Ζητήματα όπως η πατριαρχία, η έμφυλη βία και τα στερεότυπα μιας συντηρητικής κοινωνίας είναι δυσβάστακτα, ιδιαίτερα στις πιο τραγικές εκδηλώσεις τους. Δύο δημιουργοί, οι Βίκυ Αδάμου και Χριστίνα Σαμπανίκου, επιστράτευσαν διάφορα εκφραστικά μέσα, όπως το stand up, τον αυτοσχεδιασμό, την παντομίμα και το σωματικό θέατρο, κάνοντάς τα πιο κατανοητά και πιο διαχειρίσιμα μέσα από τη λυτρωτική δύναμη της αναπαράστασης και του χιούμορ, χωρίς να μειώσουν στο ελάχιστο τη βαρύτητά τους.
Το αποτέλεσμα, η ανατρεπτική μαύρη κωμωδία τους με τίτλο «Ανδρόγυνο», τις δικαίωσε. Η μεγάλη ανταπόκριση του κοινού τις ενθάρρυνε να την ανεβάσουν για μία ακόμα σεζόν, στο Vault, από τις 19 Σεπτεμβρίου. Επί σκηνής, σύσσωμη η Επιστημονική Κοινότητα, με τη βοήθεια δύο Στερεοτύπων, θα αποκαλύψει στους θεατές τα αποτελέσματα μακροχρόνιων ερευνών στο Αρσενικό και το Θηλυκό και τη μεταξύ τους σχέση και θα επιχειρήσει, με την ενεργή συμμετοχή του κοινού, να απαντήσει θεμελιώδη ερωτήματα: Τι ορίζεται ως Ανδρόγυνο; Είναι ο Γάμος μια κοινωνική απειλή; Μπορούν δύο ψυχές να μονιάσουν κάτω από την ίδια στέγη; Σπάνε τα στερεότυπα και αν ναι, τι ήχο κάνουν; Μιλήσαμε με τη σκηνοθέτιδα και μια από τις ερμηνεύτριες, Βίκυ Αδάμου, επιχειρώντας να αποσπάσουμε κάποιες πρώτες απαντήσεις.
Πώς προέκυψε η ιδέα αυτής της παράστασης; Υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός που σας κινητοποίησε να την ανεβάσετε;
«Νομίζω πως όλα, πάντα, ξεκινούν από ένα τραύμα. Όλοι οι καλλιτέχνες που δημιουργούν με έντονο το στοιχείο του προσωπικού χρησιμοποιούν την τέχνη και ως μια μορφή θεραπείας, με πρώτη τη θεραπεία του εαυτού. Ο Alain de Botton, Ελβετός συγγραφέας και φιλόσοφος, βάζει το πλαίσιο: “Art as therapy”. Εκεί θέτει τα ερωτήματα: “Πώς επιθυμείς η τέχνη σου να καλυτερέψει τη ζωή του κοινού;” ή “Τι εργαλεία προσφέρεις ώστε να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες της ζωής του;”.
»Η διάλυση του γάμου μου ήταν για μένα ένα τραυματικό γεγονός και έφερε, μέσα σε άλλα, πολλή έμπνευση. Οι παραστάσεις μου “Στρατηγικές επιβίωσης”, “Γύρισε Πίσω”, “Η Λήθη”, “Η Ελεγεία για έναν παράλογο κόσμο”, “Το κορίτσι που γίνεται Γορίλας” όπως και το “Ανδρόγυνο” γεννήθηκαν μέσα από την ίδια ανάγκη, για δημιουργία και έρευνα.
