερη εντύπωση;
«Η δράση του έργου μας εκτυλίσσεται κυρίως με φόντο τις τελευταίες μέρες της ζωής του. Με εντυπωσίασε το νήμα της όταν το έπιασα από πιο πριν, όταν ήταν γιατρός στον Άη Στράτη και στην ουσία κατήγγειλε την πρώτη κυβέρνηση Καραμανλή ότι οι συνθήκες κράτησης στην εξορία ήταν πολιτικά εγκλήματα. Το να το κάνει αυτό στα 50s ένας άνθρωπος ο οποίος δεν ήταν καταγεγραμμένος αριστερός ή κομμουνιστής και να διαρρεύσει απόρρητα έγγραφα και πληροφορίες προκειμένου να κινητοποιήσει την κοινή γνώμη στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό το πλήρωσε, από τότε, κάθε μέρα της ζωής του. Δηλαδή περιθωριοποιήθηκε και διώχθηκε με πολύ περισσότερους τρόπους από την έφοδο της αστυνομίας στο σπίτι του στο τέλος της. Νομίζω ότι η περίπτωση Τσιρώνη είναι μια μεθοδευμένη κρατική δολοφονία από τη στιγμή που αποφάσισε για πρώτη φορά να υπερασπιστεί την αλήθεια και το δίκαιο στη δεκαετία του ‘50 και τέθηκε στο περιθώριο μέχρι το 1978, όταν πλήρωσε με το αίμα του, οπότε τελικά λίγη σημασία είχε αν ήταν αυτοκτονία ή δολοφονία ο θάνατός του».
Βέβαια αν ήταν δολοφονία υπήρξε και συγκάλυψη από τα media.
«Συγκάλυψη σίγουρα, γιατί ποιος θα παραδεχόταν το γεγονός; Ήταν και λίγο εύκολο να τον βγάλουν, αυτό που λέμε, τον τρελό του χωριού που αυτοκτόνησε. Μια πολύ ειδική περίπτωση, στην οποία εύκολα μπορούσαν να πατήσουν τα μέσα, το κράτος, η κοινή γνώμη και να πουν, ένας τρελός είναι, αυτοκτόνησε, πάπαλα».
«Ας αποδεχτούμε τις πιο συμβιβασμένες πτυχές μας, τον μικροαστικό εαυτό μας, που φοβάται μη χάσει τη δουλειά του, πολλές φορές δικαίως κιόλας. Τότε νομίζω ότι μπορούμε να τον ενδυναμώσουμε και να του δείξουμε τον δρόμο προς το φως».
Παράλληλα βλέπουμε τις τρεις γυναίκες της εφημερίδας να προσπαθούν να επιβιώσουν στο ανδροκρατούμενο περιβάλλον της όπως μπορεί η καθεμία. Ποια είναι τα εργαλεία επιβίωσης της δικής σου ηρωίδας;
«Η ηρωίδα που υποδύομαι είναι μεγαλωμένη στον δρόμο. Επίσης είναι φωτορεπόρτερ, δηλαδή δημοσιογράφος πεδίου – ακόμα και τώρα, αν δεις την αναλογία αντρικών και γυναικείων ονομάτων μπορεί στα εκατό να βρεις δύο γυναίκες. Μάλιστα κάποια στιγμή δηλώνει, έχω φτύσει αίμα για να υπάρχω εδώ και να μπορώ να τους κοιτάζω όλους στα μάτια, οπότε καταλαβαίνουμε ότι έχει δώσει τις μάχες της για να επιβιώσει μέσα στην εφημερίδα. Μπορεί μάλιστα να την πετυχαίνουμε σε ένα σημείο όπου αισθάνεται πια ότι έχει δώσει αρκετές και δεν θέλει να δώσει ακόμα μία, σε ένα μεγάλο ερώτημα που της τίθεται – για να τη δικαιολογήσω και λίγο, γιατί αρέσει στους ηθοποιούς να δικαιολογούμε τους χαρακτήρες που υποδυόμαστε.
