Ήταν δύσκολη η επιλογή ανάμεσα στη φετινή βιβλιοπαραγωγή για τα αναγνώσματα του καλοκαιριού, τα οποία πάντα κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας γιατί τα συνδυάζουμε στη μνήμη μας με αγαπημένους προορισμούς και επειδή τα απολαμβάνουμε αληθινά ξεκούραστες και απερίσπαστες από τις υποχρεώσεις και τις έγνοιες της υπόλοιπης χρονιάς.
Καταλήξαμε στη σύμβαση των έξι συν τεσσάρων βιβλίων, μυθοπλασία και μη αντίστοιχα, που είτε έχουμε διαβάσει και αγαπήσει είτε έχουμε προσθέτει για σημαντικούς λόγους στη λίστα των «προσεχώς» – αφού, για παράδειγμα, συνοδεύονται από συστάσεις ανθρώπων που εμπιστευόμαστε και/ή από υπογραφές που εμπιστευόμαστε με κλειστά τα μάτια.
Fiction
«Η ιστορία των δέντρων», Maja Lunde, εκδόσεις Κλειδάριθμος
Έβαλα το βιβλίο στη βαλίτσα των διακοπών στη διάρκεια αυτών των ημερών, που ολόκληρη η Ελλάδα μοιάζει να φλέγεται από τις υψηλές θερμοκρασίες και τις πυρκαγιές, και η υπόθεσή του μοιάζει δυστυχώς πιο επίκαιρη από ποτέ. Αντιγράφω από οπισθόφυλλο:
«Νορβηγία, 2110.
»Σ’ ένα απομακρυσμένο νησί κοντά στον Βόρειο Πόλο, βρίσκεται ένας θόλος – το θησαυροφυλάκιο των σπόρων που έχουν συλλεχθεί απ’ όλες τις γωνιές ενός της Γης. Η Λουίζ είναι η φύλακας των σπόρων. Λίγο πριν φύγει από την ζωή, ζητά από τον εγγονό της, Τόμι, να διαφυλάξει τους σπόρους με κάθε τρόπο.
»Κίνα, 2110
»Η Τάο ζει με τις αναμνήσεις του γιου της, του Γουέι-Γουέν, τον οποίο έχασε πριν από δώδεκα χρόνια. Λιμοκτονεί, όπως ολόκληρη η ανθρωπότητα, σε μια έρημη και εξαντλημένη φύση, όπου πολλά είδη έχουν εξαφανιστεί. Μια μέρα, όμως, η κυβέρνηση της ζητάει να ηγηθεί μιας αποστολής στον βορρά με σκοπό να πάρει τους σπόρους από το θησαυροφυλάκιο».
Με αυτό το μυθιστόρημα η Lunde ολοκληρώνει την Τετραλογία του Περιβάλλοντος («Η ιστορία των μελισσών», «Η ιστορία του νερού», «Η ιστορία των αλόγων»), που μιλάει για τα θέματα που μας καίνε χωρίς διδακτισμό αλλά με τη δύναμη μιας συναρπαστικής ιστορίας.
«Το μερίδιο της γης», Daniel Wiles, εκδόσεις Διόπτρα
Πρόσφατα επισκεφτήκαμε το Ορυκτολογικό Μουσείο Καμαρίζας, κοντά στο Λαύριο, όπου στη φοβερή ξενάγηση από εθελοντή μάθαμε, μεταξύ άλλων, για τους αγώνες των μεταλλωρύχων του παρελθόντος στην περιοχή για καλύτερες συνθήκες εργασίας. Δεν είναι και τόσο μακριά λοιπόν από τη δική μας ιστορία το θέμα του λογοτεχνικού ντεμπούτου του Daniel Wiles: «1872, Αγγλία. Ο Μάικλ είναι ανθρακωρύχος. Βγάζει το ψωμί του κατεβαίνοντας κάθε μέρα στα έγκατα της γης στη “Μαύρη Χώρα”, την περιοχή των ανθρακωρυχείων στην κεντρική Αγγλία. Αλλά αυτή δεν είναι ζωή γι’ ανθρώπους. Ο Μάικλ κάνει τα αδύνατα δυνατά, δουλεύει διπλή βάρδια για να μπορέσει ο γιος του ο Λουκ να πάει σχολείο, να γλιτώσει από αυτή τη μοίρα. Ώσπου μια μέρα, κάτω στις στοές, βρίσκει μια φλέβα χρυσού. Αν βγάλει το χρυσάφι από εκεί μέσα, θα σωθεί κι ο ίδιος και το παιδί του. Αλλά ο Κέιν, με τον οποίο δουλεύουν πλάι πλάι στη στοά, έχει άλλα σχέδια…». Διαβάζοντάς το ευχόμουν ο Wiles να συνεχίσει να γράφει και να εκδίδει και ελπίζω η πρόσφατη βράβευσή του με το Betty Trask (με το οποίο έχουν τιμηθεί, μεταξύ άλλων, οι Zadie Smith, Maggie O’Farrell) να λειτουργήσει ως ένα ακόμα κίνητρο.