»Δεν έγινε και τόσο συνειδητά βέβαια, δεν είπα: “Τώρα θα κάνω μια παράσταση με αυτό το θέμα”. Παρατηρώντας όμως τον εαυτό μου είδα ότι έπεφτα συχνά στο μοτίβο της γυναίκας που αναζητά τη μεταμόρφωση, την ανάδυση και τη λύτρωση για να σπάσει το φαύλο κύκλο και να μιλήσει για τη σιωπηλή βία. Είχα ανάγκη να περάσω την ιστορία μου από ένα τέτοιο πρίσμα και να σταθώ όρθια, να περάσω η ίδια μέσα από διεργασίες που θα με βοηθούσαν να εκφράσω τα συναισθήματα που βίωσα και να μεταμορφωθώ σιγά σιγά σε αυτή που είμαι σήμερα, επτά χρόνια μετά. Ευτυχώς είχα πολύ άξιους συνεργάτες, με συγκλονιστικό χιούμορ, και έτσι όλα αυτά τα δύσκολα είχαν το χώρο να εκτονώνονται σε ωραίες πρόβες, με πολλή συζήτηση και γέλιο».
«Έπεφτα συχνά στο μοτίβο της γυναίκας που αναζητά τη μεταμόρφωση, την ανάδυση και τη λύτρωση για να σπάσει το φαύλο κύκλο και να μιλήσει για τη σιωπηλή βία»
Γιατί αποφασίσατε να συνδυάσετε τόσες μορφές έκφρασης σε μια παράσταση;
«Είμαι πολλά χρόνια στο χώρο και εργάστηκα κυρίως σε ομάδες. Ξεκίνησα με το χοροθέατρο της Αντιγόνης Γύρα, όπου ακόμα και σήμερα είμαι ένας από τους Κινητήρες του, ενώ παράλληλα δούλευα στην Ομάδα Δράσις του σκηνοθέτη και χορογράφου Βασίλη Μυριανθόπουλου, που είναι “βαπτισμένος” στην ποπ κωμωδία. Έχω ακόμα συνεργαστεί με τους Splish Splash του Johnny O., που συνδυάζει την παντομίμα με την αισθητική του βωβού κινηματογράφου.
»Μέσα από όλη αυτή την εμπειρία κράτησα πάρα πολλά στοιχεία που με βοήθησαν να βρω τη δική μου σκηνοθετική γλώσσα, έτσι έφτασα να συνθέσω αυτό το ιδιαίτερο θέαμα. Ωστόσο δεν έχω κάνει ποτέ stand up comedy, είναι όμως κάτι που προσπαθούσα χρόνια να πείσω τη Χριστίνα να κάνει. Αρχικά ήταν να γίνουν δύο ξεχωριστές παραστάσεις.
»Με τον Γιάννη [Johnny O] δουλεύω χρόνια, είμαστε ζευγάρι από τη δραματική σχολή, τον εμπιστεύομαι και με εμπιστεύεται, είναι η μαγεία του να δουλεύεις με συνεργάτες που σε προχωρούν πέρα από εκεί θα έφτανες σόλο».
Με ποια στερεότυπα καταπιάνεστε κυρίως στο «Ανδρόγυνο»; Ποιες λέξεις είναι οι πιο κουρασμένες;
«Μιλάμε αυστηρά για cis straight, γυναίκες και άνδρες που βρίσκονται σε σχέση με σκοπό το γάμο και βλέπουμε κάποια ζευγάρια στην ελληνική πραγματικότητα από την δεκαετία του 70΄μέχρι σήμερα. Ο υπότιτλος (“μια στερεοτυπική φάρσα από κουρασμένες λέξεις”) εκφράζει την αίσθηση που έχω για έννοιες που δεν λένε τίποτα πια, που από την επανάληψη και την ασυνείδητη χρήση έχασαν την πρωτοτυπία τους και τη δύναμή τους, φράσεις ολόκληρες όπως: Γροθιά στο Στομάχι, Μυθιστόρημα Κόλαφος, Γαϊτανάκι των Αισθήσεων κ.ά.
»Συνθέτω εδώ και χρόνια μια λίστα με τέτοιες εκφράσεις και ήθελα να γράψω ένα ολόκληρο θεατρικό με αυτές. Το Ανδρόγυνο είναι αυτή η περίπτωση και η Χριστίνα είναι το δεξί μου χέρι, που πολλές φορές γράφει για να συμπληρώσει την ανικανότητά μου στο γράψιμο».
