Εικονογράφηση: Μαριάννα Βήτου
«Μου αρέσουν οι προθεσμίες. Μου αρέσει ο ήχος που κάνουν καθώς πεταρίζουν μακριά μου». Το είπε ο συγγραφέας του «Γυρίστε το Γαλαξία με Ωτοστόπ», Ντάγκλας Άνταμς, αλλά θα μπορούσα να το είχα πει εγώ. Η σχέση μου με την αναβλητικότητα μετράει πλέον τέσσερις δεκαετίες και μία διάγνωση ADHD (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας – ΔΕΠΥ), οπότε είναι ταυτόχρονα και αστείο και ταιριαστό που μου ζήτησαν από τη σύνταξη να γράψω ένα άρθρο για το πώς μερικές φορές το να αναβάλλουμε τα πράγματα έως την τελευταία στιγμή είναι ό,τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε για τον εαυτό μας.
Αστείο, γιατί φυσικά το ανέβαλλα έως την τελευταία στιγμή να παραδώσω το άρθρο, κάτι που φυσικά δεν ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσα να κάνω για τον εαυτό μου (ούτε για την πίεση της αρχισυντάκτριας, συγγνώμη).
Ταιριαστό, γιατί πιστεύω ακράδαντα στη δημιουργική δύναμη της αναβλητικότητας, ιδίως τώρα τελευταία, που έχω καταλάβει πως μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε συνειδητά. Περιμένετε, θα εξηγηθώ.
Το πρόβλημα με την παραγωγικότητα
Στον καιρό του ύστερου καπιταλισμού που ζούμε, γίνεται ολοένα πιο προφανές ότι είμαστε ό,τι παράγουμε. Όσο περισσότερο παράγουμε τόσο περισσότερο αξίζουμε. Η παραγωγικότητα έχει γίνει το νέο «άγιο δισκοπότηρο» από το οποίο όλοι κυνηγάμε να πιούμε έστω μια σταλιά. Εφαρμογές και βίντεο στα social media μάς θυμίζουν πως δεν έχουμε χρόνο για χάσιμο, πως πρέπει να πειθαρχήσουμε το μυαλό και το σώμα μας ώστε να λειτουργεί σαν καλογυαλισμένο γρανάζι στη μηχανή (του ύστερου καπιταλισμού που λέγαμε), πως η ζωή μας θα ήταν απείρως καλύτερη αν κάθε μας λεπτό ήταν προγραμματισμένο στην εντέλεια, ενώ ταυτόχρονα η ζωή μας παρέμενε τακτοποιημένη, χωρίς χάος και αισθητικά ευχάριστη καθώς τσεκάραμε όλα τα tasks στην ατζέντα μας.
Εφαρμογές και βίντεο στα social media μάς θυμίζουν πως δεν έχουμε χρόνο για χάσιμο, πως πρέπει να πειθαρχήσουμε το μυαλό και το σώμα μας ώστε να λειτουργεί σαν καλογυαλισμένο γρανάζι στη μηχανή.