«Υπερβάσεις», Λουίζ Κένεντι, εκδόσεις Ψυχογιός
Περιμένει υπομονετικά δίπλα στο κομοδίνο μου γιατί ανάμεσα στις συστάσεις που έχει πάρει είναι αυτή του αγαπημένου Nick Hornby («Ένα πανέμορφο μυθιστόρημα που ραγίζει καρδιές») και επειδή διαδραματίζεται στην Ιρλανδία, όπου όλα όσα συμβαίνουν παρουσιάζουν έτσι κι αλλιώς ενδιαφέρον. Ένα ακόμα λογοτεχνικό ντεμπούτο που γράφτηκε μετά τη διάγνωση της Κένεντι με μελάνωμα που την έσπρωξε να συνειδητοποιήσει ότι η ζωή είναι υπερβολικά μικρή για να μην κάνεις ό,τι αγαπάς περισσότερο στον κόσμο – εν προκειμένω, να γράφεις βιβλία. Η υπόθεση:
«Βόρεια Ιρλανδία, μέσα της δεκαετίας του ’70. Σε έναν τόπο και μια εποχή όπου περισσότερη σημασία έχει η προέλευση παρά οι πράξεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων. Στη σκιά των Ταραχών, μέσα σε καθημερινές αναφορές περιστατικών βίας, η 24χρονη Κούσλα ζει με τη μάλλον αλκοολική μητέρα της μια ήσυχη ζωή σε μια μικρή πόλη κοντά στο Μπέλφαστ. Την ημέρα διδάσκει σε ένα καθολικό δημοτικό σχολείο και τα βράδια σερβίρει στην παμπ της οικογένειας, την οποία κουμαντάρει ο αδερφός της. Εκεί συναντά τον Μάικλ Αγκνιού, Προτεστάντη, δικηγόρο, παντρεμένο, με τα διπλάσια χρόνια της. Σε ένα μέρος όπου η αγάπη δεν απέχει πολύ από τη βία, η συνάντησή τους θα αλλάξει για πάντα τη ζωή και των δύο. Η Κούσλα αφήνεται να παρασυρθεί στον κόσμο του και να ξεπεράσει όρια που ποτέ δεν πίστευε ότι θα διάβαινε. Παράλληλα, ο πατέρας ενός μαθητή της, του Ντέιβι, ξυλοκοπείται άγρια, πυροδοτώντας μια αλυσιδωτή αντίδραση γεγονότων που θα απειλήσει όσους και όσα επιθυμεί η Κούσλα να συγκρατήσει και να προστατεύσει».
«Αμερικανική αγωγή», Ben Lerner, εκδόσεις Δώμα
Όταν διαβάζεις τόσες διθυραμβικές κριτικές, για παράδειγμα από τους New York Times («Απόγειο της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας») και τους The Times («Η συγγραφική ευφυΐα του Λέρνερ προκαλεί ίλιγγο»), όταν έχεις τόσες συστάσεις για το ίδιο βιβλίο από ανθρώπους που εμπιστεύεσαι και μια περιγραφή οπισθοφύλλου που μοιάζει να συνοψίζει το πνεύμα των καιρών, νιώθεις ότι κάτι πραγματικά ενδιαφέρον συμβαίνει: «Τέλη της δεκαετίας του ’90 και, παρά το υποτιθέμενο “τέλος της Ιστορίας” και το θρίαμβο του φιλελευθερισμού, τα νεαρά αρσενικά της βαθιάς Αμερικής δείχνουν αποπροσανατολισμένα. Ο εκνευρισμός είναι διάχυτος, οι ρωγμές εμφανείς. Επικρατεί ο φόβος ότι μια μεγάλη βία όπου να ‘ναι θα ξεσπάσει.