«Έννοιες που δεν λένε τίποτα πια, που από την επανάληψη και την ασυνείδητη χρήση έχασαν την πρωτοτυπία τους και τη δύναμή τους, φράσεις ολόκληρες όπως: Γροθιά στο Στομάχι, Μυθιστόρημα Κόλαφος, Γαϊτανάκι των Αισθήσεων»
Γιατί αποφασίσατε να κάνετε την παράστασή σας διαδραστική, ενσωματώνοντας την επικοινωνία με το κοινό; Ποιο είναι το πιο ενδιαφέρον συμπέρασμα που έχει προκύψει μέχρι σήμερα;
«Ήταν το στοιχείο του stand up comedy που μας οδήγησε εκεί, καθώς και το χάρισμα της Χριστίνας στην γρήγορη ατάκα, θα πρέπει όμως να ήταν και μια διεστραμμένη περιέργεια να διερευνήσουμε τι γίνεται εκεί έξω, να μάθουμε πώς επιβιώνουν οι άλλοι. Αν ξέρουν. Τι ξέρουν; Να απαντήσουν στη μεγάλη ερώτηση της παράστασης: Μπορούν δυο ψυχές να μονιάσουν κάτω από την ίδια στέγη;
»Δεν περιμέναμε βέβαια ότι ο κόσμος θα άνοιγε σε τέτοιο βαθμό τις προσωπικές του ιστορίες. Ήταν αποκάλυψη ότι, ενώ η ερώτηση έρχεται με χιούμορ -μαύρο, αλλά χιούμορ- οι απαντήσεις είναι, κατά κύριο λόγο, πολύ σοβαρές. Θυμάμαι μάλιστα μια φορά που ένας άνδρας μέσης ηλικίας πήρε θάρρος και άρχισε να κάνει πολύ σεξιστικά σχόλια, τόσο, που πολλοί θεατές νομίζανε ότι ήταν μέρος της παράστασης.
»Συμπέρασμα δεν βγάλαμε ακόμα, δεν αναζητήσαμε κιόλας, αλλά τώρα που το σκέφτομαι θα βγάλω ένα: Ο τρόπος που βλέπω τον κόσμο δεν είναι πια ο ίδιος, ζούμε σε ένα non binary – μη δυαδικό κόσμο, όπου αρρενωπότητες και θηλυκότητες υποφέρουμε από μια ξεπερασμένη πατριαρχία. Όταν δημιουργούσαμε τη συγκεκριμένη παράσταση ήμουν ένας άλλος άνθρωπος. Επειδή είναι ένα ζωντανό θέαμα και τα γεγονότα τρέχουν, κάνουμε συνέχεια αλλαγές στην προσπάθεια μας να γίνει πιο συμπεριληπτική και επίκαιρη».
Μπορεί μια θεατρική παράσταση να συνεισφέρει στην άρση των στερεοτύπων αλλά και στην ανατροπή της πατριαρχίας;
«Έλα ντε; Αν μια παράσταση σε πετύχει τη σωστή στιγμή στο σωστό σημείο, ίσως μπορεί να κάνει την πρώτη κίνηση, δηλαδή να σε μετακινήσει προς τα εκεί όπου ψάχνεσαι να πας. Όλοι και όλες χρειαζόμαστε την αισθητική απόσταση, δηλαδή να δούμε την ιστορία μας μέσα από την τέχνη, ώστε να γίνει πιο ξεκάθαρο το λάθος, το πάθος, το διακείμενο. Ξεχνάμε εύκολα, για να σπάσουν θέσφατα χρειάζεται επιμονή, υποστήριξη, συνέπεια, θέληση. Πιστεύω ότι όπως στο παρελθόν έφτιαχναν θέατρα δίπλα στα νοσοκομεία, έτσι και στο μέλλον η θεραπεία χρειάζεται να συνεργαστεί με την τέχνη».
Η νεότερη γενιά – από την εμπειρία σας ως δασκάλα θεατρικής αγωγής αλλά και ως μητέρα – θα μας βοηθήσει, πιστεύετε, να απαλλαγούμε από τα στερεότυπα και την πατριαρχία;
«Είμαι αισιόδοξη -αν και φύσει απαισιόδοξη- ότι γίνεται βαθιά και συστηματική δουλειά από άτομα και οργανισμούς που παλεύουν ουσιαστικά για την ορατότητα, τη συμπερίληψη και τα δικαιώματα μειονοτικών ομάδων. Χρειάζονται όμως πολλές γενιές για να επέλθει μια τόσο μεγάλη αλλαγή.
