Στην ανακαίνιση ενός ερειπωμένου αρχοντικού στα Πατήσια, μια γυναίκα ανακάλυψε τυχαία στο υπόγειο ένα πακέτο προσωπικών επιστολών από προηγούμενους ενοίκους του σπιτιού. Επέλεξε να το δώσει στον παλιό της δάσκαλο και πλέον φίλο της, τον συνθέτη και πιανίστα Γιώργο Πατεράκη, καθώς γνώριζε τη δουλειά που είχε κάνει εκείνος με το Αρχείο Προφορικής Ιστορίας Κυκλάδων: ένα μεγάλο έργο όπου μαζί με την ομάδα του, Media dell’ Arte, συνέλλεγαν, για χρόνια, προφορικές ιστορίες, φωτογραφίες από προσωπικά αρχεία, κοινοτικά έγγραφα, φιλμ και άλλα ντοκουμέντα, επιχειρώντας να συνθέτουν την ιστορία των μικρότερων νησιών -όπως Φολέγανδρος, Σίκινος, Ανάφη, Δονούσα, Κίμωλος- για τα οποία δεν υπήρχε καταγεγραμμένη.
Ο Γιώργος Πατεράκης αποφάσισε, τελικά, μετά από χρόνια να ανοίξει αυτές τις επιστολές και να αρχίσει να τις διαβάζει. Τότε, ήρθε αντιμέτωπος με μια μεγάλη έκπληξη: «Η πρώτη ήταν ένα απίστευτο γράμμα, τεσσάρων σελίδων, για μια τσιγκούνα θεία η οποία έχει συναντήσει τον [Μανώλη] Καλομοίρη και προσπαθεί να ψήσει τα παιδιά να σταματήσουν τα ιδιαίτερα μαθήματα μουσικής και να πάνε στο ωδείο του, που έχει πρωτοανοίξει. Σέρνει μάλιστα τα εξ αμάξης στις δασκάλες μουσικής των ιδιαίτερων, γιατί ανάβουν και καίνε τέσσερα φώτα στο διάδρομο του σπιτιού, και κάνει μια σούμα, πόσο θα κοστίσουν οι δασκάλες και πόσο το ωδείο του Καλομοίρη», αφηγείται ο μουσικός στο Marie Claire.
Βρισκόμαστε στην πρόβα της νέας του παράστασης με τη Χορωδία String Theory, «Κι εσείς; Πώς τα περνάτε; ή “Sicut Transit Gloria Mundi”», που έρχεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 21, 22 και 23 Οκτωβρίου, εμπνευσμένης από τις επιστολές που του παρέδωσε η φίλη του. Μετά τη «τσιγκούνα θεία» ο δημιουργός διάβασε όλα τα γράμματα, για να διαπιστώσει τελικά ότι ανταλλάχθηκαν μεταξύ των παιδιών μιας ευκατάστατης αστικής οικογένειας που ζούσε στην Αθήνα με φίλους τους, οι οποίοι το 1939 μετανάστευσαν στην Αίγυπτο. «Διαβάζοντας τις επιστολές δεν μπορούσα να καταλάβω αν οι ήρωες μού ήταν συμπαθείς ή αντιπαθείς», σημειώνει ο Γιώργος Πατεράκης. «Σιγά σιγά όμως είδα σε αυτή την κίβδηλη εκζήτηση τη φαιδρότητα της πραγματικής ζωής, και τους συμπάθησα. Ήταν η εφήμερη και χωρίς σημασία ιστορία τους που θέλησα να μοιραστώ και γι’ αυτό φτιάχτηκε αυτή η παράσταση».
Η αλληλογραφία της παράστασης εκτείνεται σε πάνω από μία δεκαετία, από το 1934 μέχρι το 1947, «ξεκινά πριν από τον Μεταξά και φτάνει μέχρι τον Εμφύλιο, οπότε καλύπτει αυτή τη δραματική περίοδο, στη διάρκεια της οποίας ξεσπάει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, τορπιλίζεται η “Έλλη”, ο πόλεμος έρχεται και στην Ελλάδα, τελειώνει, ρίχνουν τη βόμβα στη Χιροσίμα», σχολιάζει ο Γιώργος Πατεράκης και προσθέτει: «Είναι ενδιαφέρον λοιπόν το πώς οι αφηγητές συνεχίζουν το χαβά τους, για παράδειγμα πεθαίνει ο βασιλιάς Γεώργιος Πρωταπριλιά και στο γράμμα από την Αλεξάνδρεια λένε στα γαλλικά (γιατί τα γράμματα έχουν πολλή γαλλικούρα): Πραγματικά πέθανε ο Γεώργιος ή είναι πρωταπριλιάτικο αστείο;».
