Τα τελευταία χρόνια τα εγκλήματα μίσους κατά των γυναικών λόγω του φύλου τους προσδιορίζονται ως γυναικοκτονίες, έστω κι αν νομικά και θεσμικά το κράτος δεν αναγνωρίζει τον όρο. Μέχρι πρόσφατα χαρακτηρίζονταν «εγκλήματα πάθους» ή «εγκλήματα τιμής», αλλά ήρθε η στιγμή να αναγνωρίσουμε ότι διαπράττονται «από πρόθεση», όπως ονομάζεται και η νέα παράσταση χορού που έρχεται, σε σκηνοθεσία Χρήστου Θεοχαρόπουλου, το Σαββατοκύριακο 8 και 9 Ιουνίου στο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου.
Λίγες μέρες πριν να δούμε γυναικεία σώματα να χορεύουν επί σκηνής, «συνεχόμενα σε ρυθμούς που εναλλάσσονται, να δονούνται, θέλοντας να σπάσουν τη σιωπή, να δουν μέσα απ’ τις κλειστές πόρτες, να καταλαγιάσουν τον φόβο, να συναντηθούν μέσα από τα βλέμματά τους στο φως και απέναντί τους το σκοτεινό πρόσωπο του “Άντρα – θύτη”», σύμφωνα με την περιγραφή του έργου, η Αντιγόνη Παπανικολάου, που υπογράφει τη σύλληψη της ιδέας και τη χορογραφία, χορογράφος της ομάδας χορού Gratia Artis Dance, δημιουργός και καλλιτεχνική διευθύντρια της σχολής Gratia Artis, μίλησε στο Marie Claire για την έμπνευση και τις προκλήσεις του νέου εγχειρήματος.
Πώς προέκυψε η ιδέα μιας παράστασης για την έμφυλη βία; Η επικαιρότητα των τελευταίων χρόνων –όπως το κίνημα #metoo και το αίτημα για αναγνώριση του όρου γυναικοκτονία με αφορμή πρόσφατες καταγγελίες και εγκλήματα- έπαιξε ρόλο στην επεξεργασία της και στην απόφασή σας να την υλοποιήσετε;
«Καταρχήν να σας ευχαριστήσω για τη δυνατότητα να μιλήσουμε και να ακουστούμε μέσα από το δικό σας βήμα. Η αλήθεια είναι ότι όλο αυτό το εγχείρημα δεν αφορά μια αμιγώς επαγγελματική ομάδα. Η ομάδα μου, εγώ, ο σκηνοθέτης μας, ο ηθοποιός της παράστασης, οι υπόλοιποι συντελεστές, αλλά κυρίως τα “κορίτσια μου”, οι χορεύτριες της ομάδας, υπερέβαλαν εαυτόν, έδωσαν από το υστέρημά τους σε μεράκι, προσπάθεια, έμπνευση, προσήλωση, επιμονή… Αντιλαμβάνεστε λοιπόν το πόσο σημαντικό είναι προσπάθειες σαν τη δική μας να έχουν πρόσβαση στο ευρύ κοινό, να έχουν φωνή.
»Η φωνή είναι άλλωστε και το ζητούμενο στις περιπτώσεις έμφυλης βίας. Το θύμα να έχει τη δυνατότητα να μιλήσει, ο κύκλος της σιωπής να σπάσει. Υπό αυτή την έννοια κινήματα όπως το #metoo, και πιο συνολικά η δημοσιότητα που το ζήτημα λαμβάνει, έπαιξαν ρόλο στην απόφασή μου. Γιατί, δυστυχώς, πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά; Η έμφυλη βία, πόσο μάλλον η γυναικοκτονία, είναι συνέχεια μπροστά μας, συνέχεια, μια ακόμη αφόρητη ιστορία στους δέκτες και τα sites.
«Η έμφυλη βία, πόσο μάλλον η γυναικοκτονία, είναι συνέχεια μπροστά μας, συνέχεια, μια ακόμη αφόρητη ιστορία στους δέκτες και τα sites».