»Για αρχή, ας αλλάξουμε τη γλώσσα και τη συμπεριφορά μας για να μην πληγώνουμε τους συνανθρώπους που δεν χαίρονται τόσων προνομίων. Ας αποδεχτούμε το αίσθημα της αμηχανίας που φέρνει αυτή η αλλαγή, γιατί πρέπει να αφήσουμε πίσω τις ψευδείς ασφάλειες για να προχωρήσουμε. Τα τελευταία 4-5 χρόνια έχει ξεκινήσει έντονα η συζήτηση γύρω από θέματα φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, εργασιακής παρενόχλησης, ενδοοικογενειακής βίας, θέματα που έχουν μπει στις σχολικές τάξεις, αναδύονται σε χαλαρές συζητήσεις, πετάγονται στα κινητά μας, και αυτό είναι σπουδαίο. Ναι, έχουμε δρόμο, και θα μπορούσαμε να το κάνουμε και πολύ καλύτερα, αλλά τουλάχιστον γίνονται αλλαγές που θα κάνουν τους ανθρώπους, όλ@ μας, να ζούμε πιο χαρούμεν@ και ελεύθερ@, τουλάχιστον μέχρι την καταστροφή του πλανήτη».
«Έχει ξεκινήσει έντονα η συζήτηση γύρω από θέματα φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, εργασιακής παρενόχλησης, ενδοοικογενειακής βίας, θέματα που έχουν μπει στις σχολικές τάξεις, αναδύονται σε χαλαρές συζητήσεις, πετάγονται στα κινητά μας, και αυτό είναι σπουδαίο»
Ποιον ρόλο παίζουν τα social media στα έμφυλα στερεότυπα: τα διαιωνίζουν ή συμβάλλουν στην αναθεώρησή τους;
«Τα social media δεν είναι κάτι άλλο από μια δισδιάστατη αναπαράσταση της κοινωνίας. Είναι αυτό που κάποτε διάβαζα σε βιβλία επιστημονικής φαντασίας και σε άρθρα σύγχρονων φιλοσόφων ως “Ψηφιακή Ζωή και Ψηφιακός Εαυτός” και δεν μπορούσα ούτε καν να συλλάβω την εικόνα. Αν κοιτάξεις λίγο πέρα από την ωραιοποίηση της πραγματικότητας και την υποτιθέμενη έκρηξη χαράς, είναι όλα εκεί, κατ’ εικόνα και ομοίωση του σύγχρονου κόσμου μας στις τρεις διαστάσεις. Αν και υπάρχει μια σχετική επιλογή, μπορείς δηλαδή να ακολουθήσεις ό,τι σε κάνει να νιώθεις καλά και ό,τι σου ταιριάζει, συχνά τριγκάρουμε τους εαυτούς μας, αυτομαστιγωνόμαστε και μπαίνουμε σε διαδικασία σύγκρισης, γιατί δεν έχουμε μάθει ακόμα να σκεφτόμαστε χωρίς στερεότυπα όπως και να φροντίζουμε τους εαυτούς μας ουσιαστικά. Τα social media μας επηρεάζουν, δομούν και αποδομούν τις πραγματικότητές μας, ο χρόνος θα δείξει πού θα μας οδηγήσει όλο αυτό».
