Τα παιδιά ξεχύνονται στην πλαγιά σαν να έχουν καταληφθεί από τον πυρετό του χρυσού. Δεν έχει σημασία που τα φυσικά υλικά που αναζητούν δεν είναι σπάνια και ακριβά: Κάθε τι που εντοπίζουν, ξυλαράκι, πέτρα, κουκουνάρι, κυπαρισσόμηλο, ξερό φύλλο, το κρατούν με λατρεία, σαν να είναι ο πολυτιμότερος θησαυρός. Καθώς ο χρόνος αναζήτησης πλησιάζει προς το τέλος, επιστρέφουμε όλοι μαζί στο σημείο αφετηρίας, σε ένα πλάτωμα ανάμεσα στα πεύκα. Η «Χελώνα» δίνει σε κάθε οικογένεια από ένα κομμάτι σπάγκο και όλοι μαζί φτιάχνουμε φυλαχτά για τον χειμώνα, να ξορκίσουμε το κακό. Είναι εντυπωσιακό το πόσο διαφορετικές είναι μεταξύ τους οι κατασκευές, παρόλο που οι πρώτες ύλες προήλθαν από μια μικρή έκταση του βουνού.
Βρισκόμαστε στη φθινοπωρινή οικογενειακή γιορτή της Παρέας του Δάσους και ξαφνικά η ιδέα ότι αφήνουμε πίσω μας το καλοκαίρι μοιάζει λιγότερο μελαγχολική, εκείνο το ηλιόλουστο πρωινό στο Αισθητικό Δάσος Υμηττού. Η «Χελώνα» είναι η Ρόζα Τριανταφυλλίδη, παιδαγωγός, μουσειοπαιδαγωγός, Forest School leader (Level 3) και δημιουργός αυτής της ομάδας που οργανώνει πλήθος υπαίθριων δράσεων: σαββατιάτικες παιδικές και οικογενειακές συναντήσεις σε αστικά και περιαστικά δάση, καλοκαιρινές κατασκηνώσεις, σεμινάρια για εκπαιδευτικούς, αλλά και δύο δραστηριότητες σε συνεργασία με σχολεία: «Μια τάξη στον κήπο» και «Σχολείο μου, η φύση».
Κάθε δράση έχει διαφορετική μεθοδολογία, αλλά όλες είναι «κάτω από την ομπρέλα της ανάπτυξης της φιλοπεριβαλλοντικής συνείδησης των παιδιών και της ολιστικής προσέγγισης της εκπαίδευσης», όπως επισημαίνει η κ. Τριανταφυλλίδη στο Marie Claire. Στην ιστοσελίδα της η ομάδα διευκρινίζει τα εξής: «Η προσέγγισή μας αντλεί έμπνευση από τις σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους της εμπειρικής μάθησης, των Σχολείων του Δάσους, της παιδαγωγικής τέχνης Waldorf-Steiner, της Μοντεσσοριανής αγωγής, της εκπαίδευσης σε σχολικούς κήπους (Garden-based-learning) και του θεατρικού παιχνιδιού. Στην προσέγγισή μας ο μεγάλος δάσκαλος είναι η φύση».
«Όλα ξεκίνησαν δέκα περίπου χρόνια πριν, σε ένα σπίτι με κήπο στην Ηλιούπολη, με μια ομάδα παιδιών προσχολικής ηλικίας που, με βάση τα σχολεία Waldorf, ασχολούνταν με κηπουρική, μαγειρική, ζύμωμα ψωμιού και πολύ ελεύθερο παιχνίδι στον κήπο, με το νερό, το χώμα, τα φυτά» θυμάται η κ. Τριανταφυλλίδη και προσθέτει: «Η ιδέα προέκυψε από τη Νορβηγία, όπου είχα περάσει κάποια χρόνια της εφηβείας μου και είχα έρθει σε επαφή με τον άτυπο θεσμό της Dagmamma, μιας γυναίκας που κρατούσε μια ομάδα μικρών παιδιών στο σπίτι της, σαν ένα πρώτο σχολείο, μια πρώτη αγκαλιά».
