Εικονογράφηση: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΗΤΟΥ
Ανήκω σε αυτή τη γενιά των ηλικιωμένων millennials που θυμόμαστε πώς είναι να ταξιδεύεις, να πηγαίνεις διακοπές, να βγαίνεις έξω για ποτό ή να τρως ένα πιάτο φαΐ χωρίς να ποστάρεις τα πάντα στα social media. Οχι γιατί ήμασταν πιο αγνοί και ζεν τότε, αλλά γιατί δεν υπήρχαν social media. Θυμάμαι ακόμα την εποχή που το Facebook ήταν εκείνο το μέρος όπου έβρισκες τους συμμαθητές σου και ποστάρατε τραγούδια ο ένας στον τοίχο του άλλου. Την εποχή που το Τwitter ήταν εκείνη η συναρπαστική Αγρια Δύση όπου όλα συνέβαιναν σε πραγματικό χρόνο και όλοι οι αγαπημένοι μας celebrities ξαφνικά φάνταζαν πιο προσβάσιμοι. Και θυμάμαι τον πανικό μας όταν πρωτοξεκίνησε το Instagram και συνειδητοποιήσαμε ότι οι ζωές μας δεν ήταν τόσο αισθητικά εύπεπτες και color-coordinated όσο νομίζαμε.
Κοντά 15 χρόνια μετά, η αυγή των social media φαντάζει πια τόσο μακρινή όσο ο βουβός κινηματογράφος. Και ο μόνος λόγος που την αναπολώ είναι επειδή θυμάμαι πώς ήταν να μην είμαστε έξαλλοι όλη την ώρα επειδή κάτι ανθρωπάκια στην οθόνη μάς έγραψαν ή είπαν κάτι εξοργιστικό. Εσείς θυμάστε; Όχι;
Δεν σας αδικώ
Μέσα στην τελευταία δεκαετία συνηθίσαμε να ερχόμαστε αντιμέτωποι όχι απλώς με νέα που μας κάνουν έξαλλους (αυτό πάντα συνέβαινε), αλλά με τις αντιδράσεις του κάθε αγνώστου, για να μην πω του κάθε άσχετου, σχετικά με τα νέα που μας κάνουν έξαλλους. Από σχόλια στο Facebook κάτω από δημοσιεύσεις εφημερίδων σχετικά με γυναικοκτονίες που ρωτούσαν «τι φόραγε» το θύμα μέχρι το κάθε τυχαίο troll στο Twitter που ισχυρίζεται ότι τα εμβόλια κατά του COVID χαλάνε την «αγνότητα» του DNA μας. Μου ανεβαίνει η πίεση και είναι μόλις 10 το πρωί.
Μέσα στην τελευταία δεκαετία συνηθίσαμε να ερχόμαστε αντιμέτωποι όχι απλώς με νέα που μας κάνουν έξαλλους (αυτό πάντα συνέβαινε), αλλά με τις αντιδράσεις του κάθε αγνώστου, για να μην πω του κάθε άσχετου, σχετικά με τα νέα που μας κάνουν έξαλλους.
Τα πράγματα, προφανώς, χειροτέρεψαν με την πανδημία. Κλεισμένοι όλοι σπίτι για περίπου δύο χρόνια (ανάλογα ποιον ρωτάς) άρχισαν να σκρολάρουν τα social media περισσότερο από ποτέ και να μεταφέρουν σε μια κάποια οθόνη κάθε μορφή επικοινωνίας. Κάπου εκεί πρωτακούστηκε ο όρος «doom-scrolling», η συνήθεια δηλαδή να σκανάρουμε τα social media για νέα που πιθανότατα θα μας δυσαρεστήσουν ή θα μας αγχώσουν με τη δικαιολογία πως «ενημερωνόμαστε». Το Oxford English Dictionary έκανε το doom-scrolling λέξη της χρονιάς για το 2020 – και μπορεί πλέον να έχουμε 2023 και να βγαίνουμε από το σπίτι σαν να μη συνέβη τίποτα (ανάλογα ποιον ρωτάς), αλλά η συνήθεια μας έμεινε. Οπως επίσης και το rage-scrolling: η τάση μας να καταναλώνουμε περιεχόμενο στα social media που ξέρουμε πως θα μας αναστατώσει ή πως δεν συνάδει με τις αξίες μας, αλλά μας δημιουργεί μια κάποια μυστική χαρά.