»Ο Άνταμ Γκόρντον, τελειόφοιτος του Λυκείου της Τοπήκα, προσπαθεί να μάθει πώς ένα αγόρι γίνεται άντρας. Μέσα απ’ τους αγώνες ρητορικής, τις μονομαχίες ραπ αυτοσχεδιασμού, τις ψυχαναλυτικές συνεδρίες, ο Άνταμ έχει προλάβει να καταλάβει πως η γλώσσα δεν είναι εργαλείο χαλιναγώγησης της βίας. Η γλώσσα είναι όπλο.
»Ανενδοίαστα εξομολογητική και απροκάλυπτα πολιτική, η Αμερικανική Αγωγή παρουσιάζει την ιστορία μιας οικογένειας σε μια εποχή σιωπηρών τεκτονικών μετατοπίσεων, μια ακτινογραφία της κουλτούρας της τοξικής αρρενωπότητας, και μια αρχαιολογία της ανόδου της νέας Δεξιάς, αναζητώντας χαμηλόφωνα έναν τρόπο ώστε να μάθουν οι άνθρωποι “και πάλι, αργά-αργά, πώς να μιλούν, μέσα στο γενικό σφυροκόπημα».
«Το τέκνο του θεού», Cormac McCarthy, εκδόσεις Gutenberg
Ο επικήδειος των πάντα φροντισμένων εκδόσεων Gutenberg στο σπουδαίο συγγραφέα, που αποχαιρετήσαμε πριν από περίπου ένα μήνα και ο οποίος συνδύαζε εξαιρετικά το κινηματογραφικό, μετα-αποκαλυπτικό σασπένς με τα οξυδερκή σχόλια στα μεγάλα ζητήματα της ανθρώπινης συνθήκης, είναι αυτό το μυθιστόρημα στα προσεχώς, που περιγράφεται από τον εκδοτικό οίκο ως εξής: «Ο Μπάλαρντ, φτωχός αγρότης, χάνει το σπίτι και τη γη του, και μαζί τον όποιο σύνδεσμο είχε με τους ανθρώπους γύρω του. Χωρίς εφόδια, χωρίς δουλειά, χωρίς χρήματα, περιφέρεται στα δάση. Διαπράττει απλές κλοπές αλλά και εγκλήματα, μη διστάζοντας ακόμα και πανανθρώπινα ταμπού να παραβιάσει. Με φόντο το άγριο τοπίο του Τενεσί, ο αναγνώστης τον παρακολουθεί σ’ αυτόν τον κατήφορο, ενώ η αφήγηση διακόπτεται από προφορικές μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής, που προσπαθούν να βρουν μια αιτία για τις πράξεις του, αλλά δείχνουν και όλη τη σκληρότητά τους».