«Όλα ξεκίνησαν δέκα περίπου χρόνια πριν, σε ένα σπίτι με κήπο στην Ηλιούπολη, με μια ομάδα παιδιών προσχολικής ηλικίας που, με βάση τα σχολεία Waldorf, ασχολούνταν με κηπουρική, μαγειρική, ζύμωμα ψωμιού και πολύ ελεύθερο παιχνίδι στον κήπο, με το νερό, το χώμα, τα φυτά»
Σταδιακά εκείνη η παρέα της Ηλιούπολης άρχισε να μεγαλώνει. Ακολούθησε η συνεργασία με τη Φιλοδασική Ένωση Αθηνών, τον φορέα που έχει δημιουργήσει και φροντίζει το Αισθητικό Δάσος Υμηττού, και οι δράσεις της μεταφέρθηκαν στο βουνό. Από το 2015 ξεκίνησε επίσημα τη διαδρομή της με το όνομα Παρέα του Δάσους. Εδώ και δύο χρόνια, με πολλούς ακόμα παιδαγωγούς να έχουν προστεθεί σε αυτήν, λειτουργεί πλέον ως ΚοινΣΕπ (Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση).
Οι εμπειρίες των παιδιών που συμμετέχουν είναι άπειρες. Για παράδειγμα, φτιάχνουν κατασκευές από ξύλα και πέτρες, μαθαίνουν να ξεχωρίζουν έντομα, φυτά και να αναγνωρίζουν ίχνη ζώων, κάνουν πειράματα, εξερευνούν το δάσος. Συζητούν, τραγουδούν, παρακολουθούν και αφηγούνται παραμύθια, παίζουν θέατρο με έμπνευση τις ιστορίες και τους μύθους της φύσης. «Ωφελούνται σε όλα τα επίπεδα», συνοψίζει η παιδαγωγός και παραθέτει μερικές μόνο από τις ευεργετικές δράσεις των προγραμμάτων τους: «Μέσα από το περπάτημα σε ανώμαλο έδαφος και το σκαρφάλωμα σε δέντρα και βράχια, δυναμώνει το σώμα τους, ενισχύεται η αδρή κινητικότητα και, μέσα από αυτήν, η λεπτή κινητικότητα. Έρχονται σε επαφή με τα τέσσερα στοιχεία της φύσης και ενεργοποιούνται όλες οι αισθήσεις τους. Παρατηρούν τα άλλα πλάσματα της φύσης, πώς συνεργάζονται προκειμένου να επιβιώσουν, και αυξάνεται η ενσυναίσθησή τους, αντιλαμβάνονται νομοτέλειες της ζωής όπως ο θάνατος, που θεωρούμε ταμπού, αλλά και πώς μέσα από αυτόν ξεπηδάει καινούρια ζωή».
Ένα άλλο τεράστιο όφελος, σήμερα πιο σπουδαίο από ποτέ, είναι η καλλιέργεια φιλοπεριβαλλοντικής συνείδησης στη νέα γενιά: «Η ενασχόληση με τη φύση δίνει στα παιδιά το βίωμα που τους λείπει. Δεν μπορώ να προστατέψω κάτι αν δεν το γνωρίζω, αν δεν το έχω αγαπήσει. Παρατηρούμε πόσο γρήγορα συνδέονται με συγκεκριμένα φυτά και πλάσματα του δάσους και την αγωνία τους, για παράδειγμα, σε περίπτωση πυρκαγιάς, όταν ρωτούν: Είναι καλά το δάσος μας; Είναι καλά το δέντρο μου;».
Κυρίως, η φύση κάνει τα παιδιά ευτυχισμένα: «Το να περιορίζεις ένα παιδί σε ένα διαμέρισμα είναι σαν να βάζεις ένα πουλί στο κλουβί. Σαν να βάζεις ένα φυτό στη γλάστρα, ενώ μπορείς να του προσφέρεις τη γη, τον αέρα, τον ήλιο, τον χώρο, τον χρόνο που χρειάζεται για να ανθίσει». Η φύση είναι η λύση ακόμα περισσότερο σε καιρούς πανδημίας, καθώς συμβάλλει, επίσης, στην προστασία από λοιμώξεις. Όχι μόνο γιατί σε υπαίθριους χώρους υπάρχει μικρότερη διασπορά μικροβίων, αλλά και επειδή ενισχύει το ανοσοποιητικό. «Σε μια μελέτη στη Φιλανδία, μερικά σχολεία εισήγαγαν φυσικά στοιχεία στην αυλή και άφησαν τα παιδιά να παίζουν με αυτά σε καθημερινή βάση. Μέσα σε έναν μήνα, με συγκεκριμένες μετρήσεις, παρατήρησαν ότι είχε ενισχυθεί σημαντικά το ανοσοποιητικό τους σύστημα έναντι των παιδιών που δεν είχαν στη σχολική αυλή τους φυσικά στοιχεία».