«Κοίτα να δεις τι είπε το ζώον»! «Μα, πόσο ηλίθιος πρέπει να είναι κάποιος για να πιστεύει κάτι τέτοιο, κάτσε, θα του δείξω εγώ»! «Έλα, τερματίσαμε το Ιντερνετ, βρήκα το πιο ηλίθιο σχόλιο».
Δεν έχετε πει ή σκεφτεί ποτέ κάτι από τα παραπάνω, έτσι; Ναι, όχι, άπαπα, ούτε κι εγώ. Και μπορεί να το θεωρούμε μια άκακη συνήθεια, ένα μικρό σύνδρομο διαδικτυακής ανωτερότητας, αλλά είναι κάτι παραπάνω απ’ αυτό – και μας επηρεάζει περισσότερο απ’ όσο πιστεύουμε. Ψυχολόγοι και έρευνες συμφωνούν ότι ο συναισθηματικός μας κόσμος είναι μονίμως «στην τσίτα» (εντάξει, δεν το λένε ακριβώς έτσι, παραφράζω) επειδή πυρπολούμαστε 24/7 με ερεθίσματα και πληροφορίες. Χάρη στο Ίντερνετ ξέρουμε πως το απαίσιο παιδάκι που μας έκανε τη ζωή πατίνι στο Δημοτικό πλέον είναι καθηγήτρια. Πως ο πρώην μας παντρεύτηκε, και χώρισε (μην του στείλεις, άσε κάτω το κινητό!). Πως το νερό της βροχής πλέον δεν είναι πόσιμο γιατί η ανθρωπότητα επιμένει στα μικροπλαστικά και τον καπιταλισμό. Πως πολύς κόσμος εκεί έξω που μπορεί με την πρώτη ματιά να μας φαινόταν «φυσιολογικός», αν τον συναντούσαμε στο δρόμο, πιστεύει πως οι γυναίκες δεν πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να κάνουν έκτρωση.
Χάρη στο Ίντερνετ ξέρουμε πως το απαίσιο παιδάκι που μας έκανε τη ζωή πατίνι στο Δημοτικό πλέον είναι καθηγήτρια. Πως ο πρώην μας παντρεύτηκε, και χώρισε (μην του στείλεις, άσε κάτω το κινητό!).
Είναι να μην είμαστε έξαλλοι;
Αν και κάθε γωνιά του Ίντερνετ είναι πλέον ικανή να μας δημιουργήσει έντονα αρνητικά συναισθήματα, από τα sites εφημερίδων μέχρι τις εφαρμογές που χρησιμοποιούμε για να τσατάρουμε με οικογένεια και φίλους, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν τη μερίδα του λέοντος. Είναι απλό, αν το σκεφτείτε: το Instagram, το TikTok, το Twitter και όλα τα άλλα social έχουν έναν μόνο λόγο ύπαρξης πέρα από το να μας πουλάνε διαφημίσεις, κι αυτός είναι να μας κάνουν να χρησιμοποιούμε την εκάστοτε εφαρμογή όσο το δυνατόν περισσότερο. Γι’ αυτό το λόγο έχουν δημιουργήσει features που διευκολύνουν την αλληλεπίδραση με το περιεχόμενο που ποστάρουν άλλοι.
Το Instagram, το TikTok, το Twitter και όλα τα άλλα social έχουν έναν μόνο λόγο ύπαρξης πέρα από το να μας πουλάνε διαφημίσεις, κι αυτός είναι να μας κάνουν να χρησιμοποιούμε την εκάστοτε εφαρμογή όσο το δυνατόν περισσότερο.
