Τη διαφήμιση της αλυσίδας σούπερ μάρκετ “ΑΒ Βασιλόπουλος” με αφορμή τη Γιορτή του Πατέρα, λογικά την έχεις δει. Και σίγουρα έχεις δει και τον κυκεώνα οργισμένων σχολίων που ακολούθησε, ιδίως όταν ο Βασίλης Τσάρτας αναδημοσίευσε την καμπάνια εν εξάλλω, πεπεισμένος ότι πρόκειται για προσωπική προσβολή στις heteronormative αξίες του.
Δεν ξέρω τι βλέπεις εσύ όταν κοιτάς αυτή την εικόνα, του τρισευτυχισμένου μπαμπά με τη σκιά στα μάτια και τα τσιμπιδάκια στα μαλλιά που αγκαλιάζει την κορούλα του. Εγώ βλέπω ένα μπαμπά σαν το δικό μου, που δε μου χάλασε ποτέ χατήρι, ακόμα κι όταν του ζητούσα να βγει στο μπαλκόνι νυχτιάτικα να κάνει τη φωνή του Scooby Doo τρομάζοντας τους γείτονες (περίεργο αίτημα ενός 6χρονου κοριτσιού, το ξέρω, αλλά ο μπαμπάς μου ήταν o ηθοποιός που έκανε τη φωνή του Scooby Doo στο 90s καρτούν, οπότε κάπως ένιωθα ότι είχα το δικαίωμα). Βλέπω κάποιον που βάζει τη χαρά του παιδιού του πάνω από οποιαδήποτε υποψία ότι μπορεί να νιώσει ο ίδιος άβολα ή ότι μπορεί να τον συλλάβουν για διατάραξη της κοινής ησυχίας. Υπάρχει μια λέξη για αυτό το είδος ανθρώπου: λέγεται “καλός γονιός”. Ο δικός μου μπαμπάς δεν ήταν πάντα καλός γονιός, ούτε έβαζε πάντα τα παιδιά του πάνω από την περηφάνια του. Αλλά με μένα, σε στιγμές σαν αυτή, πραγματικά προσπαθούσε να υπερβεί τον εαυτό του (που ήταν ένα περίεργο μείγμα macho Περιστεριώτη from the hood και διανοούμενου καλλιτέχνη της αριστεράς και της προόδου). Και αυτό θα το θυμάμαι για πάντα με αγάπη.
Αλλά ας υποθέσουμε ότι εσύ βλέπεις κάτι άλλο στην εικόνα. Ας υποθέσουμε ότι βλέπεις έναν άντρα που του αρέσει να φοράει μακιγιάζ και γυναικεία αξεσουάρ. Ας υποθέσουμε ότι βλέπεις ένα ανθρώπινο ον που βρίσκεται κάπου “ανάμεσα” σε αυτό που εσύ θεωρείς έκφραση ανδρισμού και έκφραση θηλυκότητας. Και ας υποθέσουμε ότι αυτό το “ανάμεσα” σε ξενίζει. Θέλεις να κάτσεις λίγο να σκεφτείς το γιατί; Γιατί η εικόνα ενός ανθρώπου που ενδεχομένως να έχει διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό ή έμφυλη εικόνα από εσένα, σε ξενίζει στο βαθμό που νιώθεις ότι το σουπερμάρκετ με κάποιο τρόπο επιτέθηκε ύπουλα στις αξίες σου; Φυσικά το όλο θέμα είναι τρομερά πολύπλοκο. Αλλά αν μου επιτρέψεις να υπεραπλουστεύσω, κατά τη γνώμη μου για όλα φταίνε τα έμφυλα στερεότυπα.