«Σε μια μελέτη στη Φιλανδία, μερικά σχολεία εισήγαγαν φυσικά στοιχεία στην αυλή και άφησαν τα παιδιά να παίζουν με αυτά σε καθημερινή βάση. Μέσα σε έναν μήνα, με συγκεκριμένες μετρήσεις, παρατήρησαν ότι είχαν αυξηθεί τα αντισώματά τους»
Αυτός είναι και ένας λόγος που είναι σημαντικό όλοι οι εκπαιδευτικοί να ανακαλύψουν το «Μια τάξη στον κήπο» της Παρέας του Δάσους. Η υπεύθυνη του προγράμματος, Αθηνά Αντύπα, M.Sc. στην Περιβαλλοντική Πολιτική και Διαχείριση, θεατροπαιδαγωγός – εμψυχώτρια θεατρικού παιχνιδιού (γνωστή και σαν «Μέλισσα»), μας εισάγει σε αυτό: «Κεντρικός στόχος του είναι να εμπλουτιστούν οι αυλές των σχολείων με φυσικά στοιχεία και σταδιακά να αξιοποιηθούν ως υπαίθριες τάξεις. Μια αυλή εμπλουτισμένη με φυσικά χαρακτηριστικά, όπως φυτά, φωλιές πουλιών και εντόμων, γωνιές με loose parts (ξερά φύλλα, βότσαλα κ.λπ.), δίνει περισσότερα ερεθίσματα στα παιδιά. Και επειδή ο φυσικός κόσμος ακολουθεί τον κύκλο των εποχών, δημιουργείται ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον, οπότε ως παιδαγωγός έχεις διαρκώς νέα ερεθίσματα να περάσεις στα παιδιά, κινητοποιώντας το ενδιαφέρον τους».
Το «Μια τάξη στον κήπο» απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, έως τρίτη δημοτικού, και περιλαμβάνει τρία εργαστήρια: πρώτον, τη δημιουργία ενός κάδου κομποστοποίησης, «που τα παιδιά γεμίζουν σταδιακά παρατηρώντας τη μετατροπή της ύλης» όπως εξηγεί η κ. Αντύπα. Δεύτερον, το στήσιμο ενός μετεωρολογικού σταθμού, «από όπου παρακολουθούν καθημερινά τον καιρό και αναπτύσσουν μια βιωματική σχέση μαζί του». Τρίτον, «τη δημιουργία μιας αυλής με βότανα και φυτά που προσελκύουν επικονιαστές, δίνοντας έτσι σημασία σε ό,τι αυτοί προσφέρουν στον άνθρωπο και στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην εποχή μας».
Όλο αυτό μπορεί, τελικά, να οδηγήσει σε μια υπαίθρια τάξη, η οποία διαμορφώνεται είτε από την Παρέα του Δάσους είτε από εκπαιδευτικούς του σχολείου μετά τη σχετική επιμόρφωσή τους. «Γιατί να κάνω μια υπαίθρια τάξη; Είναι πολύ εύκολο, δεν έχει υψηλό κόστος, εκθέτει τα παιδιά στον καθαρό αέρα και στο ωφέλιμο φως του ήλιου, αυξάνει τον ζωτικό τους χώρο και η μάθηση γίνεται με πολύ πιο αβίαστο και βιωματικό τρόπο. Στην πραγματικότητα, όλα τα μαθήματα μπορούν να γίνουν σε μια υπαίθρια τάξη», καταλήγει η κ. Αντύπα.