Αρχικά μέσα από τα γράμματα οι φίλοι μοιράζονται την κοινή αγάπη τους για τη μουσική, τα εφηβικά τους όνειρα, την ελπίδα για το ξαναντάμωμα, τις αναμνήσεις τους από την ανέμελη αστική καλοπέραση. «Λίγο λίγο αυτό υποχωρεί, τους πλακώνει η ζωή»
Αρχικά μέσα από τα γράμματα οι φίλοι μοιράζονται την κοινή αγάπη τους για τη μουσική, τα εφηβικά τους όνειρα, την ελπίδα για το ξαναντάμωμα, τις αναμνήσεις τους από την ανέμελη αστική καλοπέραση. «Λίγο λίγο αυτό υποχωρεί, τους πλακώνει η ζωή, στην Αλεξάνδρεια τους βομβαρδίζουν και τρέχουν να σωθούν σε χωριά της Αιγύπτου. Στο τέλος δεν υπάρχει πια αυτή η σφριγηλότητα της νιότης, η χαρά, η λαχτάρα». Τα γράμματα των φίλων έχουν μετατραπεί πια σε λίστες παραγγελιών από την εξαθλιωμένη Ελλάδα προς την κοσμοπολίτικη Αίγυπτο: είδη ομορφιάς και μόδας, πούδρες, ρούχα, υφάσματα.
«Και εκεί βλέπουμε τον εκφυλισμό μιας φιλίας, η οποία στο τέλος ασχολείται με τη μεταφορά εμπορικών προϊόντων», σχολιάζει ο ηθοποιός Ελισσαίος Βλάχος, ένας από τους τρεις ερμηνευτές των επιστολών. «Ταυτόχρονα βλέπουμε την αντίφαση ανάμεσα στη χειμάζουσα Ελλάδα και την κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια, με την εκεί παρέα να παρακολουθεί τα γεγονότα στην Ελλάδα από απόσταση, σχεδόν με τον τρόπο με τον οποίο μπορεί εμείς σήμερα να βλέπουμε έναν πόλεμο σε μια γειτονιά του κόσμου όχι πολύ μακρινή αλλά ταυτόχρονα αρκετά ώστε να συνεχίζουμε τη ζωή μας, να ασχολούμαστε με τη μουσική, με το τι θα αγοράσουμε. Αυτή η αντίφαση είναι δεδομένη, δεν είναι ακριβώς κάτι κατακριτέο, απλά συμβαίνει – πίσω από κάθε τραγωδία, είτε ατομική είτε κοινωνική είτε εθνική, η ζωή συνεχίζει την πορεία της».
«Βλέπουμε την αντίφαση ανάμεσα στη χειμάζουσα Ελλάδα και την κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια, με την εκεί παρέα να παρακολουθεί τα γεγονότα στην Ελλάδα από απόσταση, σχεδόν με τον τρόπο με τον οποίο μπορεί εμείς σήμερα να βλέπουμε έναν πόλεμο»
«Αλεξάνδρεια, 1946. (…) Αληθινά Γιώργο, επιθύμησα αγρίως κάνα δυο σονάτες Μότσαρτ ή Μπετόβεν. Θυμάσαι τι καλοί ήμασταν ώρες-ώρες; Ελπίζω κάποτε να ξαναμελετήσουμε μαζί τίποτε όμορφες σελίδες. Και σεις, πώς τα περνάτε; Κονσέρβες, ουρές και τέτοια, θα μου πείτε, ε; Ήταν και η Θαλασσινού εδώ, και μου διηγήθηκε αρκετά για την Αθήνα (…)» (απόσπασμα επιστολής του έργου).
«Με γοητεύει το γεγονός ότι οι επιστολογράφοι δεν είχαν ιδέα ότι κάποια στιγμή τα γράμματά τους θα γίνονταν αφορμή να κάνουμε ένα ταξίδι σε πάνω από μια δεκαετία», λέει η Χαρά Δημητριάδη, μία ακόμα από τους ερμηνευτές και μέλος της String Theory (η οποία, ωστόσο, στη συγκεκριμένη παράσταση συμμετέχει ως ηθοποιός). «Οπότε σίγουρα δεν έχουν την προσποίηση του “θα γίνω παράσταση”, αλλά όση προσποίηση έχουμε όλοι στην καθημερινή ζωή και στη σχέση μας με τους άλλους. Όλη η παράσταση έχει κάτι πολύ ανθρώπινο, με τις αντιφάσεις, τα σκαμπανεβάσματα, τη διαδρομή της στα συναισθήματα. Μια ρεαλιστική προσέγγιση στη ζωή».
