Ένα «Φθινόπωρο» μέσα στην άνοιξη. Ένα λογοτεχνικό κείμενο του 1917 από μια θεατρική ομάδα του 2022 (bijoux de kant) σε ένα σύγχρονο χώρο στο κέντρο της Αθήνας (Faust). Ο σκηνοθέτης Γιάννης Σκουρλέτης ανταποκρίνεται στην πρόκληση των αντιθέσεων ανεβάζοντας στη σκηνή το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου που μπορεί να γράφτηκε πριν από πάνω από έναν αιώνα αλλά μεταφέρει διαχρονικά μηνύματα.
Τρία νέα παιδιά, ο Στέφανος, η Μαρίκα και η Ευανθία, ζουν εκεί όπου βασιλεύει ο νόμος της αδράνειας. Εκεί όπου η επιθυμία είναι ισχυρή, αλλά η πραγματική ζωή εξασθενεί σαν ένα αέναο φθινόπωρο. Πλανώνται μέσα σε ένα απείκασμα ζωής, ενδεδυμένο με την μπαναλιτέ της καθημερινότητας. Μιλούν με «στυλ», φέρονται «αλλόκοτα» μέσα σε αυτό το ιμπρεσιονιστικό σπίτι, που λούζεται από το λυκόφως του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος. Μαζί τους, η παρουσία της μυστηριώδους Νίνας Νάη σηματοδοτεί την αρχή και το τέλος τους.
Η παράσταση έγινε αφορμή για μια συζήτηση με την ερμηνεύτρια Ελεάνα Στραβοδήμου. Η ηθοποιός μάς μιλάει για τη μετάβασή της από τα ΜΜΕ της Παντείου στις θεατρικές σπουδές, για την εμπειρία της ερμηνείας μιας ηρωίδας που «γεννήθηκε» εκατό χρόνια πριν, για το ρόλο του θεάτρου στην άρση των στερεοτύπων και τη μεγαλύτερη αποδοχή της LGBTQ+ κοινότητας.
Γιατί αποφασίσατε μετά τις σπουδές στα ΜΜΕ να στραφείτε στο θέατρο; Κυνηγήσατε ένα παιδικό όνειρο ή ήταν οι συγκυρίες που σας οδήγησαν εκεί;
«Αποφάσισα να στραφώ στις θεατρικές σπουδές όταν συνειδητοποίησα ότι είναι ο πιο ταιριαστός σε εμένα τρόπος ώστε να γνωρίσω τον εαυτό μου, ο αποκαλυπτικότερος τρόπος επικοινωνίας με τους άλλους, ο διεισδυτικότερος τρόπος επαφής με τα κείμενα, εντέλει ένας τρόπος ύπαρξης. Όμως αυτή η συνειδητοποίηση ήρθε σταδιακά, δεν ήμουν από τα παιδιά που ονειρεύονταν να γίνουν ηθοποιοί.
»Αν και είχα επιλέξει να δηλώσω πρώτη τη σχολή ΜΜΕ του Παντείου για να είμαι στην Αθήνα ώστε να μπορώ να παρακολουθώ θεατρικές παραστάσεις, τότε δεν μπορούσα να αναγνωρίσω την επιθυμία της υποκριτικής πίσω από τη θεατρομανία μου. Από το πρώτο έτος της σχολής γράφτηκα στη θεατρική ομάδα του Παντείου, ένας τραυματισμός με έβγαλε εκτός και την επόμενη χρονιά γράφτηκα σε άλλη πανεπιστημιακή ομάδα. Η δουλειά που κάναμε εκεί μού ήταν αποκαλυπτική και μέσα στα επόμενα χρόνια η απόφαση μέστωσε μέσα μου.
»Αφού αποφοίτησα, προετοιμάστηκα για τις εξετάσεις της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου και κατέληξα να σπουδάζω εκεί. Ήταν μια βραδυφλεγής διαδικασία, γι’ αυτό και οδήγησε σε μια πολύ συνειδητή απόφαση. Πριν από τρία χρόνια πέρασα με κατατακτήριες στο Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, κάτι που με τριβέλιζε σαν ανομολόγητη ιδέα από το λύκειο. Καμιά φορά σκέφτομαι πως έκανα μια τεράστια βόλτα μέχρι να βρεθώ εκεί όπου ήθελα εξαρχής να είμαι, όμως δεν μετανιώνω, καθώς στη διάρκειά της γέμισα τα μπαγκάζια μου με ό,τι συνιστά τον προσωπικό μου πλούτο».