«Γιατί να κάνω μια υπαίθρια τάξη; Είναι πολύ εύκολο, δεν έχει υψηλό κόστος, εκθέτει τα παιδιά στον καθαρό αέρα και στο ωφέλιμο φως του ήλιου, αυξάνει τον ζωτικό τους χώρο και η μάθηση γίνεται με πολύ πιο αβίαστο και βιωματικό τρόπο».
Στη διάρκεια της συνέντευξής μας, ο γιος μου σκαρφαλώνει στα βράχια με την άνεση του αγριοκάτσικου. Μου κόβεται η ανάσα, αλλά το ατάραχο βλέμμα των παιδαγωγών με χαλαρώνει. Είναι περίπου όπως όταν σφίγγεσαι από το άγχος σε μια αεροπορική πτήση γεμάτη αναταράξεις, αλλά βλέποντας τους αεροσυνοδούς ήρεμους εξανεμίζονται οι τρομακτικές σου σκέψεις.
«Στις νέες γενιές γονιών παρατηρούμε μια υπερπροστασία προς το παιδί, που είναι σαν να του κόβει τα φτερά» σχολιάζει η κ. Τριανταφυλλίδη. Για τη συνοχή των ομάδων της Παρέας του Δάσους είναι σημαντικό να υπάρχει μια συνέπεια στις σαββατιάτικες συναντήσεις, δηλαδή να συμμετέχουν τα ίδια παιδιά από την αρχή μέχρι το τέλος μιας σεζόν, αλλά με το που πιάνουν οι πρώτες βροχές, τα πρώτα κρύα, κάποιοι γονείς κάνουν πίσω. «Με το που θα πέσει μια στάλα βροχής λένε στο παιδί, έλα μέσα. Ενώ μπορούν να το ντύσουν κατάλληλα και να το αφήσουν να παίξει στη βροχή». Ακόμα όμως και οι καιρικές αντιξοότητες -όταν φυσικά δεν είναι ακραίες- αποτελούν ευκαιρίες για μαθήματα ζωής και καλλιέργεια δεξιοτήτων. Παραδείγματος χάρη, το παιδί που γεύεται τις στάλες της βροχής αντιλαμβάνεται καλύτερα τη σχέση του νερού με τη φύση και μπαίνει στη διαδικασία να αναζητήσει τρόπους να αντιμετωπίσει μια δυσκολία. «Και ποιος άνθρωπος είναι ο καλύτερα εφοδιασμένος για τη ζωή; Αυτός που αντιμετωπίζει τις δυσκολίες ή αυτός που παραλύει μπροστά τους;»: Το ερώτημα που θέτει η παιδαγωγός είναι, φυσικά, ρητορικό.
Τι θα λέγατε, κ. Τριανταφυλλίδη, στον γονιό που διστάζει να φέρει το παιδί του σε μια δραστηριότητα γιατί φοβάται για τη σωματική ακεραιότητά του;
«Θα του ζητούσα πρώτα να θυμηθεί τις δικές του εμπειρίες από παιχνίδια στη φύση. Θα του έλεγα, εκ μέρους της Παρέας, ότι πέραν του ότι είμαστε παιδαγωγοί, άρα έχουμε τεντωμένες κεραίες στο να αντιλαμβανόμαστε τις ανάγκες και τις δυνατότητες κάθε ομάδας και κάθε παιδιού και να προσαρμοζόμαστε σε αυτές, είμαστε όλοι εκπαιδευμένοι και πιστοποιημένοι στις πρώτες βοήθειες. Θα του έλεγα ότι η παιδαγωγική προσέγγισή μας έχει ένα πολύ στιβαρό πλαίσιο ορίων, που προσφέρει ασφάλεια. Θα παρέθετα όμως και μια φράση ενός από τους θεμελιωτές της υπαίθριας εκπαίδευσης, του Γουίλι Ανσόλντ. Όταν τον είχε ρωτήσει μια μητέρα: “Θα είναι ασφαλές το παιδί μου στο βουνό;”, της απάντησε: “Δεν μπορώ να εγγυηθώ την ασφάλειά του, αλλά μπορώ να εγγυηθώ τον θάνατο της ψυχής του αν το προστατεύετε διαρκώς από κάθε κίνδυνο».
Info
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την Παρέα του Δάσους και δηλώστε συμμετοχή στις δράσεις της: www.pareatoudasous.gr
