Ξύλινα έπιπλα με καμπύλες και ταπετσαρίες στους τοίχους συνθέτουν την εικόνα μιας τυπικής ρετρό κουζίνας. Η μοναδική λεπτομέρεια που ξαφνιάζει το βλέμμα είναι η φιγούρα μιας γυναίκας μπρούμυτα στο πάτωμα, προφανώς νεκρής. Πρόκειται για τρισδιάστατη μινιατούρα, ή διόραμα, που αναπαριστά πιστά τη σκηνή ενός εγκλήματος που διαπράχθηκε το 1944. Δημιουργός του, η Frances Glessner Lee, γνωστή και ως η «μητέρα της εγκληματολογίας».
Γεννήθηκε σε εύπορη οικογένεια του Σικάγο, στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, αλλά παρόλο που όπως και ο αδερφός της, George, έλαβε εκπαίδευση στο σπίτι, δεν είχε το προνόμιο, όπως εκείνος, να συνεχίσει τις σπουδές της στο Χάρβαρντ. Η Glessner Lee ακολούθησε, έτσι, την τυπική διαδρομή της γυναίκας του 1900: παντρεύτηκε έναν δικηγόρο, με τον οποίο απέκτησε τρία παιδιά.
Σε μια εποχή που το διαζύγιο εθεωρείτο ταμπού, η Glessner Lee χώρισε, δείχνοντας ότι τα στερεότυπα δεν ήταν αρκετά για να την εγκλωβίσουν σε έναν τρόπο ζωής που δεν της ταίριαζε.
Το 1914, σε μια εποχή που το διαζύγιο εθεωρείτο ταμπού, η Glessner Lee χώρισε, δείχνοντας ότι τα στερεότυπα δεν ήταν αρκετά για να την εγκλωβίσουν σε έναν τρόπο ζωής που δεν της ταίριαζε. Η γνωριμία της με τον φοιτητή Ιατρικής George Burgess Margath, που αργότερα συνεργάστηκε με την αστυνομία, τη μύησε στον κόσμο της εγκληματολογίας, ενός πεδίου που τότε υστερούσε και σε εκπαίδευση και σε μεθοδολογία.
Παρόλο που της έλειπε το σχετικό υπόβαθρο, το αναπλήρωσε με την ευρηματικότητα, το πάθος αλλά και τους οικονομικούς πόρους της. Υποστήριξε την ανάπτυξη αυτής της επιστήμης ιδρύοντας και χρηματοδοτώντας το αντίστοιχο τμήμα σπουδών στο Χάρβαρντ. Άρχισε να διοργανώνει δείπνα για ερευνητές, τους οποίους παρακολουθούσε προσεκτικά να μιλούν για τις υποθέσεις τους. Σε εκείνες τις συναντήσεις άρχισε να αναγνωρίζει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο: ότι ένοχος για πολλά άλυτα μυστήρια ήταν η απουσία των ειδικών εργαλείων εκπαίδευσης.
Αποφάσισε λοιπόν να αξιοποιήσει στην εγκληματολογία την εμπειρία και τη δεξιοτεχνία της στην κατασκευή μινιατούρας. Άρχισε να φτιάχνει διοράματα απίστευτης λεπτομέρειας, που αναπαριστούν σκηνές εγκλήματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αυτά τα μακάβρια κουκλόσπιτα, που μοιάζουν βγαλμένα από ταινία τρόμου, μπορούμε να διακρίνουμε ακόμα και μικροσκοπικά περιοδικά ή εφημερίδες με εμφανείς τους τίτλους των ειδήσεων. Οι λεπτομέρειες επεκτείνονται, φυσικά, στο θύμα, για να συμπεριλάβουν από κηλίδες αίματος μέχρι τα πρώτα σημάδια της αποσύνθεσης.
Αποφάσισε να αξιοποιήσει στην εγκληματολογία την εμπειρία και τη δεξιοτεχνία της στην κατασκευή μινιατούρας. Άρχισε να φτιάχνει διοράματα απίστευτης λεπτομέρειας, που αναπαριστούν σκηνές εγκλήματος.