»Η βία επιμένει, και προσωπικά σκέφτομαι ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα παράδοξο: Αφενός υπάρχει μια ολοένα και μεγαλύτερη προσήλωση στο φαινόμενο, τα κινήματα και οι δράσεις πολλαπλασιάζονται, επιτέλους φαίνεται ότι κάτι γίνεται… Από την άλλη, είναι διάχυτος ο φόβος ότι τελικά δεν θ’ αλλάξει τίποτα, ότι οι γυναίκες θα συνεχίσουν να δολοφονούνται. Προσπαθώ λοιπόν ώστε αυτή η παράσταση να μην αποβεί μια στείρα καλλιτεχνική και αισθητική προσομοίωση της βίας αλλά να προτείνει τη θέση ότι, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και μέσα από τη συλλογικότητα, τελικά τα πράγματα θ’ αλλάξουν. Πιστέψτε με, γνωρίζω καλά ότι πιθανόν να ακούγομαι αιθεροβάμων, αλλά όπως πολλές άλλες γυναίκες που νιώθουν φόβο, θυμό, αηδία, θλίψη, όλα αυτά τα αφόρητα συναισθήματα κάθε φορά που συμβαίνει ακόμη ένα αποτρόπαιο έγκλημα, στο άκουσμα κάθε μορφής αντίστασης, είτε είναι συλλογικότητα είτε μια θεσμική προσπάθεια νομικής κατοχύρωσης του όρου “γυναικοκτονία”, αισθάνομαι και χαρά και ανακούφιση και, κυρίως, ελπίδα».
«Η βία συνεχίζεται μέσα στο κορμί σου, ακόμα και αφού φύγει ο κακοποιητής σου»: Αυτή είναι η φράση μιας επιζήσασας που μοιράστηκε με το Marie Claire ανώνυμα την εμπειρία της. Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις στην προσπάθεια χορογράφησης της έμφυλης βίας; Το σώμα μπορεί να ακουστεί πιο δυνατά από τη φωνή; Οι κινήσεις μπορεί να έχουν βαθύτερο αντίκτυπο από τον λόγο;
«“Η βία συνεχίζεται μέσα στο κορμί σου”, πόσο δίκιο έχει. Το τραύμα πονάει, η πληγή υφίσταται, η επούλωση σε καμιά περίπτωση δεν είναι δεδομένη, το αντίθετο μάλλον…
»Η παράσταση καθαυτή ήταν μια πρόκληση, σε πολλά επίπεδα. Καταρχήν, πρόκληση να μη γίνει απλά ένα ακόμη “κατηγορώ”, ένα “λαϊκό δικαστήριο”, αν μου επιτρέπεται ο παραλληλισμός. Πρόκληση να γίνει μια κειμενικότητα η οποία να μην είναι ούτε φαιδρή ή χυδαία ούτε όμως να φοβάται να δείξει, να μιλήσει, να τοποθετηθεί… Πρόκληση να υλοποιηθεί όσο το δυνατόν πιο άρτια, αισθητικά, χορογραφικά, χορευτικά. Πρόκληση να διεγείρει το συναίσθημα και το θυμικό του θεατή και, την ίδια στιγμή, να διεγείρει σκέψεις και ερωτήματα. Πρόκληση να αποτελέσει και για εμένα την ίδια μια επανορθωτική εμπειρία. Με άλλα λόγια, πρόκληση για μια ισορροπία.
«Αφενός υπάρχει μια ολοένα και μεγαλύτερη προσήλωση στο φαινόμενο, τα κινήματα και οι δράσεις πολλαπλασιάζονται, επιτέλους φαίνεται ότι κάτι γίνεται… Από την άλλη, είναι διάχυτος ο φόβος ότι τελικά δεν θ’ αλλάξει τίποτα, ότι οι γυναίκες θα συνεχίσουν να δολοφονούνται».