«Καμιά φορά σκέφτομαι πως έκανα μια τεράστια βόλτα μέχρι να βρεθώ εκεί όπου ήθελα εξαρχής να είμαι, όμως δεν μετανιώνω, καθώς στη διάρκειά της γέμισα τα μπαγκάζια μου με ό,τι συνιστά τον προσωπικό μου πλούτο»
Πέρα από το θέατρο, έχετε εργαστεί σε κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές. Ποιο είναι το πολυτιμότερο μάθημα που έχετε αποκομίσει από κάθε μέσο;
«Και τα τρία μέσα έχουν ουσιαστικά το ίδιο αίτημα ως προς την υποκριτική: να υπάρχεις στο εδώ και τώρα, επικοινωνώντας με τους άλλους διαμέσου ενός ρόλου. Η βασικότερη διαφορά ανάμεσά τους, όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ, είναι η λειτουργία του χρόνου.
»Στο θέατρο υπάρχει η δυνατότητα για πολύμηνες ενίοτε πρόβες και επαναλήψεις, αλλά όταν χτυπήσει το τρίτο κουδούνι ό,τι συμβαίνει, εσωτερικά και εξωτερικά, στον ηθοποιό αντιμετωπίζεται μέσα στη ροή της παράστασης, ενώπιον του κοινού. Με αυτόν το γνώμονα, η θεατρική διαδικασία ενδυνάμωσε τη συνείδηση της ύπαρξής μου, το αίσθημα ευθύνης απέναντι στο κοινό – το θέατρο με εκπαίδευσε στο να παρίσταμαι.
«Στο θέατρο υπάρχει η δυνατότητα για πολύμηνες ενίοτε πρόβες και επαναλήψεις, αλλά όταν χτυπήσει το τρίτο κουδούνι ό,τι συμβαίνει, εσωτερικά και εξωτερικά, στον ηθοποιό αντιμετωπίζεται μέσα στη ροή της παράστασης, ενώπιον του κοινού».
»Στα γυρίσματα, κινηματογραφικά και τηλεοπτικά, υπάρχει η δυνατότητα της επιτόπου διόρθωσης μιας αστοχίας αλλά μειώνεται πολύ η δυνατότητα για πρόβες, ενώ το αίτημα απόδοσης είναι επιτακτικότερο ως προς την πληθώρα των τεχνικών περιορισμών. Έτσι τα γυρίσματα ήταν για μένα μαθήματα υποκριτικής ετοιμότητας ως προς το ακαριαίο της λήψης αποφάσεων. Μου έμαθαν από έναν άλλο δρόμο να υπάρχω στο εδώ και τώρα ενώ λαμβάνω υπόψιν περιορισμούς που στο θέατρο θα φάνταζαν τροχοπέδη.
»Επίσης ένα μεγάλο μάθημα που πήρα από την τηλεόραση είναι να σέβομαι εξίσου κάθε ειδικότητα σε ένα συνεργείο λήψης. Αυτός ο σεβασμός είναι απαραίτητος για την εύρυθμη λειτουργία ενός τηλεοπτικού γυρίσματος, καθώς οι χρόνοι είναι πιο πιεστικοί».
Με αφορμή την πρόσφατη συμμετοχή σας στη «Σκοτεινή Θάλασσα»: Τι έχει αλλάξει, μέσα στα τελευταία χρόνια, στις ελληνικές τηλεοπτικές παραγωγές;
«Η “Σκοτεινή Θάλασσα” ήταν μια σειρά υψηλών προδιαγραφών σε επίπεδο παραγωγής και καλλιτεχνικών συντελεστών και με αντίστοιχο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Είχα την τύχη να είμαι μέρος αυτής της διαδικασίας και έτσι ενισχύθηκε η αίσθησή μου πως το ανθρώπινο δυναμικό, τα τεχνικά μέσα και η οργάνωση παραγωγής είναι αλληλένδετα σε τόσο περίπλοκες διαδικασίες όσο αυτές των γυρισμάτων μιας τηλεοπτικής σειράς.