»Επιλέγει λοιπόν να επιβιώσει υιοθετώντας έναν τρόπο συμπεριφοράς που μοιάζει πολύ με εκείνον των αντρών συναδέλφων της. Κρατάει τις αποστάσεις της, σαν να “ανδροποιείται” κιόλας, στον τρόπο που ντύνεται, στον τρόπο που μιλάει, προκειμένου να την αντιμετωπίζουν σαν ισότιμη συνομιλήτρια τόσο που, στην ουσία, αφήνεται να εννοηθεί από τους άντρες συναδέλφους ότι “για να έχει μια γυναίκα αυτή τη συμπεριφορά και να μας μιλάει στα ίσα και να μας κοιτάζει στα μάτια και να μην μπορούμε να την ακουμπήσουμε” μπορεί και να είναι λεσβία (την αποκαλούν “ο Δούκας”). Αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε τίποτα για τη σεξουαλικότητά της».
Σήμερα, που υπάρχει, ας πούμε, το #metoo, τουλάχιστον σε κάποιους χώρους αν όχι παντού, που έχουμε αρχίσει να μιλάμε πιο ανοιχτά, να βάζουμε τα όριά μας, θα μπορούσαν να συμβούν τα γεγονότα που βλέπουμε στο έργο;
«Αυτό που βλέπουμε στο έργο είναι μια φανερά χυδαία κατάσταση απέναντι στα σώματα και τις ψυχές των γυναικείων χαρακτήρων του. Η μια προσπαθεί να επιβιώσει σαν να μην της επιτρέπεται να υπάρξει με τα “γυναικεία” χαρακτηριστικά της – εντός εισαγωγικών, γιατί οι γυναίκες δεν έχουμε κάποια λίστα χαρακτηριστικών. Η άλλη είναι παντρεμένη από τα δεκατέσσερα χρόνια της. Το σώμα της Μαρίας Θεοφίλου υφίσταται κακοποίηση. Στις μέρες μας η παραβίαση που υφιστάμεθα στα σώματα και τις ψυχές μας μπορεί να κρύβεται στις λεπτομέρειες, στη βία της καθημερινότητας που δεν έχουμε αποκρυπτογραφήσει ακόμα. Δηλαδή οι άντρες στο έργο είναι φανερά τραμπούκοι. Σήμερα συναντάμε και φανερά τραμπούκους και, ας πούμε, βιαστές ή γυναικοκτόνους που δεν έχουν όψη τεράτων αλλά “ήσυχες”, πάλι εντός εισαγωγικών, συμπεριφορές.
«Στις μέρες μας η παραβίαση που υφιστάμεθα στα σώματα και τις ψυχές μας μπορεί να κρύβεται στις λεπτομέρειες, στη βία της καθημερινότητας που δεν έχουμε αποκρυπτογραφήσει ακόμα».
»Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα, ενώ όταν μιλάμε για τις περιπτώσεις του #metoo είναι κάπως σαν να περιμένουμε να αντιμετωπίσουμε τέρατα, το επόμενο βήμα είναι να αντιμετωπίσουμε τον μισογυνισμό της καθημερινότητας, να αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε και να αποκαλύπτουμε τους κρυφούς τυράννους μας. Αρχίζουμε να συζητάμε όλα αυτά τα πράγματα οι γυναίκες μεταξύ μας, να δίνουμε όνομα στο τι σημαίνει βιασμός, τι σημαίνει βία, τι σημαίνει κακοποίηση, τι σημαίνει αδικία. Αλλά νομίζω ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμα για να συνειδητοποιήσουμε όλη τη βία που υφιστάμεθα και φυσικά να τη συνδέσουμε με όλες τις μορφές βίας που αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητά μας: το ότι ο κόσμος δεν μπορεί να βγάλει τον μήνα, το ότι δεν υπάρχει σύστημα υγείας, το ότι έχουν αφήσει την παιδεία να καταρρεύσει. Όλα αυτά για μένα συνδέονται και συνομιλούν και με την έμφυλη βία».
