Ο Ιανουάριος δεν είναι πλέον μόνο ο πρώτος μήνας του χρόνου αλλά Dry January, όπως ονομάζεται μια παγκοσμίως διαδεδομένη καμπάνια αποχής από τα οινοπνευματώδη για τουλάχιστον 31 μέρες. Η κατανάλωση των mocktails, των «παρθένων» κοκτέιλ, ακολουθεί διεθνώς ανοδική τάση. Μπαράκια και κλαμπ που σερβίρουν χυμούς ή που προτείνουν να αντικαταστήσουμε το οινόπνευμα με διαλογισμό ξεφυτρώνουν στις μεγαλύτερες και πιο ενημερωμένες πόλεις του κόσμου. Στατιστικές -και ελληνικές- δείχνουν, πράγματι, μείωση της κατανάλωσης του αλκοόλ.
Βγαίνει λοιπόν το αλκοόλ εκτός μόδας; Αυτό το ερώτημα αποφασίσαμε να διερευνήσουμε, μετά από όλες αυτές τις εξελίξεις, καταφεύγοντας σε επιστήμονες, συγγραφείς, αλλά και μέλη της γενιάς Ζ. Τι ανακαλύψαμε; Ότι αν εστιάσουμε στις λεπτομέρειες, η απάντηση δεν είναι απλή και διαφέρει όχι μόνο από γενιά σε γενιά αλλά ακόμα και μεταξύ των φύλων. Και ότι ακόμα και κάποιοι που το έχουν περιορίσει, μπορεί να το αντικαθιστούν με άλλες ψυχοδραστικές ουσίες.
Ανάμεσα στους ειδικούς που μας μιλούν είναι η Έλενα Καραγεωργίου, κλινική-κοινωνική ψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Το βιβλίο της ντροπής» (εκδ. Αρμός).
Από την κλινική εμπειρία σας και/ή σχετικές έρευνες, ισχύει ότι τείνουμε προς μια μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ μέσα στα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον οι νεότερες γενιές όπως η λεγόμενη γενιά Ζ; Και τι συμβαίνει με τις μεγαλύτερης ηλικίας γενιές;
«Το αλκοόλ δεν έχει πλέον τον σχεδόν μεταφυσικό ρόλο που είχε σε προηγούμενες γενιές σε προσωπικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Όσο εξετάζουμε προς τα πίσω τους Millennials και ακόμη περισσότερο την Gen X, τους σημερινούς σαρανταπεντάρηδες, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι το αλκοόλ διαδραμάτιζε κομβικό ρόλο από την εφηβεία και στη διαδικασία της μετάβασης προς την ενηλικίωση, συνιστώντας το μέσο μέθεξης στις παρέες, στην κοινωνική ζωή, στον κόσμο των ενηλίκων, αλλά και απαλλαγής από το άγχος της κοινωνικής αποδοχής.
«Όσο εξετάζουμε προς τα πίσω τους Millennials και ακόμη περισσότερο την Gen X, τους σημερινούς σαρανταπεντάρηδες, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι το αλκοόλ διαδραμάτιζε κομβικό ρόλο από την εφηβεία και στη διαδικασία της μετάβασης προς την ενηλικίωση, συνιστώντας το μέσο μέθεξης στις παρέες, στην κοινωνική ζωή, στον κόσμο των ενηλίκων, αλλά και απαλλαγής από το άγχος της κοινωνικής αποδοχής».
»Σε εποχές που όλα ήταν πιο αυθόρμητα, ανάλαφρα και εντός εισαγωγικών “αθώα”, που αγνοούσαμε επιδεικτικά την εθιστική επίδραση και τις αρνητικές επιπτώσεις των “κακών” συνηθειών, το αλκοόλ αποτελούσε το υγρό με το οποίο οι καρδιές αναπτερώνονταν και οι σχέσεις θερμαίνονταν. Στις μέρες μας τα δεδομένα λένε πως μαζί με τον αυθορμητισμό και την ανεμελιά που έχουν χαθεί στους νέους, έχει χαθεί σημαντικά και το ενδιαφέρον για χρήση του αλκοόλ. Άλλωστε οι σχέσεις αλλά και η αποδοχή έχουν μετεγγραφεί στην ψηφιακή σφαίρα, όπου και διαδραματίζεται πλέον το κοινωνικό παιχνίδι. Και εκεί το κατεξοχήν εργαλείο διαχείρισης είναι η εικόνα.
»Για τις μεγαλύτερες γενιές, από την άλλη, τα δεδομένα από διεθνείς έρευνες λένε πως η περίοδος της καραντίνας λόγω του κορονοϊού, εκτός από τις πολλές άλλες αρνητικές επιπτώσεις που είχε στην ψυχική υγεία, συνετέλεσε σε μια σημαντική στροφή προς το αλκοόλ ως μέσο για τη διαχείριση του άγχους, των συγκρούσεων, ως διαφυγή αλλά και ως διασκέδαση».