»Φέτος είδαμε κι άλλες σειρές αντίστοιχων προδιαγραφών και φαίνεται ότι την ερχόμενη σεζόν θα προβληθούν κι άλλες, ενώ ακούω ότι το επίπεδο κάποιων τηλεοπτικών προϊόντων επιτρέπει πλέον την απόπειρα ανοίγματος σε διεθνείς αγορές. Αυτή η προοπτική είναι, νομίζω, μια μεγάλη αλλαγή σε σχέση με λίγα χρόνια πριν. Εύχομαι οι εταιρείες παραγωγής να επενδύσουν ακόμα περισσότερο στην κατεύθυνση των ποιοτικών παραγωγών».
«Το επίπεδο κάποιων τηλεοπτικών προϊόντων επιτρέπει πλέον την απόπειρα ανοίγματος σε διεθνείς αγορές. Αυτή η προοπτική είναι, νομίζω, μια μεγάλη αλλαγή σε σχέση με λίγα χρόνια πριν».
Πώς προέκυψε για εσάς η παράσταση «Φθινόπωρο»;
«Ήρθε κατόπιν πρότασης από τον σκηνοθέτη Γιάννη Σκουρλέτη, με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί ξανά, στο πλαίσιο ενός Φεστιβάλ Νέων Ελληνικών Έργων στο Θέατρο Τέχνης το 2014. Στο ενδιάμεσο είχα παρακολουθήσει παραστάσεις της ομάδας του, bijoux de kant, και γνώριζα το καλλιτεχνικό στίγμα της. Σε μια πρώτη, αναγνωριστική συνάντηση διαβάσαμε μαζί τη διασκευή του πάνω στο μυθιστόρημα του Κ. Χατζόπουλου, συζητήσαμε και διαπιστώσαμε σύμπνοια ως προς το πώς μας κινητοποιούν ο λόγος και το σύμπαν του έργου. Η συνεργασία προέκυψε αβίαστα, συνεχίστηκε στις πρόβες και συνεχίζεται στις παραστάσεις με ευγένεια και φροντίδα».
Ποια ήταν, για εσάς, η μεγαλύτερη πρόκληση του να υποδυθείτε τη «Μαρίκα», μια ηρωίδα που «γεννήθηκε» από τη συγγραφική πένα πριν από σχεδόν εκατό χρόνια;
«Το “Φθινόπωρο” αποτυπώνει το τέλος της ερωτικής σχέσης δύο νέων, του Στέφανου και της Μαρίκας, οι οποίοι βιώνουν τη φθορά της με διαφορετικό τρόπο. Η επιθυμία της Μαρίκας προσκρούει στην αδράνεια και τη μελαγχολία του Στέφανου ώσπου, συντετριμμένη από τη ματαίωση, η ασθενική της κράση δεν αντέχει και ουσιαστικά αφήνεται στην αρρώστια και στο θάνατο.
»Η Μαρίκα είναι μια κατεξοχήν ρομαντική ηρωίδα. Εύθραυστη ψυχικά αλλά και σωματικά, τα μάτια της συλλαμβάνουν με βαθιά ευαισθησία τις πιο λεπτές αποχρώσεις της φύσης, τις πιο εύθραυστες ισορροπίες μεταξύ των ηρώων του έργου. Η ευαισθησία της δεν θα αντέξει την απόρριψη και θα προτιμήσει το θάνατο μπρος στη ματαιότητα μιας ζωής χωρίς αγάπη.
«Η πρόκληση της πένας του Χατζόπουλου μου επέτρεψε να υπάρχω με μια ευαισθησία αλλοτινής εποχής, εκτεθειμένη σε μια συναισθηματική ήττα η οποία στη σημερινή εποχή έχει δαιμονοποιηθεί».
»Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η ταυτόχρονη απολυτότητα και λεπτότητα των συναισθημάτων και η έκφρασή τους μέσα από ένα λόγο αντίστοιχα λεπτών δονήσεων, ο οποίος απέχει πολύ από το σημερινό λεξιλόγιο. Όμως το αίτημα αγάπης παραμένει διαχρονικό. Έτσι για μένα ήταν μια λύτρωση η επιστροφή, μέσα από το ρόλο της Μαρίκας, σε αυτή την περιοχή της ρομαντικής γραφής. Καθώς τα βασικότερα εργαλεία της παράστασης είναι ο λόγος και τα βλέμματα, αρκούσε να ενεργοποιήσω την πίστη μου στη δύναμή τους και να δουλέψω πάνω σε αυτά με την απαραίτητη ευαισθησία. Η πρόκληση της πένας του Χατζόπουλου μου επέτρεψε να υπάρχω με μια ευαισθησία αλλοτινής εποχής, εκτεθειμένη σε μια συναισθηματική ήττα η οποία στη σημερινή εποχή έχει δαιμονοποιηθεί. Αυτή η διπλή έκθεση ήταν για μένα ένα δώρο».
