Στην επιστροφή με το τηλεοπτικό συνεργείο από ένα εργαστήριο παρασκευής μεθαμφεταμίνης που βρίσκεται κρυμμένο σε κάποια ζούγκλα της Λατινικής Αμερικής, τη διαδρομή του αυτοκινήτου της Mariana van Zeller διακόπτει ξαφνικά ένα κομβόι οχημάτων με οπλισμένους στρατιώτες. Ενώ κραδαίνουν απειλητικά τις κάνες των όπλων τους, παρακολουθούμε με κομμένη την ανάσα τη δημοσιογράφο και τους συνεργάτες της να προσπαθούν να ξεγλιστρήσουν από αυτή την επικίνδυνη κατάσταση.
Δεν πρόκειται για σκηνή ταινίας μυθοπλασίας, αλλά για ένα από τα πραγματικά γεγονότα που εκτυλίσσονται μπροστά στις κάμερες της «Διακίνησης με τη Mariana van Zeller», μιας σειράς ντοκιμαντέρ του National Geographic που συνδυάζει το σασπένς ενός καλού αστυνομικού σίριαλ με τη συναισθηματική δύναμη μιας αληθινής ιστορίας. Η παρουσιάστρια Mariana van Zeller, που μεταξύ άλλων έχει τιμηθεί με το Peabody Award, εδώ και είκοσι χρόνια υπηρετεί θαρραλέα τους σκοπούς της ερευνητικής δημοσιογραφίας με τα ρεπορτάζ που κάνει στην παγκόσμια μαύρη και γκρίζα αγορά όπως ονομάζεται η παράνομη διακίνηση κάθε είδους προϊόντων, και ανθρώπων, στο σκοτάδι και στις παρυφές της κοινωνίας.
Η σκοτεινή ύλη της παγκόσμιας οικονομίας
«Έχω ανακαλύψει ότι η μαύρη και γκρίζα αγορά αντιστοιχεί σχεδόν στο μισό της παγκόσμιας οικονομίας κι όμως γνωρίζουμε ελάχιστα γι’ αυτήν» λέει η δημοσιογράφος πορτογαλικής καταγωγής, που πλέον ζει στις ΗΠΑ, στο marieclaire.gr με αφορμή την επικείμενη πρεμιέρα του δεύτερου κύκλου της «Διακίνησης με τη Mariana van Zeller» (18/02/22), μετά την ολοκλήρωση της πρώτης σεζόν που της χάρισε μία ακόμα διεθνή διάκριση (Βραβείο Καλύτερου Ρεπόρτερ/Ανταποκριτή Gracie Award 2021). «Ανοίγεις την τηλεόραση ή την εφημερίδα και βλέπεις πάρα πολλές πληροφορίες για τη νόμιμη αγορά, αλλά πολύ λίγες για την παράνομη, παρόλο που η δεύτερη επίσης έχει αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή μας. Με αυτό το σκεπτικό γεννήθηκε η ιδέα της “Διακίνησης με τη Mariana van Zeller”».
«Έχω ανακαλύψει ότι η μαύρη και γκρίζα αγορά αντιστοιχεί σχεδόν στο μισό της παγκόσμιας οικονομίας κι όμως γνωρίζουμε ελάχιστα γι’ αυτήν»
Στη δεύτερη σεζόν τη βλέπουμε να συνεχίζει να ταξιδεύει στα πιο επικίνδυνα μέρη του πλανήτη και να συναντά εγκληματίες που άλλοι δεν θα τολμούσαν ούτε να προφέρουν το όνομά τους. Να ακολουθεί τα χνάρια των κλεμμένων αυτοκινήτων από τις ΗΠΑ μέχρι τη Δυτική Αφρική. Να κάνει απόβαση, στη μέση του ωκεανού, σε αλιευτικά σκάφη ύποπτα για παράνομη αλίευση. Να αναζητά τα αίτια της νεοναζιστικής βίας. Να προσπαθεί να διεισδύσει σε κλινικές πλαστικής χειρουργικής όπου έχουν πεθάνει ασθενείς από αμφιλεγόμενες πρακτικές. Να συναντά συμμορίες σκληροπυρηνικών μοτοσικλετιστών. Να εντοπίζει απατεώνες που πουλούν διαδικτυακό έρωτα σε μοναχικούς ανθρώπους με αντίτιμο χιλιάδων δολαρίων.