Ποιοι παράγοντες συνδέονται με την υψηλή κατανάλωση αλκοόλ και πού εντοπίζουμε τα όρια ανάμεσα στο λεγόμενο social drinking και τον εθισμό;
«Η ντροπαλότητα (αυτό που μπορεί να ονομάζουμε αλλιώς κοινωνική φοβία ή χαμηλή αυτοεκτίμηση), το ιστορικό ψυχικού τραύματος, οι σφοδρές συγκρούσεις στην οικογένεια καταγωγής και η ενδοοικογενειακή βία, η περιθωριοποίηση, η δυσκολία στη διαχείριση των συναισθημάτων και το έλλειμμα κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελούν τα προβλήματα που συνηθέστερα θα υποδείξουν το αλκοόλ ως λύση. Ο εθισμός δεν εμφανίζεται τυχαία, εμφανίζεται σε άτομα που κάποια στιγμή συνειδητοποίησαν ότι καταναλώνοντας αλκοόλ οι δυσκολίες της ζωής τους “απαλύνονταν”, ενώ δεν διέθεταν, εκείνη τουλάχιστον την περίοδο, άλλα πρόσφορα μέσα (τη στήριξη ή τις δεξιότητες) για να ανταπεξέλθουν. Σε αυτό το στοιχείο ενδεχομένως θα μπορούσαμε να διακρίνουμε και τον εθισμό από την κοινωνική χρήση, στη φορτισμένη συναισθηματική σχέση που έχει το εθισμένο άτομο με το αλκοόλ, στο ότι αδυνατεί να φανταστεί να λειτουργεί στη ζωή του χωρίς αυτό».
«Ο εθισμός εμφανίζεται σε άτομα που κάποια στιγμή συνειδητοποίησαν ότι καταναλώνοντας αλκοόλ οι δυσκολίες της ζωής τους “απαλύνονταν”, ενώ δεν διέθεταν, εκείνη τουλάχιστον την περίοδο, άλλα πρόσφορα μέσα (τη στήριξη ή τις δεξιότητες) για να ανταπεξέλθουν».
Ποιοι είναι οι συνηθέστεροι λόγοι, σύμφωνα με την κλινική εμπειρία και ενδεχομένως σχετικές έρευνες, που κάποιος ενδεχομένως επιθυμεί να μειώσει την κατανάλωση αλκοόλ (π.χ. κίνδυνοι υγείας, προσπάθεια απώλειας κιλών);
«Ξέρουμε ότι η κατανάλωση αλκοόλ περιορίζεται από τα άτομα με την πάροδο των χρόνων. Ακόμη και τα άτομα που ως νέοι έκαναν σημαντική κατάχρηση αλκοόλ έχουν την τάση μεγαλώνοντας να περιορίζουν τις ποσότητες που καταναλώνουν, συνειδητοποιώντας τις αρνητικές επιπτώσεις του στην υγεία και το σωματικό βάρος.
»Όταν όμως έχει αναπτυχθεί εθισμός, σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και τα προβλήματα υγείας δεν αποκαρδιώνουν τους χρήστες. Συνήθως χρειάζεται ένα πολύ ισχυρό συναισθηματικό “ταρακούνημα” για να σταματήσει το άτομο που είναι σε χρήση να χρησιμοποιεί για τον ίδιο τον εαυτό του την αυταπάτη ότι το ελέγχει και ότι θα μπορούσε να το σταματήσει όποτε θέλει».
Ποια είναι ειδικότερα η σχέση των γυναικών με το αλκοόλ; Παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά συγκριτικά με εκείνη των αντρών;
«Σε αντίθεση με τις πολύ νεαρές ηλικίες, αλλά και γυναίκες από μεγαλύτερες γενιές, οι γυναίκες άνω των τριάντα χρησιμοποιούν το αλκοόλ πιο απενοχοποιημένα στην κοινωνική τους ζωή. Πλέον δεν προκαλεί η εικόνα μιας γυναίκας που πίνει, με τον τρόπο που στο παρελθόν θα στιγματιζόταν. Παρατηρούμε ωστόσο ότι η απελευθέρωση αυτή έχει συνδράμει στην αύξηση της κατανάλωσης του αλκοόλ από τις γυναίκες και για τη διαχείριση των πολλαπλών πιέσεων που βιώνουν τόσο στο επαγγελματικό πεδίο όσο και στο οικογενειακό. Εκεί η κατανάλωση είναι κρυφή, σαν να αναζητούν μέσα από αυτήν οι γυναίκες ενδυνάμωση ή λαθραίες στιγμές χαλάρωσης και ένα καταφύγιο από τις αφόρητες απαιτήσεις. Χρειάζεται να αρχίσουμε να μιλάμε πιο ανοιχτά για την έμφυλη διάσταση αυτού του θέματος ώστε να μην συνιστά πλέον “ταμπού”».
Διαβάστε περισσότερα:
Παραμένει τάση το αλκοόλ σήμερα; Τι απαντούν οι ειδικοί και τι λένε μέλη της γενιάς Ζ
Αντώνιος Ντακανάλης: «Η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει τις πιθανότητες καρκίνου»