Το μόνο πρόβλημα με όλο αυτό είναι πως, εκτός αν είστε ένα πολύ συγκεκριμένο είδος ανθρώπου (π.χ. με πλανήτες στην Παρθένο ή στον Αιγόκερω), μάλλον δεν λειτουργείτε έτσι. Ή, τουλάχιστον, δεν μπορείτε να λειτουργείτε έτσι συνέχεια. Και μετά νιώθετε τύψεις γι’ αυτό. Το πρόβλημα με τη λατρεία της παραγωγικότητας είναι πως απαιτεί μια σχεδόν μηχανιστική συνέπεια, αλλά οι άνθρωποι (είπαμε, με κάποιες ζωδιακές εξαιρέσεις) δεν είναι μηχανές. Η φύση μας, ειδικά αν έτυχε να γεννηθούμε μόνο με χρωμοσώματα Χ, είναι κυκλική. Τα επίπεδα της ενέργειάς μας, η διάθεσή μας, οι ορμόνες μας, όλα κυκλικά. Και μοιραία, η συγκέντρωσή μας είναι σαν την παλίρροια και την άμπωτη: κάποιες φορές, όσο και να θέλουμε να εστιάσουμε σε κάποιο task ή να βρούμε λύση σε κάποιο πρόβλημα, το μυαλό μας έρχεται σαν σαρωτικό κύμα κι αφήνει μόνο βρεγμένη άμμο πίσω του. Κι αν ανήκετε στους συνανθρώπους μας που έχουν ADHD όπως εγώ, έχετε μάλλον συνηθίσει τα κύματα έως τώρα. Ξέρετε πως το μόνο που μπορείτε να κάνετε είναι να κάτσετε στη βρεγμένη άμμο και να περιμένετε να γυρίσει η παλίρροια μετρώντας βοτσαλάκια ή μαθαίνοντας συναρπαστικές πληροφορίες για την αναπαραγωγή των κολεόπτερων (ή ό,τι έτυχε να γκουγκλάρετε και σας τράβηξε την προσοχή). Αν όμως έχετε συνηθίσει να «ταΐζετε» τη μηχανή του εγκεφάλου σας συνθήκες Α και Β και περιμένετε να βγάλει αποτέλεσμα Γ και δεν… Τότε τι;
Όταν η έμπνευση βρίσκει… τοίχο
Κάθε συγγραφέας που αντιμετώπισε ποτέ writer’s block (δηλαδή κάθε συγγραφέας) μπορεί να σας πει πως, αν δεν θέλει να γεμίσει η λευκή σελίδα, δεν θα γεμίσει όσες ώρες και να την κοιτάτε. Αντίθετα, δοκιμάστε να κάνετε ένα ντους ή να καθαρίσετε το σπίτι. Εκεί να δείτε πώς ξεκλειδώνει η έμπνευση και έρχονται οι ιδέες ως διά μαγείας.
Δεν είναι όμως μαγικό τρικ. Ο εγκέφαλός μας χρειάζεται ερεθίσματα, πολλά και διαφορετικά. Όταν εστιάζουμε μόνο σε ένα ζητούμενο για πολλές ώρες ή μέρες, τείνουμε να γυρίζουμε τα γρανάζια μας ανώφελα (εκτός κι αν ανήκετε στους συνανθρώπους μας που έχουν ADHD και μπείτε σε κατάσταση hyperfocus, αλλά αυτό είναι μια άλλη υπερδύναμη που θα συζητήσουμε κάποια άλλη φορά). Σε αυτές τις περιπτώσεις, η αναβλητικότητα είναι ένας μηχανισμός σχεδόν επιβίωσης: ένας τρόπος να αποσυμπιεστούμε, να κουνήσουμε το σώμα μας, να σκεφτούμε άλλα πράγματα, μπας και ξεκολλήσουμε και μας έρθει η έμπνευση ως άλλος Αρχιμήδης στην μπανιέρα.
Ο εγκέφαλός μας χρειάζεται ερεθίσματα, πολλά και διαφορετικά. Όταν εστιάζουμε μόνο σε ένα ζητούμενο για πολλές ώρες ή μέρες, τείνουμε να γυρίζουμε τα γρανάζια μας ανώφελα.
Χαζεύω, άρα υπάρχω
Το πρόβλημα με την αναβλητικότητα είναι πως για τον περισσότερο κόσμο κουβαλάει τη ρετσινιά της τεμπελιάς. Δεν θεωρείται καλό, σώφρον, ενήλικο, παραγωγικό να αφήνουμε τα πράγματα για την τελευταία στιγμή, πώς θα λειτουργήσει ο ύστερος καπιταλισμός έτσι; Το «χάζεμα» είναι κάτι που κάνουμε ως παιδιά, που με την καθοδήγηση των καθηγητών και των γονιών μας καλά θα κάνουμε να ξεπεράσουμε γρήγορα.