Πώς καταφέρνετε να κερδίσετε την εμπιστοσύνη των ανθρώπων που δραστηριοποιούνται στο παρεμπόριο και να τους πείσετε να σας δώσουν συνέντευξη;
«Η πρόσβαση σε αυτούς είναι, αναμφίβολα, το πιο δύσκολο κομμάτι της δουλειάς μας. Σε κάθε “ναι” που έχουμε αντιστοιχούν δεκάδες, μερικές φορές και εκατοντάδες “όχι”. Νομίζω ότι όσοι δέχονται να μας μιλήσουν το κάνουν για τρεις βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι ο εγωκεντρισμός τους – είναι οι καλύτεροι απατεώνες στην κατηγορία τους, που ούτε η οικογένειά τους δεν γνωρίζει τι κάνουν και τους δίνουμε την ευκαιρία να καυχηθούν γι’ αυτό, πίσω από μια μάσκα. Ο δεύτερος λόγος, το αίσθημα ασυλίας που μπορεί να απολαμβάνουν στην κοινότητά τους αν οι τοπικές αρχές είναι ανεπαρκείς ή διεφθαρμένες οπότε δεν αισθάνονται να απειλούνται μιλώντας σε ένα διεθνώς έγκυρο μέσο όπως το National Geographic. Και ο τρίτος λόγος είναι ένα χαρακτηριστικό που έχουμε όλοι, η επιθυμία να γίνουν κατανοητές οι πράξεις τους. Αυτοί οι άνθρωποι ξέρουν καλά ότι θεωρούνται οι “κακοί”, αλλά τούς ξεκαθαρίζω ότι τους προσεγγίζω με ενσυναίσθηση και ειλικρινή περιέργεια για τη ζωή και την ιστορία τους, όχι με διάθεση να τους κρίνω».
Γυναικεία δύναμη
Το φύλο της Mariana van Zeller όχι απλώς δεν έχει σταθεί τροχοπέδη στη δουλειά της, αλλά τη βοηθάει να την κάνει «100% πιο αποτελεσματικά. Μας υποτιμούν διαρκώς εμάς τις γυναίκες, νομίζω ότι μας θεωρούν λιγότερο απειλητικές. Μια συμμορία οπλισμένων αντρών με μάσκες πιστεύει ότι δεν θα είμαι αρκετά θαρραλέα για να τους κάνω δύσκολες ερωτήσεις. Αλλά εγώ πάντα χρησιμοποιώ αυτό το στερεότυπο προς όφελός μου. Νομίζω επίσης ότι βοηθούν η ενσυναίσθηση και η συμπόνοια, που οι γυναίκες έχουμε σε μεγαλύτερο βαθμό. Αντιμετωπίζουμε τον κόσμο με εντελώς διαφορετικό βλέμμα. Προσπαθούμε διαρκώς να καταλάβουμε τα “γιατί”: αν δούμε κάποιον που έχει διαπράξει φοβερά εγκλήματα, θα αναρωτηθούμε ενστικτωδώς τι τον οδήγησε σε αυτές τις πράξεις, ένα χαρακτηριστικό που πιστεύω ότι είναι ιδιαίτερα βοηθητικό, και για να δώσω μια πιο σφαιρική εικόνα στα ρεπορτάζ μου αλλά και για να πείσω κάποιον να μου μιλήσει».
«Μια συμμορία οπλισμένων αντρών με μάσκες πιστεύει ότι δεν θα είμαι αρκετά θαρραλέα για να τους κάνω δύσκολες ερωτήσεις. Αλλά εγώ πάντα χρησιμοποιώ αυτό το στερεότυπο προς όφελός μου».