Μεταξύ fiction και non-fiction
«Μαμά… 20 αληθινές ιστορίες», Μαρία Ν. Καμπάνταη, εκδόσεις Αρμός
Μυθοπλασία και όχι, η νέα συλλογή διηγημάτων από μια συγγραφέα-επαγγελματία ψυχικής υγείας, είναι αφιερωμένη στο πρόσωπο που αγαπάμε περισσότερο και που αγαπάμε περισσότερο να μισούμε και που όταν χάνουμε μάς λείπει, ίσως, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στον κόσμο. Η Μαρία Ν. Καμπάνταη συνδυάζει την επιστήμη της με τα προσωπικά βιώματά της, ως κόρη και πλέον ως μητέρα δύο παιδιών, ρόλοι ανάμεσα στους οποίους εναλλάσσεται και ως αφηγήτρια. Το βιβλίο της μάς συστήνεται στο οπισθόφυλλο ως εξής: «Είναι γραμμένο για σένα και τη σχέση που έχεις με τη μητέρα σου. Μια σχέση θεμελιώδη, ίδια αλλά και τόσο διαφορετική όσο και οι άνθρωποι μεταξύ τους. Περιέχει αληθινές ιστορίες που αγκαλιάζουν σα μαλακό ζυμάρι όλα τα στραβά της -το άγχος, την ανασφάλεια, την επίκριση, την παραμέληση- αλλά και τις πιο συχνές απορίες μας:
»- Πόσο η αόρατη κλωστή που μας συνδέει με τη μητέρα μας ορίζει τη ζωή και τους ρόλους μας; Τα έχω καταφέρει τελικά στη ζωή μου;
»- Υπάρχει συνταγή για την καλή μητέρα;
»- Τι σχέσεις έχω με τα παιδιά μου; Έκανα μια οικογένεια όπως τη φανταζόμουν;
» Χωρίς να έχει την πρόθεση διδακτισμού, το βιβλίο είναι πηγή γόνιμου προβληματισμού και λειτουργεί ως πυξίδα στην αναζήτηση του εαυτού και των ρόλων σου. Βιώματα, μνήμες και ξεχασμένες μυρωδιές διαμορφώνουν μια νοσταλγική διάθεση για τη χαμένη μας παιδικότητα, ενώ κυριαρχεί το φως ακόμη και στις πιο σκοτεινές γωνιές».
Non fiction
«Η τάξη του χρόνου», Carlo Rovelli, εκδόσεις Πατάκη
Πιστεύω ειλικρινά ότι αν ο Rovelli έγραφε σχολικά εγχειρίδια, περισσότερα παιδιά θα αποφάσιζαν να ασχοληθούν με τις θετικές επιστήμες. Ο Ιταλός θεωρητικός φυσικός µάς προσκαλεί σε ένα γοητευτικό ταξίδι στα βάθη του νοήµατος του χρόνου και των υπαρξιακών ερωτημάτων μας για να μας παρακινήσει, αναδεικνύοντας τη δύναμη του ανθρώπινου νου στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, να αναδυθούμε στην επιφάνεια και να πάρουμε μια βαθιά ανάσα. Η περιγραφή: «”Είµαστε χρόνος. Είµαστε αυτός ο χώρος, αυτό το ξέφωτο που αποκαλύπτεται χάρη στα ίχνη της µνήµης στις συνδέσεις ανάµεσα στους νευρώνες µας. Είµαστε µνήµη. Είµαστε νοσταλγία. Ποθούµε ένα µέλλον που δε θα έρθει”.
»Ο χρόνος είναι ένα µυστήριο που δε σταµατά να µας σαστίζει. Φιλόσοφοι, καλλιτέχνες και ποιητές εξερευνούν από παλιά το νόηµά του ενώ οι επιστήµονες έχουν ανακαλύψει ότι η δοµή του διαφέρει από τις απλές διαισθητικές µας ιδέες για αυτόν. Από τον Μπόλτζµαν ώς την κβαντική θεωρία, από τον Αϊνστάιν ώς την κβαντική βαρύτητα βρόχων, ο τρόπος µε τον οποίο κατανοούµε τον χρόνο έχει υποστεί ριζικές τροποποιήσεις. Ο χρόνος ρέει µε διαφορετικό ρυθµό σε διαφορετικές θέσεις, το παρελθόν διαφέρει από το µέλλον πολύ λιγότερο από όσο πιστεύουµε και η ίδια η ιδέα του παρόντος χάνεται στο απέραντο σύµπαν µας.
»Ο Κάρλο Ροβέλλι, µε την εκπληκτική γοητεία του και ένα βαθύ αίσθηµα δέους, συνδυάζοντας την επιστήµη µε τη φιλοσοφία και την τέχνη, ξετυλίγει αυτό το µυστήριο. Η Τάξη του Χρόνου, ένα βιβλίο διαφωτιστικό και απροσδόκητα παρηγορητικό, µας δείχνει πως για να κατανοήσουµε τον εαυτό µας πρέπει να στοχαστούµε το χρόνο – και πως για να κατανοήσουµε τον χρόνο πρέπει να στοχαστούµε τον εαυτό µας».