»Η παράσταση αφορά τον χορό, την κίνηση, την έκφραση μέσω αυτών των εργαλείων: ως χορεύτρια και χορογράφος αυτή είναι η γλώσσα μου και είμαι περήφανη γι’ αυτήν. Μ’ αυτήν υπηρετώ τις θέσεις μου, την κοσμοθεωρία μου, προσπαθώ να κάνω έστω και κάτι μικρούλι για ένα αύριο που θα είναι καλύτερο. Πιο όμορφο. Πιο ασφαλές. Αλλά, προτιμώ να ισορροπώ. Άλλωστε, αυτή δεν είναι και η λέξη κλειδί στον χορό; Η ισορροπία. Γι’ αυτό θεωρώ ότι ίσως είναι ψευδοδίλημμα το να προσπαθούμε να παραχωρήσουμε την πρωτοκαθεδρία ή να αποδώσουμε μεγαλύτερη αξία είτε στο σώμα είτε στον νου, είτε στην κίνηση είτε στον λόγο».
Ποιον ρόλο μπορεί να παίξει μια παράσταση χορού στη δημόσια συζήτηση για την έμφυλη βία;
«Η αλήθεια είναι ότι προσωπικά δυσκολεύομαι λίγο να ορίσω τα κριτήρια της δημόσιας συζήτησης… Η δημόσια συζήτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Στους επίσημους θεσμικούς φορείς; Στα forum των επιμέρους συλλογικοτήτων; Στα ΜΜΕ; Σε όλα αυτά μαζί; Και μια ακόμη αλήθεια είναι ότι όταν ξεκίνησα, όταν ξεκινήσαμε με την ομάδα μου, αυτό το ταξίδι, δεν περίμενα να λάβει τόση δημοσιότητα. Ξέρετε, αν ανατρέξω λίγο στην προηγούμενη ερώτησή σας, σε σχέση με το σώμα, την κίνηση, θα μπορούσα να σας πω το εξής: Σε αντίθεση με τους πακτωλούς μελάνης που έχουν καταναλωθεί, μια ερμηνεία του φαινομένου μέσω του σώματος είναι κάτι εκ προοιμίου διαφορετικό. Αν ένα ιδανικό ζητούμενο είναι ο εναγκαλισμός της διαφορετικότητας τότε ναι, προτείνουμε κάτι διαφορετικό. Εκεί που πολλές φορές το νόημα κάπως διυλίζεται και κάπως χάνεται μέσα σε χιλιάδες λέξεις, η εικόνα μπορεί να συμπυκνώσει, και κυρίως να συσπειρώσει, την προσπάθεια. Η συνεισφορά λοιπόν αφορά την ευκαιρία για μια διαφορετική ματιά, προσανατολισμένη όχι τόσο στην ερμηνεία όσο στο βίωμα».
Υπάρχει, πιστεύετε, πρόοδος στην αντιμετώπιση της έμφυλης βίας μέσα στις τελευταίες γενιές; Τι θα αλλάζατε πρωτίστως, είτε στο νομικό/θεσμικό πλαίσιο είτε σε επίπεδο νοοτροπίας, αν ήταν στο χέρι σας;
«Σε πείσμα των καιρών θα ήθελα να απαντήσω με σιγουριά: ναι, υπάρχει πρόοδος. Και μόνο το γεγονός της ανάδυσης, της θεσμικής αλλά και κοινωνικής υποστήριξης των μειονοτήτων οφείλει να μας πει κάτι. Δεν είμαι ούτε πολιτικός επιστήμονας ούτε δημοσιογράφος, παρ’ όλα αυτά θα ήθελα να θίξω το αυτονόητο. Υπάρχει η βούληση αλλά όχι η αναγκαία θεσμική διαχείριση ώστε το αίτημα, η κραυγή βοήθειας να φτάνει στα αυτιά που πρέπει κι αυτά να κάνουν κάτι. Η πρόσφατη γυναικοκτονία έξω από το αστυνομικό τμήμα είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα.
»Σε σχέση με τις αλλαγές στις νοοτροπίες, θα μου επιτρέψετε να απαντήσω κάπως διαφορετικά. Στην αρχή με ρωτήσατε πώς προέκυψε η ιδέα της παράστασης. Η ειλικρινής απάντηση είναι ότι υπήρχε μέσα μου, καθώς κι εγώ έχω βρεθεί στη θέση του θύματος, έχω βιώσει κακοποίηση, και χαίρομαι πολύ που μπορώ πια να το μοιραστώ τόσο ελεύθερα. Στην δική μου περίπτωση, σημαντικό ρόλο για την επούλωση του τραύματος στη δοκιμασία που πέρασα έπαιξε η αγκαλιά της μητέρας μου.