Ποια είναι τα επίκαιρα μηνύματα του έργου «Φθινόπωρο»; Γιατί αποφασίσατε με την ομάδα σας να το ανεβάσετε μέσα στην άνοιξη;
«Στο έργο υπάρχει μια φράση πυρηνικής σημασίας σε σχέση με την εποχή μας: “Ήταν σα να σκοτείνιαζε, κ’ έπεφτε σιγαλά το βράδυ – ένα βράδυ θολό και σιωπηλό που ακολουθούσε και σφράγιζε μια ζωή που πέρασε γοργά και ανώφελα κ’ έσβηνε τώρα αργά και μελαγχολικά”. Οι ήρωές του, ενώ επιθυμούν, είναι εγκλωβισμένοι σε μια ακινησία, φορείς μιας ευαισθησίας που τους καθιστά αδύναμους, ενώ ο θάνατος της ζωής και της φύσης είναι πανταχού παρών στο έργο.
»Στη σημερινή εποχή υπάρχει μια συνεχόμενη επιταγή για επιτυχία, για ευτυχία, για διαρκή κίνηση, την οποία επιτείνει η υπόσχεση μοναδικότητας της ζωής του καθενός όπως καλλιεργείται στα social media. Η ταπεινότητα, η παραδοχή της τρωτότητας και της συναισθηματικής ήττας θεωρούνται πια σχεδόν αδυναμία χαρακτήρα και πρέπει να αποσιωπώνται, ενώ συνεχίζουν να αποτελούν καίριες πτυχές της υπόστασής μας. Η αντίφαση αυτή γεννά μια υφέρπουσα μελαγχολία, την οποία έρχεται να υπενθυμίσει το κείμενο. Η υψηλή συγκίνηση της αριστουργηματικής γραφής του Χατζόπουλου ανοίγει έναν πρωτόγνωρο χώρο αποδοχής αυτής της μελαγχολίας και ταυτόχρονα υπενθυμίζει τη δύναμη της γλώσσας.
»Στη σημερινή εποχή υπάρχει μια συνεχόμενη επιταγή για επιτυχία, για ευτυχία, για διαρκή κίνηση, την οποία επιτείνει η υπόσχεση μοναδικότητας της ζωής του καθενός όπως καλλιεργείται στα social media».
»Το έργο μάς καλεί σε μια απενοχοποιημένη παραδοχή της αδυναμίας δράσης, της θνητότητάς μας και της αναγνώρισής της στα στοιχεία της φύσης. Αυτή την παραδοχή έχουμε πιο πολύ ανάγκη τώρα, που ζούμε αποπροσανατολισμένοι από τις σειρήνες της εποχής ενώ παράλληλα βγαίνουμε από τη σοκαριστική περίοδο του covid, των μαζικών θανάτων και της επιβεβλημένης ακινησίας, για να εισέλθουμε σε μια εποχή ελεγχόμενων ελευθεριών.
»Το “Φθινόπωρο” βοηθά μέσω της λογοτεχνίας να μεταβολίσουμε όσα μάς έχουν συμβεί, ώστε να ενδυναμωθεί το αίτημά μας για ένα ουσιαστικότερο ψυχικό άνοιγμα. Γι’ αυτό και η παράσταση, αν και φαινομενικά “βαριάς” ατμόσφαιρας, ταιριάζει στην εποχή της άνοιξης. Έχουμε συνδέσει την άνοιξη με την ελαφράδα που προκαλεί στο σώμα μας, αλλά για να συμβεί αυτό πρέπει πρώτα να διαπραγματευτούμε τα βάρη μας».
Στην παράσταση συμμετέχει η drag βαρύτονος Νίνα Νάη. Πώς μπορεί το θέατρο να συμβάλει στην άρση των στερεοτύπων και τη μεγαλύτερη αποδοχή της LGBTQ+ κοινότητας;
«Έργα με gay ήρωες που αναδεικνύουν θέματα αποκλεισμού ή αποδομούν στερεοτυπικές αντιλήψεις για την ομοφυλοφιλία παίζονται εδώ και πολλά χρόνια στις αθηναϊκές σκηνές. Αυτό όμως για το οποίο τώρα ανοίγεται πραγματικά χώρος, διαμέσου της πολιτιστικής ατζέντας μεγάλων καλλιτεχνικών ιδρυμάτων και εντύπων ευρείας αναγνωσιμότητας, είναι τα θέματα της έμφυλης ταυτότητας, που ακόμα δεν γίνονται ευρέως κατανοητά.