Γιατί επιστρατεύσατε την επιστημονική κοινότητα στην παράστασή σας; Η επιστήμη είναι απελευθερωμένη από στερεότυπα ή επηρεάζεται από αυτά;
«Τα στερεότυπα είναι χρήσιμα στην επιστήμη γιατί είναι ο τρόπος που έχουμε ως είδος να δομούμε την εμπειρία. Από εκεί και μετά χρειάζεται να αναγνωρίζουμε και να αξιοποιούμε τις μοναδικότητές μέσα μας και γύρω μας. Η Επιστημονική Κοινότητα ήρθε σχεδόν απρόσκλητη στη διαδικασία της δημιουργίας της παράστασης, ήταν καθαρή έμπνευση. Ψάχναμε την ταυτότητα της γυναίκας που αφηγείται και έμοιαζε να έχει κάποιο βαρύ ακαδημαϊκό παρελθόν και ξαφνικά είπα “Όχι, δεν είναι απλώς μια επιστήμονας, είναι η Επιστήμη η ίδια!”. Τώρα όποτε ακούω αυτές τις δύο λέξεις μαζί, “Επιστημονική Κοινότητα”, σκέφτομαι μόνο τη Χριστίνα, που είναι αδιανόητα αστεία σε αυτό το ρόλο και κατάφερε να κρατάει τις δύσκολες ισορροπίες που προκύπτουν στη διάδραση με το κοινό».
«Μπορεί να είναι μικρό το ποσοστό των ευτυχισμένων γάμων (5 με 7 τoις εκατό, κατά τον Ματθαίο Γιωσαφάτ στο βιβλίο του “Να παντρευτεί κανείς ή να μην παντρευτεί”), αλλά όταν και για όσο συμβαίνει μπορεί να είναι και ένας φωτεινός τόπος»
Τελικά, είναι ο γάμος μια κοινωνική απειλή;
«Την περίοδο που φτιάχναμε το έργο ήμουν σίγουρη πως ναι! Ευτυχώς οι μνήμες ξεθωριάζουν, τα τραύματα επουλώνονται και ξαναβρίσκουμε το ρομαντισμό που μας αξίζει. Μπορεί να είναι μικρό το ποσοστό των ευτυχισμένων γάμων (5 με 7 τoις εκατό, κατά τον Ματθαίο Γιωσαφάτ στο βιβλίο του “Να παντρευτεί κανείς ή να μην παντρευτεί”), αλλά όταν και για όσο συμβαίνει μπορεί να είναι και ένας φωτεινός τόπος που βοηθάει δύο ανθρώπους που αγαπιούνται να νιώθουν ασφάλεια και εξέλιξη. Ο γάμος έτσι κι αλλιώς δεν είναι αυτό που ήταν τον προηγούμενο αιώνα, δεν είναι ένας οικονομικός διακανονισμός πια, και οι άνθρωποι -στο δυτικό κόσμο τουλάχιστον- επιλέγουν τον/τη σύντροφό τους, όμως παντρευόμαστε αυτόν ή αυτήν που αγαπάμε; Το κάνουμε για προσωπική ανάγκη ή είναι θέμα ηλικίας και κοινωνικού ρόλου; Σίγουρα είναι ένας θεσμός που επιδέχεται πολλές αλλαγές ακόμα, με πρώτη το να παντρεύονται και ζευγάρια του ίδιου φύλου».
Info
Από 19 Σεπτεμβρίου έως 1 Νοεμβρίου, Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15. Vault Theatre Plus, Mελενίκου 26, (Γκάζι) Βοτανικός. Προπώληση: www.viva.gr. Κρατήσεις: τηλ. 213 0356472, 6949534889
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Βίκυ Αδάμου. Κείμενο: Χριστίνα Σαμπανίκου. Κίνηση: Ιωάννα Καμπυλαυκά. Σκηνικά-Κοστούμια-Φωτισμός: Lazy Boy* Μουσική επιμέλεια: Άλκης Μπούφης. Φωτογραφία: Φώτης Πλέγας Γ. Aφίσα παράστασης: Σοφία Αποστολοπούλου. Trailer παράστασης: Στέφανος Κοσμίδης (ORKI). Ερμηνεύουν: Επιστημονική κοινότητα: Χριστίνα Σαμπανίκου. Θηλυκό: Βίκυ Αδάμου. Αρσενικό: Johnny O. Μια παραγωγή της Life After Death Theatre Company
H παράσταση έχει αναπτυχθεί και εμπλουτιστεί με την οπτική του φύλου μέσα και από την επιστημονική υποστήριξη και βιωματική συνεργασία με την Συμμαχία των Φύλων-Gender Alliance Initiative.
Δείτε το τρέιλερ της παράστασης:
