Ο ελληνικός τίτλος του, «Ο γάμος είναι…» (εκδ. Key Books), θυμίζει κάπως τα σχολικά λευκώματα που ήταν τόσο της μόδας στην προ-social media εποχή, στα 80s και στα 90s. Στις ερωτήσεις τους, όπως «Τι είναι έρωτας;» ή «Τι είναι αγάπη;», οι απαντήσεις που δίναμε εξέφραζαν κάτι από την προσωπικότητά μας και τις εμπειρίες που είχαμε προλάβει να ζήσουμε μέχρι την εφηβική ηλικία μας – κάποιες ήταν αστείες, άλλες πονεμένες, όλες όμως μοναδικές.
Το νέο βιβλίο της Heather Havrilesky θυμίζει, πράγματι, εκείνα τα τετράδια σε χιούμορ, ειλικρίνεια και ευρηματικότητα. Σε αυτό το αναζωογονητικό μείγμα, ας προσθέσουμε τη σοφία μερικών ακόμα δεκαετιών ζωής –με σύζυγο, δύο κόρες και δύο σκυλιά– και την κοφτερή οξυδέρκεια της συγγραφέα, αρθρογράφου των The New Yorker, The Atlantic, The New York Times Magazine και της στήλης συμβουλών «Ask Polly» στο Substack.
«Μόνο ένας αισιόδοξος ανόητος θα θεωρούσε ότι νίκησε προτού φτάσει στη γραμμή του τερματισμού. Αυτό είναι που κάνει κάθε γάμο μια μαύρη κωμωδία. Τι είναι πιο διασκεδαστικό και δυσοίωνο από το να παρατηρείς δύο αφελείς ψυχές να υπογράφουν ένα δεσμευτικό συμβόλαιο χωρίς να καταλαβαίνουν τα ψιλά γράμματα; Τα πιο ενθουσιώδη ζευγάρια παίρνουν αδέξια την ταχεία του γάμου χωρίς να γνωρίζουν καν ποιος είναι ο προορισμός της» γράφει σε ένα απόσπασμά του. «“Το μόνο που έχει σημασία είναι ότι θα είμαστε μαζί”, ψιθυρίζουν ο ένας στον άλλο. Το “για πάντα” αφορά δύο αθάνατα ξωτικά που πίνουν γάργαρη ροζέ σαμπάνια και στη συνέχεια εξερευνούν το άγριο, όμορφο δάσος γύρω τους σε μια ατέρμονη κατάσταση αρμονίας».
Κάθε φορά που παίρνω στα χέρια μου ένα καινούριο βιβλίο για τις σχέσεις ομολογώ ότι στην αρχή είμαι διστακτική, ιδιαίτερα αν δεν το υπογράφει κάποιος ειδικός ψυχικής υγείας. Αλλά το «Ο γάμος είναι…» αποκαλύπτει μια θαρραλέα, αδιάκοπα διασκεδαστική και γεμάτη έμπνευση εξομολόγηση, η οποία δεν ευαγγελίζεται έτοιμες λύσεις αλλά σου δίνει, για τη Χώρα του για Πάντα («Foreverland» την αποκαλεί η συγγραφέας στον αγγλόφωνο τίτλο) διαδρομές που μπορεί να μην έχεις σκεφτεί να εξερευνήσεις και ένα διαφορετικό βλέμμα να τη δεις, απελευθερωμένο από στερεότυπα. Θα το συνιστούσα ανεπιφύλακτα σε όποιον στέκει απέναντι (ή μέσα) στον γάμο με συναισθήματα που κυμαίνονται από την επιφυλακτικότητα έως την υπαρξιακή αγωνία.
Η ιδέα να μετακομίσουμε στη Χώρα του για Πάντα, όπως αποκαλείτε χιουμοριστικά τον γάμο, παραμένει δελεαστική στα νέα ζευγάρια. Γιατί επιμένουμε να παντρευόμαστε, παρά τον παντοτινό χαρακτήρα του θεσμού;
«Πάρα πολλές πτυχές της σύγχρονης ζωής μάς φαίνονται εφήμερες και επισφαλείς. Οι συμπεριφορές στο διαδικτυακό φλερτ, η κουλτούρα της αρπαχτής, η άνοδος της τηλεργασίας, η εχθρότητα που είναι κοινή στον διαδικτυακό διάλογο – αμέτρητοι παράγοντες συντελούν σε μια αίσθηση απομόνωσης, μοναξιάς και ανασφάλειας σήμερα. Μοιάζει λογικό τόσο πολλοί ενήλικες να ποθούν μία στενή σχέση τρυφερότητας και αγάπης στην οποία να μπορούν να βασιστούν για την υπόλοιπη ζωή τους.
»Αλλά οι ίδιοι παράγοντες μάς καθιστούν και αξιοσημείωτα ανέτοιμους να υποστηρίξουμε και να αποδεχτούμε ο ένας τον άλλο. Η παγκόσμια κουλτούρα του καταναλωτισμού και του διαδικτύου μάς ωθεί να αναζητάμε διαρκώς κάτι καλύτερο και να απορρίπτουμε κοινά ελαττώματα σαν παθολογικά ή τοξικά. Η αποδοχή, η ενσυναίσθηση και η πίστη του ενός στον άλλο, όλα αυτά σπανίως καλλιεργούνται, συζητούνται ή εκτιμώνται. Έτσι, ενώ επιβιώνει η φαντασίωση του “για πάντα”, συχνά παραμελούνται τα εργαλεία που απαιτούνται για να διατηρηθεί μια μακροχρόνια ερωτική σχέση».
«Ενώ επιβιώνει η φαντασίωση του “για πάντα”, συχνά παραμελούνται τα εργαλεία που απαιτούνται για να διατηρηθεί μια μακροχρόνια ερωτική σχέση».
Με αφορμή μια ιδιαίτερα αστεία και ειλικρινή περιγραφή των ενοχλητικών σωματικών λειτουργιών του συζύγου σας, θα ήθελα να σας ρωτήσω πώς καταλαβαίνουμε τη διαφορά ανάμεσα σε έναν γάμο που αξίζει να σωθεί, παρ’ όλα αυτά τα μικρά καθημερινά «μαρτύρια», και έναν αληθινά δυστυχισμένο;
«Επεκτάθηκα σε λεπτομέρειες για τα ροχαλητά και τα ρουθουνίσματα του συζύγου μου γιατί, πράγματι, τις θεώρησα αστείες και προτεραιότητά μου ήταν να κάνω αυτό το βιβλίο όσο το δυνατόν πιο διασκεδαστικό. Νομίζω ότι όλοι όσοι είναι παντρεμένοι εδώ και πάνω από πέντε χρόνια γνωρίζουν ότι οι μικροενοχλήσεις αρχίζουν να γίνονται όλο και μεγαλύτερες καθώς επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά. Αλλά δεν τις μετράω στους παράγοντες διάλυσης ενός γάμου ανάμεσα σε δύο ώριμους, ευφυείς ενήλικες, γιατί είναι αναπόφευκτες.
»Οι άνθρωποι είμαστε ζώα. Παράγουμε ήχους και καταλαμβάνουμε χώρο. Ο γάμος απαιτεί ανοχή απέναντι στις μικροενοχλήσεις και οι περισσότεροι το γνωρίζουν αυτό. Οι δυστυχισμένοι γάμοι χαρακτηρίζονται από κατηγορίες, περιφρόνηση, ντροπή, έλλειψη αμοιβαίου σεβασμού, εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας. Αν είσαι τίμιος και καλός με τον σύντροφό σου και το αντίστροφο, δεν είναι τίποτα οι μικροενοχλήσεις από τις σωματικές λειτουργίες του».
«Οι δυστυχισμένοι γάμοι χαρακτηρίζονται από κατηγορίες, περιφρόνηση, ντροπή, απουσία αλληλοσεβασμού, εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας».
Πιστεύετε ότι πολλοί από τους ευτυχισμένους γάμους μοιράζονται κάποιο κοινό μυστικό – ή όχι και τόσο μυστικό;
«Τα ζευγάρια που γνωρίζω ότι τα πάνε καλά μεταξύ τους δεν αγωνίζονται να σεβαστούν ο ένας τις επιθυμίες του άλλου και σπανίως αμφισβητούν ο ένας τις καλές προθέσεις του άλλου. Προφανώς αυτό δεν είναι τόσο απλό όταν υποψιάζεσαι ότι ο σύντροφός σου δεν επιδιώκει το καλύτερο για εσένα ή ότι απέχει μακράν από το να σε κατανοήσει ως άνθρωπο. Αλλά για να μη δημιουργηθεί απόσταση μέσα σε έναν καλό γάμο με την πάροδο των χρόνων, θεωρώ σημαντικό να υπάρχουν αμοιβαίος σεβασμός και αποδοχή – η οποία επίσης περιλαμβάνει το να αποδεχόμαστε τα σημαντικά ελαττώματα και τις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες του άλλου».
«Τα ζευγάρια που γνωρίζω ότι τα πάνε καλά μεταξύ τους δεν αγωνίζονται να σεβαστούν ο ένας τις επιθυμίες του άλλου και σπανίως αμφισβητούν ο ένας τις καλές προθέσεις του άλλου».