Στο Instagram μπορείς να μοιραστείς με ένα μόνο κουμπί το post κάποιου στα stories σου ή να το στείλεις σε μήνυμα και να το ανεβάσεις στο προφίλ σου. Στο Twitter (όσο ακόμα λειτουργεί τώρα που το ανέλαβε ο Έλον) κάνεις quote retweet «απαντώντας» σε κάτι που έγραψε κάποιος. Ένα από τα πιο πολυχρησιμοποιημένα features του TikTok είναι η συρραφή: η δυνατότητα δηλαδή να αναπαράγεις ένα κομμάτι από το βίντεο κάποιου άλλου προσθέτοντας το δικό σου βίντεο ως απάντηση ή σχόλιο. Οι περισσότεροι το χρησιμοποιούν για να κριτικάρουν βίντεο με τα οποία διαφωνούν, αυξάνοντας μοιραία το engagement του αρχικού βίντεο. Κι επειδή οι εφαρμογές επιβραβεύουν το engagement και το χρόνο που περνάς στο προφίλ κάποιου, βίντεο και κείμενα που θεωρούνται ικανά να δημιουργήσουν οργή σε μεγάλο ποσοστό κόσμου «σπρώχνονται» από τον αλγόριθμό τους. Και κάπως έτσι, στο Ίντερνετ είμαστε όλοι έξαλλοι, όλη την ώρα.
Ωραία, θα μου πεις. Τι κάνουμε τώρα; Δεν γίνεται να βάλουμε το τζίνι ξανά στο μπουκάλι και να επιστρέψουμε στο πώς ζούσαμε 15-20 χρόνια πριν. Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε online όχι μόνο για να κρατήσουμε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο (ειδικά αν ζεις στη μέση του δάσους όπως εγώ), αλλά και για να προωθήσουμε την καριέρα μας και τα διάφορα projects μας. Μπορούμε όμως να μετριάσουμε το θυμό που μας δημιουργεί η υπερέκθεσή μας σε όλα τα κακά του πλανήτη – και κυρίως, στις κακές σκέψεις των άλλων; Εγώ πιστεύω ότι μπορούμε.
Δεν γίνεται να βάλουμε το τζίνι ξανά στο μπουκάλι και να επιστρέψουμε στο πώς ζούσαμε 15-20 χρόνια πριν. Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε online όχι μόνο για να κρατήσουμε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και για να προωθήσουμε την καριέρα μας και τα διάφορα projects μας.
Αν σου ανεβαίνει κι εσένα η πίεση τακτικά ενώ σκρολάρεις στο κινητό σου, διάβασε παρακάτω
– Τσέκαρε αν κατάλαβες καλά. Ενα από τα πρώτα πράγματα που μάθαμε στα media studies είναι το περίφημο ρητό «the medium is the message». Ελληνιστί, το μέσο μέσα από το οποίο λαμβάνεις ένα μήνυμα επηρεάζει το ίδιο το μήνυμα. Αν π.χ. διάβασες ένα tweet που σε εξόργισε ή κάποιος σου έστειλε ένα DM που δεν ξέρεις πώς να διαχειριστείς, θυμήσου ότι ο γραπτός λόγος εξ ορισμού αφαιρεί όλες εκείνες τις έξτρα πληροφορίες (όπως η χροιά της φωνής, η έκφραση του προσώπου και η στάση του σώματος) που θα είχες αν άκουγες το ίδιο ακριβώς πράγμα live. Μπορεί να διαπίστωνες πως πρόκειται για αστείο. Μπορεί να μην το εννοούσαν έτσι. Μπορεί να μην κατάλαβαν καθόλου το δικό σου αστείο ή τι προσπαθούσες να πεις με αυτό που έγραψες. Καλά και άγια τα emoji, δεν λέω, αλλά δεν μας γλιτώνουν από παρεξηγήσεις. Πριν απαντήσεις εν βρασμώ, προσπάθησε να καταλάβεις αν κάτι δεν κατάλαβες καλά από τον τόνο του άλλου.
Παρεμπιπτόντως, αυτό δεν συμβαίνει μόνο με το γραπτό λόγο: έχω δει άπειρα βίντεο που ο δημιουργός τους τα είχε ποστάρει ως «σάτιρα», αλλά ο κόσμος στα σχόλια εξοργίστηκε γιατί νόμιζε πως σοβαρολογούσε. Το χιούμορ δεν μεταφέρεται πάντα όπως θα θέλαμε.