«Η παρουσία drag queen σε θεατρικές παραστάσεις εκτός των underground σκηνών, όπου έβρισκαν κυρίως χώρο έκφρασης στο παρελθόν, διευκολύνει τη συνειδητοποίηση ότι αυτή η μορφή τέχνης έχει τα ίδια δομικά υλικά με το θέατρο»
»Η παρουσία drag queen σε θεατρικές παραστάσεις εκτός των underground σκηνών, όπου έβρισκαν κυρίως χώρο έκφρασης στο παρελθόν, διευκολύνει τη συνειδητοποίηση ότι αυτή η μορφή τέχνης έχει τα ίδια δομικά υλικά με το θέατρο: τη μεταμφίεση, τη μίμηση, την πρόζα, το τραγούδι, την ανάγκη για έκφραση, έκθεση και επικοινωνία. Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να αμβλύνει τα στεγανά που καταπιέζουν την ελευθερία των ατόμων. Κι εγώ η ίδια το κατάλαβα γνωρίζοντας τον βαρύτονο Γιώργο Ιατρού και βλέποντας καθημερινά τη μεταμόρφωσή του σε Νίνα Νάη στα καμαρίνια. Το θέατρο δημιουργεί σε καλλιτεχνικούς συντελεστές και κοινό τέτοια πολύτιμα βιώματα, που είναι πάντα ισχυρότερα της θεωρητικής σκέψης. Θεωρώ, όμως, πως τον ενεργητικότερο ρόλο στην αποδοχή της ΛΟΑΤΚΙ+ τον έχει η ίδια η κοινότητα, μέσα από την κινηματική της δράση».
Μετά την πανδημία το θέατρο έχει αλλάξει; Υπάρχει κάτι θετικό που μπορούμε να κρατήσουμε από την όλη εμπειρία του lockdown;
«Καταρχάς μετά την πανδημία κάθε προγραμματισμός πραγματοποιείται με το ρίσκο της περιοδικής μη λειτουργίας του θιάσου λόγω νόσησης, γεγονός που κάνει ακόμα πιο επισφαλή τη θεατρική επιχειρηματικότητα. Τίποτα δεν είναι πια δεδομένο, ούτε για τον ηθοποιό ούτε για το κοινό ούτε για τον παραγωγό. Αυτό το πλαίσιο ρευστότητας επηρεάζει την οικονομική βιωσιμότητα των καλλιτεχνικών σχημάτων και φαίνεται ότι θα συνεχίσει να διαμορφώνει νέες ισορροπίες. Ταυτόχρονα όμως ανοίγει ένα χώρο αποδοχής του απρόβλεπτου και επανεκτίμησης των διαδικασιών θέασης και πραγματοποίησης μιας παράστασης.
»Θετική επίδραση μπορεί να έχει η ανάμνηση της συλλογικότητας στις διεκδικήσεις από τους αναγκαστικά αδρανοποιημένους καλλιτέχνες. Προέκυψαν νέοι συσχετισμοί δυνάμεων στα συνδικαλιστικά όργανα, ιδιαίτερης σημασίας για την αντιμετώπιση μελλοντικών προβλημάτων».
Info
Faust, Καλαμιώτου 11, Αθήνα, από 13 Μαΐου 2022 έως 5 Ιουνίου 2022. Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο 20:30. Κυριακή 20:00. Εισιτήρια online: www.viva.gr
Συντελεστές
Κείμενο: Κωνσταντίνος Χατζόπουλος. Σύλληψη – Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης. Σύνθεση – επεξεργασία κειμένου: Ασημένια Ευθυμίου. Σκηνικά-φωτισμοί: bijoux de kant. Κοστούμια: Μάριος Ράμμος. Σύνθεση τραγουδιών: Χρήστος Θεοδώρου. Σύμβουλος Δραματουργίας: Γιάννης Κωνσταντινίδης. Συντονισμός παραγωγής: Γιώργος Παπαδάκης. Video teaser: Γιώργος Αποστολόπουλος. Παίζουν οι:Θεοχάρης Ιωαννίδης, Ελεάνα Στραβοδήμου, Φλομαρία Παπαδάκη και η drag βαρύτονος Νίνα Νάη