«Μικρά όμορφα πράγματα», Cheryl Strayed, εκδόσεις Key Books
Ξεκίνησα να το διαβάζω με κάποιο δισταγμό, μήπως καταλήξω να αφιερώνω πολύτιμο χρόνο σε ένα ακόμα βιβλίο αυτοβοήθειας του συρμού, παρόλο που η συγγραφέας του είχε την προϊστορία του αυτοβιογραφικού βιβλίου «Άγρια», αλλά βρέθηκα μπροστά σε μια αναγνωστική εμπειρία που θυμίζει συζήτηση με μια αληθινά τρυφερή και σοφή φίλη, που ακούει με ενδιαφέρον τα προβλήματά σου και σου δίνει εύστοχες συμβουλές, ενώ ταυτόχρονα μοιράζεται γενναιόδωρα κάτι από τη δική της ζωή. Διαβάστε την περιγραφή του, αλλά κυρίως το ίδιο το βιβλίο:
«Μερικές φορές η ζωή είναι δύσκολη: ο σύντροφός σου σε απατά, χάνεις ένα μέλος της οικογένειάς σου, δεν μπορείς να πληρώσεις τους λογαριασμούς σου. Άλλες φορές, πάλι, η ζωή είναι όμορφη: κάνεις το καλύτερο σεξ της ζωής σου, προσλαμβάνεσαι στη δουλειά των ονείρων σου, βρίσκεις το κουράγιο να γράψεις το πρώτο μυθιστόρημά σου.
»Ανάλογες ιστορίες έμπνευσης, θάρρους, αλλά και αγάπης μοιράστηκαν με τη συγγραφέα των best sellers Cheryl Strayed οι αναγνώστες της διαδικτυακής της στήλης “Dear Sugar”. Το βιβλίο “Μικρά όμορφα πράγματα” αποτελεί μια απολαυστική συλλογή επιστολών που θα μπορούσε να είχε γράψει ο καθένας μας, στις οποίες η Strayed απαντά με αισιοδοξία και τρυφερότητα.
»Πλούσιο σε χιούμορ, διορατικότητα και απόλυτη ειλικρίνεια, αυτό το “σοφό και συμπονετικό” βιβλίο, όπως το αποκάλεσαν οι New York Times, είναι ένα βάλσαμο για όλα όσα μάς φέρνει η ζωή».
«Εμείς και η ψυχή μας. Όλα όσα θα θέλατε να ρωτήσετε έναν ψυχίατρο-ψυχαναλυτή», Κώστας Γιαννακίδης, Σάββας Σαββόπουλος, εκδόσεις Παπαδόπουλος
Μέσα δύο εβδομάδες από την κυκλοφορία του, ανατυπώθηκε. Και αν οι πωλήσεις ενός βιβλίου δεν αποτελούν εγγύηση για το περιεχόμενό του, το γεγονός ότι πρόκειται για μια συζήτηση ανάμεσα στον δημοσιογράφο Κώστα Γιαννακίδη και τον ψυχίατρο και ψυχαναλυτή Σάββα Σαββόπουλο το κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρον. Το ίδιο και η περιγραφή του: «Αυτό δεν είναι ένα βιβλίο αυτοβελτίωσης. ∆εν θα σας κάνει ευτυχισμένους σε σαράντα οκτώ ώρες. ∆εν θα σας βοηθήσει να πλουτίσετε. Και ούτε πρόκειται να αυξήσει τη γοητεία σας. Επίσης, δεν έχει κάποιο μυστικό να σας αποκαλύψει, ενώ οι συγγραφείς του πιστεύουν ότι το σύμπαν είναι απολύτως αδιάφορο για όσα συμβαίνουν στις ζωές μας.