-Τσέκαρε με ποιον μιλάς. Κάποιοι χρήστες του Ίντερνετ είναι απλώς trolls. Είτε γιατί δεν έχουν τίποτα καλύτερο να κάνουν από το να προσβάλλουν αγνώστους σε μια οθόνη, είτε γιατί δουλεύουν για κάποια φάρμα περιεχομένου που σκοπό έχει να προωθήσει συγκεκριμένες πεποιθήσεις σε συγκεκριμένες γωνιές του Ιντερνετ (ακούγεται θεωρία συνωμοσιολογίας, αλλά συμβαίνει περισσότερο συχνά απ’ όσο φαντάζεσαι). Μια επίσκεψη στο προφίλ κάποιου πριν απαντήσεις ή αλληλεπιδράσεις με το τι ποστάρει θα σε γλιτώσει από τσάμπα υπέρταση.
Κάποιοι χρήστες του Ίντερνετ είναι απλώς trolls. Είτε γιατί δεν έχουν τίποτα καλύτερο να κάνουν από το να προσβάλλουν αγνώστους σε μια οθόνη, είτε γιατί δουλεύουν για κάποια φάρμα περιεχομένου που σκοπό έχει να προωθήσει συγκεκριμένες πεποιθήσεις.
-Τσέκαρε τα όριά σου. Ακριβώς όπως θα έβαζες όρια σε κάποιον που σου συμπεριφέρεται άσχημα στην αληθινή ζωή, είναι πολύ σημαντικό να έχεις όρια στα social media. Αν δέχεσαι πολλά σχόλια που σου δημιουργούν άγχος, κάνε τα posts ή τα βίντεό σου μόνο για φίλους (στο Twitter μπορείς να κλειδώσεις το προφίλ σου, απαγορεύοντας έτσι σε νέο κόσμο να σε κάνει follow ή RT). Αν σου στέλνουν μηνύματα άσχετοι, άλλαξε τις ρυθμίσεις των DM σου. Αν κάποιος σε προσβάλλει ή απλώς ποστάρει συχνά πράγματα που σε κάνουν έξαλλη, κάνε mute, unfollow ή μπλοκ (όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά).
Αν δέχεσαι πολλά σχόλια που σου δημιουργούν άγχος, κάνε τα posts ή τα βίντεό σου μόνο για φίλους. Αν σου στέλνουν μηνύματα άσχετοι, άλλαξε τις ρυθμίσεις των DM σου.
Κυρίως, όμως, τσέκαρε τα όρια της αντοχής σου. Αν το καθημερινό σκρολάρισμα σου δημιουργεί κρίσεις πανικού, ίσως πρέπει να μείνεις εκτός social media για λίγο καιρό ή να ορίσεις συγκεκριμένες ημέρες/ώρες. Αν δεν εμπιστεύεσαι τον εαυτό σου να το τηρήσει αυτό, υπάρχουν software όπως το Freedom που μπλοκάρει sites και εφαρμογές που του έχεις υποδείξει μετά από, π.χ., 15 λεπτά χρήσης (μπορείς να ορίσεις το πόσο θέλεις να τα χρησιμοποιείς σε καθημερινή βάση) σε κινητό και υπολογιστή.
-Τσέκαρε τι καιρό κάνει έξω. Είναι σημαντικό να θυμάσαι ότι τα συναισθήματά σου είναι αληθινά – ακόμα κι αν το ερέθισμα που τα προκάλεσε βρίσκεται στην οθόνη σου. Και ο μόνος τρόπος να τα διαχειριστείς είναι με νέα ερεθίσματα, εκτός οθόνης. Από το να ρίξεις μια ματιά έξω από το παράθυρό σου μέχρι να βγεις μια βόλτα γύρω από το τετράγωνο, να ακουμπήσεις λίγο γρασίδι, να παίξεις με το κατοικίδιό σου, να πας για μπάνιο, να φας ένα παγωτό. Η αποστασιοποίηση από το μικρόκοσμο της online ζωής είναι απαραίτητη και σωτήρια.
