Στην προικισμένη από τη φύση Αργολίδα, με τον άφθονο ήλιο, τα τρεχούμενα νερά και τα εύφορα εδάφη, σε ένα όχι και τόσο μακρινό, αγροτικό παρελθόν ευδοκιμούσε η ντομάτα. Η συσκευασία της σε κονσέρβες τής έδωσε παράταση ζωής και επιπρόσθετη αξία και, από τις αρχές περίπου του 20ου αιώνα, η οικονομία της περιοχής τονώθηκε περαιτέρω από τα εργοστάσια κονσερβοποιίας.
Ανάμεσα σε αυτά ήταν και η ομώνυμη βιοτεχνία του Κωστή Μηναίου, που ιδρύθηκε το 1911 και που το 1936 επεκτάθηκε με εγκαταστάσεις στο Πολύγωνο Ναυπλίου, οι οποίες σήμερα στεγάζουν το Φουγάρο. Αφού επιτάχθηκε στη διάρκεια της Κατοχής από τη Wehrmacht, για να κατασκευάζει προϊόντα για το γερμανικό στρατό, μετά το τέλος του πολέμου μετονομάστηκε σε Γεωργική Βιομηχανία Κονσερβών «Ανθός Ναυπλίου». Η λειτουργία της σταμάτησε οριστικά το 1957. Στη διάρκεια των 60s οι εγκαταστάσεις πέρασαν στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας για να δοκιμαστούν, μέσα στις επόμενες δεκαετίες, σε διάφορες χρήσεις και να αφεθούν, σταδιακά, στην κατάρρευση.
Στην προικισμένη από τη φύση Αργολίδα, σε ένα όχι και τόσο μακρινό, αγροτικό παρελθόν ευδοκιμούσε η ντομάτα. Η συσκευασία της σε κονσέρβες τής έδωσε παράταση ζωής και επιπρόσθετη αξία και, από τις αρχές περίπου του 20ου αιώνα, η οικονομία της περιοχής τονώθηκε περαιτέρω από τα εργοστάσια κονσερβοποιίας.
Και ίσως να ακολουθούσαν τη μοίρα άλλων βιομηχανικών ερειπίων, αν δεν βρισκόταν η Φλωρίκα Κυριακοπούλου, εικαστικός, συλλέκτρια έργων τέχνης και δημοσιογράφος, να επενδύσει σε αυτά ώστε να υλοποιήσει και να στεγάσει έναν πολυχώρο τέχνης και ζωής.
Το 2002 άρχισαν οι μαραθώνιες εργασίες ανάπλασης. Το 2004, με τη διαμεσολάβηση της νέας ιδιοκτησίας, το κτιριακό συγκρότημα χαρακτηρίστηκε διατηρητέο. Στις 28 Οκτωβρίου 2012 εγκαινιάστηκε το Φουγάρο, που γρήγορα αναδείχθηκε σε ορόσημο του Ναυπλίου αλλά και σε αγαπημένο, κοντινό προορισμό για Αθηναίους.
Το 2002 άρχισαν οι μαραθώνιες εργασίες ανάπλασης. Το 2004, με τη διαμεσολάβηση της νέας ιδιοκτησίας, το κτιριακό συγκρότημα χαρακτηρίστηκε διατηρητέο. Στις 28 Οκτωβρίου 2012 εγκαινιάστηκε το Φουγάρο, που γρήγορα αναδείχθηκε σε ορόσημο του Ναυπλίου αλλά και σε αγαπημένο, κοντινό προορισμό για Αθηναίους.
Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 2022, γιόρτασε δέκα χρόνια με δύο εκδηλώσεις χαρακτηριστικές της φυσιογνωμίας του: με τα εγκαίνια της φωτιστικής εγκατάστασης «Light CAN» των Beforelight – μιας ομάδας μοναδικής στο είδος της, καθώς έχει σχεδιάσει γνωστές light art παρεμβάσεις στην Ελλάδα αλλά και εκτός συνόρων – που αναπτύσσει εικαστικά την ιδέα της κονσέρβας, και με ένα live από τους Jolly Jumper & Big Moe. Το νορβηγικό ντουέτο γέμισε, για ένα βράδυ, το CafeBistrot με την εκρηκτική ενέργεια των blues. Το καφέ-εστιατόριο-μπαρ, γεμάτο με ασπρόμαυρες, καλλιτεχνικές φωτογραφίες θρύλων της τζαζ, δίνει την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε κάποιο ατμοσφαιρικό νεοϋορκέζικο στέκι. Η διακόσμηση προδίδει τις μεγαλύτερες μουσικές αδυναμίες της Φλωρίκας Κυριακοπούλου και παραπέμπει σε ένα από τα μυστικά της ιστορίας επιτυχίας του Φουγάρου: κάθε γωνιά έχει διαμορφωθεί, από τους ανθρώπους του, με αγάπη και χαρακτήρα.