«Με γοητεύει το γεγονός ότι οι επιστολογράφοι δεν είχαν ιδέα ότι κάποια στιγμή τα γράμματά τους θα γίνονταν αφορμή να κάνουμε ένα ταξίδι σε πάνω από μια δεκαετία»
Την ώρα της συνέντευξής μας οι String Theory δεν έχουν σταματήσει καθόλου τις πρόβες και οι φωνές τους, ενωμένες, γεμίζουν το βιομηχανικό χώρο του Βοτανικού που τις φιλοξενεί, ενώ έξω σφυρίζει ένας πρώιμα δυνατός φθινοπωρινός άνεμος. Ένα ζεστό εκκολαπτήριο δημιουργικών ιδεών μέσα σε μια νέα εποχή κρίσης. Στην παράσταση, τα τραγούδια της Χορωδίας έχουν την ίδια βαρύτητα με το πεζό λόγο των επιστολών. Τα περισσότερα, όπως το απολαυστικό «Με τη θεια μου τη Θοδώρα» («Ώχου θεια μου τέτοια κάλλη, /Άχου θεια μου, να ‘σουν κι άλλη»), γράφτηκαν από τον Γιώργο Πατεράκη ενώ άλλα, σαν το «Τρελοκόριτσο», αποτελούν διαχρονικές επιτυχίες. Όλα ενσωματώθηκαν στην παράσταση έτσι ώστε η χορωδία να λειτουργεί σαν το «χορό του αρχαίου δράματος», όπως λέει ο Γιώργος Πατεράκης. «Τα τραγούδια συνδέουν τις επιστολές, μερικές φορές υπογραμμίζουν το περιεχόμενό τους ή τις σχολιάζουν».
Τη μουσική και την αφήγηση πλαισιώνει η προβολή βίντεο-ντοκουμέντων από τα γεγονότα της ιστορικής περιόδου στην οποία εκτυλίσσεται η εκάστοτε επιστολή που διαβάζεται, από τα αρχεία ελληνικών και διεθνών ειδησεογραφικών πρακτορείων. «Βλέπουμε έτσι την αντίφαση ανάμεσα, για παράδειγμα, στις σκηνές του Εμφυλίου που προβάλλονται και στα σχόλια των επιστολογράφων για μια παρτιτούρα του Μπετόβεν», εξηγεί η Χαρά Δημητριάδη. «Αυτή ακριβώς η σύνθεση, του κειμένου των επιστολών με τα βίντεο και τη μουσική, είναι, νομίζω, που κάνει το αποτέλεσμα άξιο προσοχής», συνοψίζει ο Ελισσαίος Βλάχος, «γιατί πολλές φορές τα κοντράστ που δημιουργούνται είναι πάρα πολύ ισχυρά και το χιούμορ, είτε υποβόσκει είτε είναι φανερό, καυτηριάζει ό,τι έχει γραφτεί στις επιστολές. Δεν θα μπορούσα να φανταστώ μια παράσταση μόνο με τα γράμματα, χωρίς το υπόλοιπο πλαίσιο».
Τη μουσική και την αφήγηση πλαισιώνει η προβολή βίντεο-ντοκουμέντων από τα γεγονότα της ιστορικής περιόδου στην οποία εκτυλίσσεται η εκάστοτε επιστολή που διαβάζεται, από τα αρχεία ελληνικών και διεθνών ειδησεογραφικών πρακτορείων.
Προσωπικά είχα συνδέσει στο μυαλό μου την επιστολογραφία με πιο βαρυσήμαντο περιεχόμενο και ξαφνιάστηκα από το πόσο μελάνι ξοδεύτηκε σε αυτά τα γράμματα για φλυαρίες. Η ελαφρότητα, τελικά, δεν έχει να κάνει με το μέσο, ας πούμε σήμερα με το Ίντερνετ;
Γιώργος Πατεράκης: «Το θέμα είναι πιο σύνθετο. Όταν ήμασταν πιτσιρίκια, πηγαίναμε και κλέβαμε βιβλία. Η μισή βιβλιοθήκη μου είναι με κλεμμένα βιβλία. Τώρα τα μισά πράγματα που έχω μάθει και που έχω δημιουργήσει τα έχω στον υπολογιστή και στο Ίντερνετ. Το διαδίκτυο είναι η βαριά βιομηχανία των φτωχών στην πραγματικότητα, σου δίνει πρόσβαση στην πληροφορία κι αυτός είναι φοβερός πλούτος. Αν με αυτό τον πλούτο μαλ*****σαι, δικαίωμά σου. Με μια Φεράρι μπορείς να ευχαριστηθείς οδήγηση ή μπορείς να πας και να στουκάρεις».