Πολλοί ελληνικοί γάμοι υποφέρουν ακόμα από τα έμφυλα στερεότυπα και αντιλαμβάνομαι ότι αυτό συμβαίνει και στις ΗΠΑ. Ποια από αυτά πρέπει να ξεφορτωθούμε ώστε να διεκδικήσουμε πιο ισότιμες και ευτυχισμένες σχέσεις;
«Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να διατηρήσουμε τον αλληλοσεβασμό όταν υπάρχει ανισορροπία δυνάμεων σε μια σχέση. Δεν θα μπορούσα να φανταστώ να παντρευτώ κάποιον που δεν καταβάλλει ισότιμη προσπάθεια με εμένα να εξασφαλίσει τα προς το ζην και ταυτόχρονα να συντηρήσει ένα νοικοκυριό. Κάποιες φορές τα ζευγάρια θεωρούν ότι μπορούν να πετύχουν μια πιο παραδοσιακή συμφωνία, στην οποία ο ένας εργάζεται και ο άλλος παραμένει στο σπίτι, αλλά καθώς τα χρόνια περνούν αγωνίζονται να κατανοήσουν ο ένας τον άλλο και να σεβαστούν ο ένας τις προκλήσεις του άλλου. Η αλήθεια είναι όμως ότι τα πάντα είναι εφικτά, αρκεί να υπάρχουν ειλικρίνεια και αγάπη και να συνεχίζουν να αναθεωρούν τους ρόλους τους ώστε και οι δύο να νιώθουν ότι εισπράττουν θαυμασμό και αγάπη».
Σε ένα μέρος του βιβλίου σας περιγράφετε ένα πρόβλημα υγείας που καταφέρατε να ξεπεράσετε, παρόλο που μέχρι τη διάγνωση σας είχε κυριεύσει φόβος. Πώς καταφέρατε να το διαχειριστείτε με ψυχραιμία;
«Δεν πέθαινα και δεν είχα ανυπόφορο πόνο. Δεν είχα κατάθλιψη ούτε υπέρμετρο άγχος για το μέλλον. Έτσι, παρόλο που αρχικά οι συνθήκες έμοιαζαν δραματικές, από τη στιγμή που εξασφάλισα ένα θεραπευτικό πλάνο που θα με κρατούσε ζωντανή, ένιωσα ευγνωμοσύνη. Όλα τα άλλα –συμπεριλαμβανομένων του πόνου και των διαδοχικών χειρουργείων!– έμοιαζαν σχετικά ασήμαντα. Με βοήθησε να αντέξω το γεγονός ότι εστίασα στην τύχη μου, ότι θα συνέχιζα τη ζωή μου, ενώ τόσοι άλλοι ήταν σε πιο δύσκολη κατάσταση. Η όλη εμπειρία ήταν επίσης ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, ένα μπόνους αν είσαι συγγραφέας. Με εντυπωσίασε το πώς αυτό το αναπόφευκτο τραυματικό γεγονός με έκανε να βλέπω τον κόσμο με περισσότερη ζωντάνια, περισσότερο πάθος, περισσότερη ομορφιά. Προσπάθησα, αντί να επικεντρωθώ στους φόβους μου, να κρατήσω ό,τι ήταν μοναδικό και ασυνήθιστο στις εμπειρίες μου».
«Με εντυπωσίασε το πώς αυτό το αναπόφευκτο τραυματικό γεγονός του προβλήματος υγείας μου με έκανε να δω τον κόσμο με περισσότερη ζωντάνια, περισσότερο πάθος, περισσότερη ομορφιά».
Πώς αντέδρασαν ο σύζυγος και η υπόλοιπη οικογένειά σας όταν διάβασαν το «Ο γάμος είναι…»; Υπάρχει περίπτωση να δούμε κάποια συνέχεια του βιβλίου ή το συγκεκριμένο είναι το δικό σας «Και έζησαν αυτοί καλά»;
«Ο σύζυγός μου το διάβασε πολλές φορές ενώ το έγραφα και έκανα την επιμέλεια. Απόλαυσε την όλη διαδικασία, λεγόντάς μου συχνά ότι ένιωθε ότι τον έκανα να φαίνεται καλύτερος από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Αυτό δεν ισχύει: είναι στ’ αλήθεια ένας απίστευτα καλός, ευγενικός, ξεκαρδιστικός τύπος. Πιστεύω ότι πολλοί θα εκπλαγούν διαβάζοντας ότι το βιβλίο μου δεν τον έκανε να θυμώσει. Αλλά δεν θα έγραφα για τον γάμο μου αν πίστευα ότι υπήρχε αυτή η πιθανότητα. Ο σύζυγός μου αυτοσαρκάζεται φοβερά, κι αυτό είναι το καλύτερο δώρο που μπορείς να δώσεις σε έναν συγγραφέα που θέλει να γράψει για εσένα!
»Σχετικά με το σίκουελ, όλα είναι πιθανά, αλλά αισθάνομαι ότι το βιβλίο είναι κάτι ολοκληρωμένο, που δεν χρειάζεται να συνεχιστεί. Κατά κάποιον τρόπο έτσι είναι και το έργο ενός γάμου και της ίδιας της ζωής: Ποτέ δεν βάζεις πραγματικά “τελεία”. Είσαι πάντα μέσα σε κάτι, κατευθύνεσαι κάπου χωρίς να γνωρίζεις τι θα ακολουθήσει. Το να το αγκαλιάσεις και να το απολαύσεις είναι η βασική πρόκληση του να είσαι ζωντανός».