Η ιδρύτρια και ιδιοκτήτριά του, ενώ μας ξεναγεί στα εργαστήρια και στις βιβλιοθήκες για μικρούς και για μεγάλους, στους εκθεσιακούς χώρους και σε μια αίθουσα πολλαπλών χρήσεων που φιλοξενεί το Κοινωνικό Φροντιστήριο Ναυπλίου, αγώνες σκακιστικών συλλόγων και τη Σκακιστική Ακαδημία Ναυπλίου, μας μιλάει για την ανατροφή της σε μια οικογένεια όπου το πνεύμα προσφοράς κυκλοφορούσε αθόρυβα, κάνοντας μικρά και μεγαλύτερα θαύματα. Θυμάται, ενδεικτικά, έναν κουλουρά στην οδό Αμερικής, που ο μπαμπάς της είχε αναλάβει, με δική του πρωτοβουλία αλλά χωρίς ποτέ να το διατυμπανίσει, να υποστηρίξει οικονομικά ώστε να αποκτήσει καινούρια οδοντοστοιχία και που μετά το θάνατό του είχε στεναχωρηθεί σαν να είχε χάσει δικό του άνθρωπο. «Τέτοια μικρά, ανθρώπινα πράγματα είναι πολλά στην οικογένειά μου, αλλά κανένας δεν μιλούσε γι’ αυτά. Μερικά τα έμαθα από ανθρώπους που οι γονείς μου είχαν στηρίξει και άλλα μπορεί να μην τα μάθω ποτέ», σχολιάζει.
Μεγαλώνοντας, μαζί με την αξία της προσφοράς διδάχθηκε και εκείνη της φύσης, μεταξύ άλλων μέσα από τη γνωριμία της με την οικογένεια των Αμερικανών φιλελλήνων Lansdale, που κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα ηγήθηκε της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής. Καθώς ήταν συμφοιτήτρια με τον γιο τους Jeff Landsdale, τα καλοκαίρια ταξίδευε συχνά στη Θεσσαλονίκη και στο κατάφυτο ίδρυμα. Ενώ ξεναγούμαστε σε μια δεντροστοιχία του Φουγάρου– σκιερή ακόμα, στην καρδιά ενός πρωτόγνωρα θερμού μεσογειακού χειμώνα –, μας μιλάει για ένα λιγότερο γνωστό προσωπικό έργο, της μεταφύτευσης και διάσωσης δέντρων, στον κήπο του πολυχώρου και σε ένα οικογενειακό κτήμα λίγα χιλιόμετρα μακριά, τα οποία διαφορετικά, στο πλαίσιο δημόσιων και ιδιωτικών έργων, επρόκειτο να ξεριζωθούν και να αφεθούν να πεθάνουν.
Η ιδέα της δημιουργίας του Φουγάρου γεννήθηκε όταν άρχισε να βλέπει παλιά εργοστάσια σε αχρηστία, να γκρεμίζονται και να δίνουν τη θέση τους σε πολυκατοικίες ή να καταρρέουν αναξιοποίητα, υπό το βάρος του χρόνου. Όταν η οικογένειά της έχασε μια καπναποθήκη που είχε στην Καβάλα, διοχέτευσε τα αρνητικά συναισθήματα στη δημιουργία. Αποφάσισε: «Θα σώσω έναν υπέροχο βιομηχανικό χώρο, θα τον αναπλάσω και εκεί θα δημιουργήσω, με συνεργάτες και δράσεις, τις συνθήκες ώστε να αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων. Τη δική μου την άλλαξε».
Όταν η οικογένειά της έχασε μια καπναποθήκη που είχε στην Καβάλα ,διοχέτευσε τα αρνητικά συναισθήματα στη δημιουργία. Αποφάσισε: «Θα σώσω έναν υπέροχο βιομηχανικό χώρο, θα τον αναπλάσω και εκεί θα δημιουργήσω, με συνεργάτες και δράσεις, τις συνθήκες ώστε να αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων. Τη δική μου την άλλαξε».