Οι δύο άντρες που έγραψαν αυτό το έργο είναι η εξαίρεση ή ένα βήμα προόδου που δείχνει ότι και οι άντρες έχουν αρχίσει να γράφουν για γυναικεία θέματα;
«Μέχρι τα μέσα, ας πούμε, του 20ου αιώνα το μεγαλύτερο ποσοστό των θεατρικών και όχι μόνο συγγραφέων ήταν άντρες, και οι πιο πολύπλευροι, πιο σύνθετοι ρόλοι είναι κυρίως αντρικοί. Οι γυναικείοι ρόλοι υπήρχαν σε σχέση με τον άντρα, δύσκολα ήταν αυθύπαρκτοι. Καθώς τα τελευταία χρόνια βλέπω μια κινητικότητα σε έμφυλα ζητήματα, πλέον όπως απασχολούν την καθημερινή ατζέντα μας μπαίνουν σιγά σιγά και στην τέχνη, θεωρώ ότι και τα παιδιά [ο Γιώργος Παλούμπης και ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος] είναι κομμάτι αυτής της μετατόπισης, ότι δεν ανήκουν στη σφαίρα της εξαίρεσης.
«Ενώ όταν μιλάμε για τις περιπτώσεις του #metoo είναι κάπως σαν να περιμένουμε να αντιμετωπίσουμε τέρατα, το επόμενο βήμα είναι να αντιμετωπίσουμε τον μισογυνισμό της καθημερινότητας, να αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε και να αποκαλύπτουμε τους κρυφούς τυράννους μας».
»Το μεγάλο τους ατού θεωρώ είναι είναι το ότι υπήρξαν πολύ ανοιχτοί στη διαδικασία δημιουργίας της παράστασης, κι ας ήταν ήδη γραμμένο το έργο. Ας πούμε, σε ζητήματα που ακουμπούν στη γυναικεία ύπαρξη και στην παραβίασή της ζητούσαν τη γνώμη μας, υπήρχε ενεργός διάλογος. Ο χαρακτήρας του Τσιοτσιόπουλου έχει και μια ατάκα μέσα στο έργο, “δεν ξέρω να γράφω γυναίκες ηρωίδες”, σαν να είναι και μια κρυφή παραδοχή του ίδιου του συγγραφέα. Η αποδοχή αυτής της ευαλωτότητας ή της αδυναμίας είναι που σπρώχνει τα πράγματα πιο μπροστά».
Αν εσύ δημιουργούσες, σαν τον Βασίλη Τσιρώνη, το δικό σου «Ανεξάρτητο κράτος», ποιους κανόνες θα θέσπιζες;
«Οι πολίτες θα έκαναν γενική συνέλευση κάθε μέρα. Θα λειτουργούσε με άμεση δημοκρατία. Θα διαβάζαμε, θα χορεύαμε… θα αποφασίζαμε εμείς για τις ζωές μας, σε κάθε περίπτωση».
Δείτε το τρέιλερ της παράστασης:
Info
«Ανεξάρτητα κράτη», κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00 στο Θέατρο Χώρα, Αμοργού 18-20, Κυψέλη. Προπώληση εισιτηρίων: nkt.gr και www.more.com
Ταυτότητα παράστασης
Κείμενο: Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, Γιώργος Παλούμπης. Σκηνοθεσία: Γιώργος Παλούμπης. Σκηνογράφος−Ενδυματολόγος: Νατάσσα Παπαστεργίου. Πρωτότυπη μουσική: Κώστας Νικολόπουλος. Σχεδιασμός φωτισμών: Βασίλης Κλωτσοτήρας. Σχεδιασμός ήχου: Ανδρέας Μιχόπουλος. Video design: Αποστολής Κουτσιανικούλης. Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτα Παπαδημητρίου. Βοηθός σκηνογράφου−ενδυματολόγου: Μαριάνθη Ράδου. Ακούγονται οι μουσικοί: Θάνος Καζαντζής (τύμπανα), Νίκος Παπαϊωάννου (μπάσο, analog synth), Κώστας Νικολόπουλος (κιθάρες). Παίζουν: Θάνος Αλεξίου, Στέλιος Δημόπουλος, Βασιλική Διαλυνά, Άλκηστις Ζιρώ, Ελεάνα Καυκαλά, Μάκης Παπαδημητράτος, Στάθης Σταμουλακάτος, Αντώνης Τσιοτσιόπουλος. Στο ραδιόφωνο ακούγεται η φωνή της Παναγιώτας Παπαδημητρίου. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή. Trailer: Θωμάς Παλυβός.
Τα πρόσωπα και οι καταστάσεις του έργου, είναι προϊόν μυθοπλασίας και ίσως δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.