Η Glessner Lee επιδόθηκε στην κατασκευή εκείνων των διοραμάτων στις αρχές της δεκαετίας του 1940 και ολοκλήρωνε, με τη βοήθεια ξυλουργού, περίπου δύο το χρόνο. Κατόπιν οι μινιατούρες της παραδίδονταν στους σπουδαστές του Χάρβαρντ, οι οποίοι είχαν στη διάθεσή τους μιάμιση ώρα για να παρουσιάσουν τα συμπεράσματά τους πάνω σε μια υπόθεση. Η ίδια σύστηνε τα έργα της ως εξής: «Προορίζονται να γίνουν μια άσκηση παρατηρητικότητας, ερμηνείας, αξιολόγησης και αναφοράς χωρίς να παραδίδουν έτοιμες λύσεις».
Οι μινιατούρες της, ωστόσο, η σειρά των οποίων ονομάστηκε «Nutshell Studies of Unexplained Death», δεν είχαν μόνο πρακτική, αλλά και καλλιτεχνική αξία, παρόλο που η ίδια η δημιουργός δεν θεωρούσε τον εαυτό της καλλιτέχνη. «Η βασική της έγνοια ήταν τα διοράματά της να αντιμετωπίζονται ως επιστημονικά εργαλεία» έχει σχολιάσει η επιμελήτρια Nora Atkinson του αμερικανικού μουσείου Smithsonian American Art Museum, για να προσθέσει: «Αυτό όμως δεν ακυρώνει την καλλιτεχνική αξία τους, καθώς και το γεγονός ότι η ευφυής ιδέα της βασίστηκε σε μια κατεξοχήν γυναικεία χειροτεχνία».
«Η αλήθεια σε ένα καρυδότσουφλο»
Το 1943 έγινε η πρώτη γυναίκα στις ΗΠΑ που κατέκτησε τον τίτλο της αρχηγού αστυνομίας. Τα διοράματά της χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα ως εκπαιδευτικά εργαλεία, χωρίς να έχει αλλάξει η αρχική πρόθεση της εμπνεύστριας και δημιουργού τους: «Να καταδικάζεται ο ένοχος, να απαλλάσσεται ο αθώος και να βρίσκουμε την αλήθεια σε ένα καρυδότσουφλο».
Πριν από λίγα χρόνια, το 2017, η γκαλερί Renwick στην Ουάσινγκτον εξέθεσε 19 από τις μινιατούρες της, για να γνωρίσει ένα ευρύτερο κοινό την ασυνήθιστη και ταυτόχρονα παράξενα γοητευτική συνεισφορά της.
Ένα μέρος της γοητείας αυτών των διοραμάτων έγκειται, αναμφίβολα, στο γεγονός ότι εισάγουν τον τρόμο του απρόβλεπτου σε φαινομενικά καθημερινές σκηνές. Όπως το διόραμα που ονομάζεται «Three Room Dwelling», μια εκ πρώτης όψης ευτυχισμένη οικογενειακή σκηνή που καταλήγει σε πολλαπλό φονικό. Ίσως αυτή η μινιατούρα να συμβολίζει, κατά κάποιον τρόπο, τη ματαίωση που έζησε η ίδια η δημιουργός της, για το όνειρο της οικογενειακής ευτυχίας που ενδεχομένως να είχε σχηματίσει στο μυαλό της πριν από τον γάμο. Ή όπως το έθεσε η Atkinson: «Όταν κοιτάω αυτή τη νέα, εξιδανικευμένη οικογένεια, σκέφτομαι την εμπειρία της Frances από την οικογενειακή “ευτυχία” που κατέληξε σε διαζύγιο».
Δείτε ένα μίνι ντοκιμαντέρ για τα διοράματα της Frances Glessner Lee:
Με πληροφορίες από Atlas Obscura