»Ένας δημοσιογράφος, ο Κώστας Γιαννακίδης, απευθύνει στον διακεκριμένο ψυχίατρο και ψυχαναλυτή Σάββα Σαββόπουλο τις ερωτήσεις που θα θέλατε να κάνετε και εσείς. Και τον ρωτάει για τα πάντα. Την παιδική ηλικία και την εφηβεία. Την ενήλικη ζωή, τις σχέσεις και το σεξ. Την κατάθλιψη και το άγχος. Τις νευρώσεις και τις ψυχώσεις. Τους αθεράπευτα ναρκισσιστές και τους ψυχοπαθητικούς. Τη ζήλια και την κακία. Τα όνειρα. Την αρρώστια και τον θάνατο. Και ο γιατρός απαντά με επιστημονική επάρκεια και γλώσσα απλή και κατανοητή.
»Αυτό το βιβλίο δεν θα σας βοηθήσει να λύσετε ενδεχόμενα προβλήματα, δικά σας ή των ανθρώπων σας. Τα προβλήματα λύνονται μόνο με θεραπεία. Όμως, θα σας βοηθήσει να τα κατανοήσετε, να βρείτε την πηγή τους και να δώσετε εξηγήσεις. Ταυτόχρονα, είναι και ένα εκλαϊκευμένο εγχειρίδιο ψυχιατρικής που επιτρέπει στον αναγνώστη να κατανοήσει βασικές έννοιες και να αποκτήσει μια πιο διεισδυτική ματιά στον ψυχισμό του».
«Ίων ο Κύων», Στέλλα Παναγιωτοπούλου, εκδόσεις Ίκαρος
Ένα βιβλίο μοναδικό στο είδος του, που επίσης ισορροπεί ανάμεσα στη μυθοπλασία και το δοκίμιο, καθώς με φανταστικό αφηγητή ένα σκύλο μιλάει για τη συνύπαρξη ζώων και ανθρώπων και για σπουδαία ζητήματα που δεν αγγίζουν απαραίτητα τη φιλοζωία, όπως η κοινωνική ανισότητα, ο ρατσισμός, ο έρωτας. Σύμφωνα με την περιγραφή του: «Ο Ίων, ένα ημίαιμο λαμπραντόρ που ζει στην Αθήνα με τον Άνθρωπό του, φιλομαθής και περίεργος παρατηρητής του κόσμου γύρω του, αιφνιδιάζεται διαρκώς και επιχειρεί να λύσει τις απορίες που τον βασανίζουν. Πώς είναι δυνατόν να έχει πρόγονο τον γκρίζο λύκο; Ψάχνει απάντηση στον Δαρβίνο, στα μυστήρια της εξέλιξης αλλά και στις περιπέτειες του Μπακ του Τζακ Λόντον στην Άγρια Δύση. Οι αριστοκράτες καθαρόαιμοι του είδους του, όπως ο Φλας της Βιρτζίνια Γουλφ, τον μπλέκουν στον λαβύρινθο των ανισοτήτων μεταξύ αριστοκρατών και πληβείων. Ο Μάγκας της Πηνελόπης Δέλτα του προσφέρει διέξοδο στα προβλήματα ταυτότητας που τον ταλανίζουν. Ο κ. Κοκαλιάρης του Πωλ Όστερ και τα βάσανα του Πλάσματος του Φρανκενστάιν τον φέρνουν αντιμέτωπο με τον πόνο και τη μοναξιά. Η συνειδητοποίηση ότι στην Άπω Ανατολή οι σκύλοι είναι εκλεκτός μεζές τον βυθίζει σε κατάθλιψη. Αναρωτιέται αν οι χορτοφάγοι έχουν ηθικό πλεονέκτημα έναντι των κρεατοφάγων και αν η απελευθέρωση των ζώων από τον άνθρωπο είναι όνειρο των ζώων ή κάποιων ρομαντικών φιλόζωων. Ο Τζωρτζ Όργουελ και η Φάρμα των Ζώων επιβεβαιώνουν την καχυποψία του για τις ουτοπίες. Ζαλισμένος από όλες αυτές τις διαμάχες, ερωτεύεται τη Δανάη, ένα δελφίνι, και γεύεται έναν έρωτα, μήτε γήινο μήτε θαλασσινό, μα των ανοιχτών οριζόντων».