Όμως το «χάζεμα» είναι απαραίτητο για την ανθρωπότητα. Μέσα από τις στιγμές που χαζεύουμε και χαλαρώνουμε ζυμώνονται οι δημιουργικές ιδέες και απαντώνται (ή τουλάχιστον θέτονται) τα φιλοσοφικά ερωτήματα. Μπορεί να μη ζούμε πλέον στην αρχαία Ελλάδα, όπου ένας περίπατος στην αγορά ήταν μέρος της δουλειάς μας καθώς συζητούσαμε για τη φύση της πραγματικότητας και του Σύμπαντος, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν είναι καλή ιδέα. Όσο η κοινωνία και οι δουλειές μας μάς πιέζουν να δουλεύουμε ολοένα περισσότερο σχεδόν για τα ίδια λεφτά, όσο ο προσωπικός μας χρόνος συμπιέζεται σε μισό Σαββατοκύριακο ή μια λειψή βδομάδα τον Αύγουστο (πάει, πέρασε, του χρόνου πάλι) τόσο η αναβλητικότητα γίνεται μια σχεδόν πολιτική πράξη. Κάπως σαν τη σιωπηλή παραίτηση: πρόκειται για μια ανάκτηση του ελέγχου, στο βαθμό που μπορούμε τέλος πάντων, καθώς δίνουμε στον εαυτό μας τον έξτρα χρόνο που χρειάζεται για να επεξεργαστεί όλες τις πληροφορίες που έχουμε διαθέσιμες και να μαγειρέψει ένα κάποιο ενδιαφέρον και απρόσμενο αποτέλεσμα.
Όσο η κοινωνία και οι δουλειές μας μάς πιέζουν να δουλεύουμε ολοένα περισσότερο σχεδόν για τα ίδια λεφτά, όσο ο προσωπικός μας χρόνος συμπιέζεται σε μισό Σαββατοκύριακο ή μια λειψή βδομάδα τον Αύγουστο (πάει, πέρασε, του χρόνου πάλι) τόσο η αναβλητικότητα γίνεται μια σχεδόν πολιτική πράξη.
Η μέθοδος Greek Syrtaki
Την τελευταία φορά που με ρώτησε κάποιος πώς δουλεύω, ποια είναι η μέθοδός μου, πώς προσεγγίζω ένα δύσκολο project που θέλει πολλή δουλειά για να ολοκληρωθεί, τους είπα την αλήθεια: Greek Syrtaki. Σαν τη διάσημη σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη για την ταινία «Ζορμπάς ο Έλληνας», ξεκινάω αργά, νωχελικά σχεδόν, με ένα τέμπο που άμα το κοιτάξεις από γωνία νομίζεις πως δεν θα πάει ποτέ πουθενά και μετά επιταχύνω σταδιακά, μέχρι που τρέχουμε και η μουσική ανεβαίνει σε κρεσέντο και τα βήματά μας φτάνουν στον Θεό. Εκεί, προς το τέλος, είμαι τόσο απορροφημένη από το project στο οποίο δουλεύω που όλα ρέουν και η συγκέντρωσή μου έρχεται τόσο φυσικά όσο και η αναπνοή. Για να φτάσω εκεί, όμως, το αργό ξεκίνημα είναι απαραίτητο.
Και ναι, αυτή η μέθοδος είναι ιδανική αν έχετε ADHD που λέγαμε: οι νευροτυπικοί εγκέφαλοι αποφασίζουν ποιο task είναι σημαντικό με βάση το τι τους έχει πει κάποιος υπεύθυνος ενήλικας πως είναι σημαντικό, ενώ οι εγκέφαλοι με ADHD αποφασίζουν ποιο task είναι σημαντικό με βάση: α) τι τους αρέσει περισσότερο, β) τι τους φαίνεται πιο συναρπαστικά δύσκολο να καταφέρουν, και γ) πόσο σύντομη είναι η προθεσμία του. Αν μας δώσετε τρεις μήνες περιθώριο να χτίσουμε έναν πύργο, θα βάζουμε μόνο λιθαράκια τους πρώτους δυόμισι μήνες. Αλλά την τελευταία εβδομάδα, λίγο πριν από τη σειρήνα της λήξης, θα χτίσουμε τον ωραιότερο πύργο που έχετε δει ποτέ.
Πιστεύω ακράδαντα πως η μαγεία της αναβλητικότητας και η μέθοδος Greek Syrtaki είναι χρήσιμη για όλους. Καμιά φορά ο καλύτερος τρόπος να πάτε μπροστά είναι να πάτε πίσω και να πάρετε φόρα. Ή να κάνετε μερικές παρακάμψεις στη διαδρομή για να θαυμάσετε το τοπίο και τις προθεσμίες που πεταρίζουν.