«Η ειλικρινής απάντηση είναι ότι η ιδέα της παράστασης υπήρχε μέσα μου, καθώς κι εγώ έχω βρεθεί στη θέση του θύματος, έχω βιώσει κακοποίηση, και χαίρομαι πολύ που μπορώ πια να το μοιραστώ τόσο ελεύθερα. Στην δική μου περίπτωση, σημαντικό ρόλο για την επούλωση του τραύματος στη δοκιμασία που πέρασα έπαιξε η αγκαλιά της μητέρας μου».
»Έτσι, η αληθινή ανάγκη για αυτή την παράσταση αναδύθηκε αφότου έγινα και η ίδια μητέρα… Σε τι κόσμο θα φέρω το παιδί μου; Πώς θα γίνω μια καλή μητέρα; Θα γίνω; Πώς μπορώ να βοηθήσω ώστε ο γιος μου να γίνει ένας καλός άνθρωπος, ένας καλός πολίτης; Γίνεται; Ή προσπαθώ να σβήσω πυρκαγιά με νεροπίστολο; Οπότε κάπως έτσι θα ήθελα να κλείσω αυτή τη συνομιλία, για την οποία σάς ευχαριστώ πολύ για ακόμη μια φορά… Η αλλαγή στη νοοτροπία περνάει μέσα από το παιδί, μέσα από τον γονιό. Από την οικογένεια, από τη μητρότητα, από την πατρότητα, με όποια μορφή κι αν εκφράζονται. Από την αλληλεγγύη, από την κατανόηση, την αποδοχή, τον σεβασμό. Από το όριο, το “όχι” που οφείλει να ακούγεται και να γίνεται δεκτό. Περνάει μέσα από την τέχνη: “η τέχνη υπάρχει για να μας βοηθάει να αντέχουμε την αλήθεια” ναι; Περνάει μέσα από τη σχέση. Την ισότιμη, ώριμη, αλλά και πολύχρωμη σχέση. Και όπως μου αρέσει να επιμένω, περνάει μέσα από τη μνήμη:
»Με λένε Αντιγόνη, και ποτέ δεν ξεχνάω ότι οι ιστορίες τους θα μπορούσαν να είναι η δική μου ιστορία…».
Δείτε το trailer:
Info
«Από πρόθεση» της Gratia Artis, Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου, Προφήτου Δανιήλ 3, Αθήνα, Σάββατο 8 και Κυριακή 9 Ιουνίου 2024 στις 21:00. Διάρκεια: 60 λεπτά (χωρίς διάλειμμα). Εισιτήρια: 15€ (5€ για ΑμεΑ). Προπώληση εισιτηρίων ηλεκτρονικά στο www.ticketservices.gr
Η παράσταση είναι ακατάλληλη για άτομα κάτω των 16 ετών.
Συντελεστές
Σύλληψη – Χορογραφία: Αντιγόνη Παπανικολάου. Σκηνοθεσία: Χρήστος Θεοχαρόπουλος. Κοστούμια: Αλεξάνδρα Καπσαλά Greenwood. Φωτισμοί: Παναγιώτης Κλασκασοβίτης. Ερμηνεύουν: Σοφία Κιούση, Μαριαλένα Κορδέλλου, Μυρτώ Μπενετάτου, Πολυξένη Ξυπολίτου, Βιβή Πανδή, Χριστίνα Παπαγγέλου, Εύη Τσιροπούλου, Αντιγόνη Παπανικολάου. Μαζί τους ο ηθοποιός: Νεκτάριος Καλαϊτζάκης. Βοηθός χορογράφου: Χριστίνα Παπαγγέλου. Μουσική επιμέλεια: Αντιγόνη Παπανικολάου. Trailer: Ηλίας Μόσχοβας. Μοντάζ: Γιώργος Κόρδας. Φωτογράφιση: Θάνος Σπηλιόπουλος. Υπεύθυνη Marketing & Eπικοινωνίας: Γιώρκια Ζίττη