Έμφυλο στερεότυπο είναι όλες εκείνες οι συμπεριφορές που θεωρούμε “φυσικές” (σε βαθμό που τις περιμένουμε και ξενιζόμαστε όταν λείπουν) από ένα άτομο μιας συγκεκριμένης έμφυλης ταυτότητας. Κι επειδή η κοινωνία μας τα τελευταία δυο-τρεις χιλιάδες χρόνια είναι ετεροκανονική και πατριαρχική, τα έμφυλα στερεότυπα λένε πως ένας άντρας δε φοράει μακιγιάζ/ροζ/ζακέτα/οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί αδύναμο, άρα γυναικείο. Επίσης ένας άντρας δεν πρέπει να χαμογελάει πολύ (όπως και μια γυναίκα καλό θα ήταν να χαμογελάει περισσότερο) ή θου κύριε, να κλαίει και να παραδέχεται ότι διαθέτει γκάμα συναισθημάτων πέρα από το δίπολο “περηφάνεια-οργή”. Αλήθεια, μια τέτοια εικόνα ενός άντρα θα σε ξένιζε; Αντίθετα, το κορίτσι της καμπάνιας, αποτυπώνει ένα αρκετά ασφαλές έμφυλο στερεότυπο για το πως πρέπει να είναι ένα κορίτσι. Κανένας δεν ξενίστηκε από αυτή την εικόνα. Όλοι το θεωρήσαμε φυσιολογικό. (Δε λέω ότι δεν είναι, απλά προσπαθώ να σου δείξω πως λειτουργούν τα στερεότυπα στον ψυχισμό μας, ακόμα κι όταν δεν το καταλαβαίνουμε.)
Το πρόβλημα με τα έμφυλα στερεότυπα δεν είναι μόνο ότι διαιωνίζουν τις διαχωριστικές γραμμές που τοποθετούν τόσους από εμάς στην “απέξω”, απομονώνοντας, περιθωριοποιώντας και τραυματίζοντας ψυχικά και σωματικά (για να μην πω δολοφονώντας, μην ξεχνιόμαστε, οι δολοφόνοι του Ζακ Κωστόπουλου είναι ακόμα ελεύθεροι) ανθρώπους με ΛΟΑΤΚΙ ταυτότητα που δε χωράνε στους στενούς ορισμούς του τί είναι “αρρεν” και “θήλυ”. Είναι ότι καταπιέζουν και όλους αυτούς που έχουν το “προνόμιο” να ανήκουν μέσα σ’ αυτές τις τόσο στενά προκαθορισμένες έμφυλες ταυτότητες. Είναι όλα τα αγόρια που δε θα τολμήσουν ποτέ να κλάψουν ή να παραδεχτούν ότι θα προτιμούσαν να παίξουν με κουζινικά παρά με στρατιωτάκια, γιατί αυτό θα τους κάνει λιγότερο άντρες. Είναι όλα τα κορίτσια (ευτυχώς όλο και λιγότερα) που θα διστάσουν να ζητήσουν μπάλα ποδοσφαίρου αντί για τιάρα πριγκίπισσας.
Και είναι οι ενήλικες, γονείς πια άντρες και γυναίκες, που δε θα τολμήσουν ούτε στιγμή να βγουν από το καλούπι του έμφυλου ρόλου τους, είτε επειδή φοβούνται μην τους “κακοχαρακτηρίσουν” είτε επειδή κυριολεκτικά δεν τους περνάει από το μυαλό ότι είναι οκ να συμπεριφερθούν λίγο διαφορετικά απ΄ό,τι έχουν μάθει. Ότι είναι οκ, όταν το παιδί σου θέλει να παίξετε μακιγιάζ και πριγκίπισσες, να μη σε νοιάζει αν αυτό σημαίνει κάτι για τον “ανδρισμό” σου ή αν δε θα σε πάρει ο κόσμος ξανά στα σοβαρά. Ότι είναι οκ να βάλεις τη χαρά του να παίζεις με το παιδί σου και την οικειότητα που αυτό το παιχνίδι φέρνει ανάμεσα σας, πάνω από οτιδήποτε άλλο. Αυτοί οι γονείς, κατά τη γνώμη μου, έχουν χάσει το μεγαλύτερο δώρο του να είσαι γονιός. Ο ρόλος τους έχει μειωθεί στο ρόλο ενός παρατηρητή/αστυνόμου, που απλά βλέπει το παιδί να παίζει μόνο του και το συνετίζει όταν τολμάει να βγει από το καλούπι.
Αυτοί οι γονείς, όταν αντικρίζουν στιγμές πηγαίας χαράς όπως αυτή που καταγράφει η καμπάνια του ΑΒ Βασιλόπουλος, το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να σαστίσουν. Άντε και να γράψουν κάποιο πικρόχολο σχόλιο στα social media.