«Το διαδίκτυο είναι η βαριά βιομηχανία των φτωχών στην πραγματικότητα, σου δίνει πρόσβαση στην πληροφορία κι αυτός είναι φοβερός πλούτος».
Τι μπορεί να κρατήσει, πιστεύετε, ο καθένας μας από μια παράσταση που χτίστηκε πάνω σε ασήμαντες ιστορίες καθημερινών ανθρώπων;
Γιώργος Πατεράκης: «Ξέρεις εκείνο το γλυπτό, τη χρυσή λεκάνη, στο Γκουγκενχάιμ [σ.σ.: αναφέρεται στο έργο «America» του Maurizio Cattelan]; Τι κρατάς από αυτό; Γιατί έγινε; Ο καθένας θα πει κάτι διαφορετικό. Με το φίλο μου Αργύρη Μπακιρτζή κάνουμε πλάκα, ότι όταν δε λες, λες. Και όταν λες, δε λες. Οπότε ας μην πούμε τίποτα, μήπως και πούμε κάτι. Παρακολούθησε την παράσταση και ό,τι έχεις στο κεφάλι σου, αυτά τα συμπεράσματα θα βγάλεις. Κουκιά έφαγες, λένε, κουκιά μαρτυράς».
Παρακολουθώντας πάντως την πρόβα, αισθάνομαι την ελαφρότητα να με τραβάει προς τα πάνω σαν ένα αερόστατο γεμάτο με ήλιον. Μια λυτρωτική και αποκαλυπτική θεατρική εμπειρία, που διασκεδάζει ενώ ταυτόχρονα αποκαλύπτει μια πανοραμική εικόνα της εποχής στην οποία εκτυλίσσονται τα μικρά και μεγάλα γεγονότα της.
Για την παράσταση
Πρόκειται για ένα Μουσικό Αναλόγιο για μικτή χορωδία, τρεις τραγουδιστές, τρεις αφηγητές και βιντεοπροβολή που ακροβατεί ανάμεσα στις δραματικές αράδες της Ιστορίας και τις ιστορίες των καθημερινών ανθρώπων. Των ανθρώπων που η ζωή – η ζωή τους – συνεχίζει να βρίσκει την ισορροπία της στις πιο αντιφατικές συνθήκες.
Info
«Κι εσείς; Πώς τα περνάτε; ή “Sicut Transit Gloria Mundi”»: Παρασκευή 21, Σάββατο 22 και Κυριακή 23 Οκτωβρίου στις 21:00. Πολυχώρος του Συλλόγου οι Φίλοι της Μουσικής, Μέγαρο Μουσικής, Λ. Βασιλίσσης Σοφίας & Κόκκαλη, Αθήνα. Προπώληση εισιτηρίων: Ticketservices.gr
Συντελεστές
Ιδέα – σχεδιασμός παράστασης, πρωτότυπη μουσική & διεύθυνση χορωδίας: Γιώργος Πατεράκης. Χορωδία: String Theory. Τραγουδούν: Μαρία Παπαγεωργίου, Εύα Λαύκα, Φίλιππος Βαζάκας. Ανάγνωση επιστολών: Ελισσαίος Βλάχος, Χαρά Δημητριάδη, Λίλα Σκαραμαγκά. Πιάνο: Κατερίνα Γρηγοριάδου. Κιθάρα – μαντολίνο: Σπύρος Ηλιάδης. Φωνητική προετοιμασία χορωδίας: Ιωάννα Φόρτη. Κίνηση & διεύθυνση σκηνής: Δήμητρα Ευθυμιοπούλου. Ήχος: Γιάννης Σκανδάμης. Φωτισμοί: Γιώργος Παυλόπουλος – Αγιαννίτης. Χειρισμός βίντεο: Λάρα Καλλίρη. Γραφιστική επιμέλεια εντύπων: Άννα Θανάσουλα. Οργάνωση παραγωγής: Εύη Τζίτζη
Με την υποστήριξη του ΥΠΠΟΑ.