Οι νευροτυπικοί εγκέφαλοι αποφασίζουν ποιο task είναι σημαντικό με βάση το τι τους έχει πει κάποιος υπεύθυνος ενήλικας πως είναι σημαντικό, ενώ οι εγκέφαλοι με ADHD αποφασίζουν ποιο task είναι σημαντικό με βάση: α) τι τους αρέσει περισσότερο, β) τι τους φαίνεται πιο συναρπαστικά δύσκολο να καταφέρουν, και γ) πόσο σύντομη είναι η προθεσμία του.
5 τρόποι να εξασκήσετε τη δημιουργική μαγεία της τελευταίας στιγμής
Αν η ιδέα της αναβλητικότητας σας τρομάζει, απλώς χρειάζεστε λίγη εξάσκηση.
– Κάντε sprints με χρονόμετρο. Διαλέξτε ένα απλό task που σας παίρνει συγκεκριμένο χρόνο: π.χ. να γράψετε ένα email ή μια παράγραφο από κάτι σε ένα σημειωματάριο, να βρείτε πληροφορίες για κάποιο θέμα, να απαντήσετε σε ένα ερωτηματολόγιο. Βάλτε ένα χρονόμετρο στο κινητό σας για 20 λεπτά και εστιάστε μόνο σε αυτό το task. Αν τα καταφέρετε χωρίς πρόβλημα, την επομένη κάντε ακριβώς το ίδιο, αλλά με το χρονόμετρο στα 19 λεπτά, και συνεχίστε έτσι, μειώνοντας το χρόνο που χρειάζεστε κάθε φορά, μέχρι να μπορείτε να κάνετε το εν λόγω task στο μισό χρόνο που θα σας έπαιρνε.
-Έχετε μαζί σας ένα σημειωματάριο. Ή τα notes του κινητού σας, ας μην είμαστε Λουδίτες. Κάτι τέλος πάντων που μπορείτε να κουβαλάτε οπουδήποτε βρίσκεστε και να σημειώνετε ό,τι άσχετες ή σχετικές σκέψεις σάς έρχονται την ώρα που κάνετε κάτι άλλο. Έτσι, όταν αρχίσετε να αγχώνεστε ότι κάποιο task εκκρεμεί, μπορείτε απλώς να το σκεφτείτε για λίγο, να σημειώσετε τις σκέψεις/ιδέες σας και να συνεχίσετε τη βόλτα σας χωρίς τύψεις.
-Περάστε όσο περισσότερο χρόνο μπορείτε έξω. Κάτι που μας φέρνει στο επόμενο βήμα: βγείτε έξω. Περπατήστε ανάμεσα σε δέντρα, παρατηρήστε τα κύματα ή τους ανθρώπους που περνάνε στην πλατεία. Πηγαίντε σε ένα μουσείο και καθίστε μπροστά από έναν πίνακα. Καθίστε σε μια καφετέρια ή σε ένα παγκάκι και παρατηρήστε τα περιστέρια. Όχι το κινητό σας. Αν νιώθετε άγχος ή βαρεμάρα, ρωτήστε τον εαυτό σας γιατί. Γιατί πρέπει πάντα να κάνετε κάτι; Που κάνετε. Απολαμβάνετε το ρόλο του ήσυχου, ήρεμου παρατηρητή δίνοντας στο μυαλό σας την άνεση να επεξεργαστεί ένα συγκεκριμένο πρόβλημα στο background.
-Κάντε το διαλογισμό και τις ασκήσεις αναπνοής συνήθεια. Νομίζω ότι σας μιλάω για διαλογισμό σε κάθε άρθρο πλέον και sorry, but not sorry. Το μυαλό μας είναι ο μεγαλύτερός μας σύμμαχος αλλά μπορεί να γίνει ο χειρότερός μας αντίπαλος αν δεν μάθουμε να τον αδειάζουμε από σκέψεις πού και πού.
-Διαλέξτε μια σωματική δραστηριότητα που σας αφήνει χρόνο για σκέψη. Τρέξιμο, κολύμπι, περπάτημα ή οποιαδήποτε αεροβική δραστηριότητα απαιτεί μέτρια προσοχή (μην το προσπαθήσετε την ώρα του step aerobic, θα μπουρδουκλωθείτε στο step και ουδεμία ευθύνη φέρω για τυχόν τραυματισμούς). Βάλτε το σώμα σας στον αυτόματο πιλότο και οι ιδέες θα έρθουν. Ως διά μαγείας, την τελευταία στιγμή.