Φυσικά, από το Φουγάρο δεν λείπουν ποτέ οι εικαστικές εκθέσεις. Η δημιουργός του ανέκαθεν αγαπούσε την τέχνη – όπως έχει αφηγηθεί σε παλαιότερη συνέντευξή της, την περίοδο που σπούδαζε στη Νέα Υόρκη, Πολιτικές Επιστήμες και Πολιτική Φιλοσοφία, περνούσε ώρες στο ΜΟΜΑ, όπου μάλιστα αξιώθηκε να γνωρίσει τον Μark Rothko «που με συντάραξε και εκεί εξοικειώθηκα με τη σύγχρονη τέχνη που δυσκολευόμουν πριν να προσεγγίσω. Το προσωπικό μου πέρασμα προς την τέχνη είναι μια μεγάλη ιστορία που πήρε αρκετές δεκαετίες. Γύρω στα 35 μου ανακάλυψα μία “καλλιτεχνική φλέβα” που αγνοούσα παντελώς και την οποία άρχισα να σκαλίζω και να καλλιεργώ».
Πλέον το Φουγάρο φέρνει σε επαφή τους κατοίκους του Ναυπλίου, και επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και τον κόσμο, με σημαντικούς εικαστικούς. Μέσα στην πρώτη δεκαετία της ζωής του έχει υποδεχθεί, μεταξύ άλλων, τους Mark Hadjipateras, Mehler and Hoessle, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Μανώλη Χάρο. Αυτή την περίοδο φιλοξενεί έργα του Λευτέρη Ολύμπιου, ο οποίος ζει και δραστηριοποιείται μεταξύ Ολλανδίας, Κύπρου και Ελλάδας. Μια από τις πιο δυνατές ιστορίες αφηγείται η ενότητα των έργων του «Αικατερίνη Κορνάρο, Το Τρίτο Χέρι», εμπνευσμένη από την τελευταία βασίλισσα της Κύπρου. Όπως περιγράφει ο καλλιτέχνης: «Η νεαρή αυτή αρχόντισσα στάλθηκε από τη Βενετία για να παντρευτεί τον βασιλιά της Κύπρου […] το τέλος της όμως δεν ήταν αίσιο. Μετά από δεκαπέντε χρόνια βασιλείας, εξαναγκάζεται να παραδώσει την εξουσία στη Γαληνοτάτη. Παρά τη θέλησή της, και με πόνο στην καρδιά, εγκαταλείπει την Κύπρο το Μάρτιο του 1489, κυνηγημένη από την ίδια της την πατρίδα, χήρα και άτεκνη».
Σε έναν άλλο χώρο, η έκθεση της Brigitte Hofherr «Endangered Portraits» μάς μεταφέρει, για ακόμα μία φορά, στο παρελθόν, ενώ ταυτόχρονα θέτει ερωτήματα για το μέλλον. Η Γερμανίδα εικαστικός ταξιδεύει κάθε χρόνο σε διάφορες χώρες, κυρίως της Μεσογείου, αναζητώντας φυτά που θα χρησιμοποιήσει ως θέματα για τους πίνακές της. Η σειρά έργων που παρουσιάζεται εδώ είναι αφιερωμένη στην ντομάτα και σε ποικιλίες της που, καθώς δεν καλλιεργούνται σε ευρεία κλίμακα, απειλούνται με εξαφάνιση.
Έξω στην αυλή, παιδιά τρέχουν και παίζουν ανάμεσα στα στολισμένα χριστουγεννιάτικα δέντρα και τις φωτεινές εγκαταστάσεις οι οποίες θα παραμείνουν μέχρι το τέλος του χειμώνα – για ποιον άλλωστε δεν είναι καλοδεχούμενο λίγο ακόμα φως μέσα στο σκοτάδι αυτής της εποχής; Ίσως τελικά το Φουγάρο να είναι σαν ένα από εκείνα τα σποράκια από τις απειλούμενες ποικιλίες ντομάτας: ένα κατάλοιπο του χτες, φαινομενικά καταδικασμένο, που με γνώση και φροντίδα ρίζωσε, αναπτύχθηκε, άνθισε και δεν έχει σταματήσει να δίνει καρπούς στην κοινότητά του.
Δείτε ένα βίντεο για τα δέκατα γενέθλια του Φουγάρου:
Info
Εικαστική εγκατάσταση «Light CAN» της Beforelight, έως Φεβρουάριο 2023. «Endangered Portraits» της Brigitte Hofherr και «3» του Λευτέρη Ολύμπιου, και οι δύο έως 29/01/23. Περισσότερες πληροφορίες για το Φουγάρο και τις δράσεις του: www.fougaro.gr