Για την ακρίβεια, σε όλη την πορεία της ζωής της ανατρέπει ξανά και ξανά τα στερεότυπα και ανεβάζει τον πήχυ των προσδοκιών. Γεννήθηκε στην Πορτογαλία, σπούδασε διεθνείς σχέσεις στη Λισσαβόνα και μετά την αποφοίτησή της από το πανεπιστήμιο άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος στο ειδησεογραφικό τηλεοπτικό μέσο SIC Notícias. Έκανε αίτηση για μεταπτυχιακό στη διακεκριμένη σχολή Δημοσιογραφίας του Κολούμπια στη Νέα Υόρκη αλλά μετά από δύο απορρίψεις και προτού εισπράξει την τρίτη, αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια της: Όπως έχει αφηγηθεί σε παλαιότερες συνεντεύξεις της, ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη και χτύπησε την πόρτα του κοσμήτορα, στον οποίο μίλησε για το όνειρό της να γίνει δημοσιογράφος στις ΗΠΑ. Εκείνος εντυπωσιάστηκε τόσο, ώστε της εξασφάλισε μία θέση στο Κολούμπια.
Σύντομα έμελλε να δικαιώσει την απόφαση του κοσμήτορα. Έναν μήνα μετά τη μετακόμισή της στη Νέα Υόρκη συνέβη η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και το SIC Notícias τής ζήτησε να καλύψει το ιστορικό γεγονός για λογαριασμό του πορτογαλικού καναλιού. Κάπως έτσι βρέθηκε στην ταράτσα του κτιρίου του CBS, στην καρδιά του Μανχάταν, να στέλνει ανταπόκριση στην πατρίδα της, μια μαθητευόμενη ανάμεσα στους πιο έμπειρους δημοσιογράφους του κόσμου.
Έναν μήνα μετά τη μετακόμισή της στη Νέα Υόρκη συνέβη η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και το SIC Notícias τής ζήτησε να καλύψει το ιστορικό γεγονός για λογαριασμό του. Κάπως έτσι βρέθηκε μια μαθητευόμενη ανάμεσα στους πιο έμπειρους δημοσιογράφους του κόσμου.
Τις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν έστειλε ανταποκρίσεις από διάφορες περιοχές του πλανήτη που μαστίζονται από τον πόλεμο και το έγκλημα. Ακόμα και για αυτήν τη φαινομενικά ατρόμητη, ωστόσο, ρεπόρτερ υπήρξαν στιγμές που φοβήθηκε για τη ζωή της. Όπως στα πρόσφατα γυρίσματα του επεισοδίου της δεύτερης σεζόν «Βασίλισσες της Κοκαΐνης», που μιλάει για τις γυναίκες της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών. «Μετά από πολλούς μήνες προσπάθειας είχαμε καταφέρει επιτέλους να εξασφαλίσουμε πρόσβαση στην ηγέτιδα ενός κολομβιανού καρτέλ. Ενώ βρισκόμασταν στο κρησφύγετό της και ετοιμαζόμασταν να της πάρουμε συνέντευξη, ξαφνικά οι φρουροί της αναστατώθηκαν, την άρπαξαν και την οδήγησαν σε ασφαλές σημείο, λέγοντάς μας ότι έπρεπε να φύγουμε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Καθώς οδηγούσαμε με ιλιγγιώδη ταχύτητα, ακούσαμε πίσω μας πυροβολισμούς, μόλις είχαν δεχτεί έφοδο από ένα άλλο καρτέλ, το μεγαλύτερο και το πιο τρομακτικό στην Κολομβία. Φοβηθήκαμε όχι μόνο για τη δική μας ασφάλεια αλλά και για εκείνη των ανθρώπων που μόλις μάς είχαν επιτρέψει την είσοδο στον κόσμο τους. Ευτυχώς, όλοι ήταν καλά και την επόμενη ημέρα επιστρέψαμε για να συνεχίσουμε το ρεπορτάζ».
Το δίκοπο μαχαίρι της μητρότητας
Σύζυγος του πρώην συμφοιτητή της στο Κολούμπια Darren Foster και νυν παραγωγού-σκηνοθέτη στο National Geographic Chanel, με τον οποίο έχουν αποκτήσει ένα αγόρι, τον 12χρονο σήμερα Vasco, η μητρότητα σε κάποιες περιπτώσεις την έχει φέρει αντιμέτωπη με περισσότερα στερεότυπα. «Με ενοχλεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι ως γυναίκα και μητέρα που ταξιδεύω συχνά, με ρωτούν διαρκώς: Πώς μπορείτε να περνάτε τόσο χρόνο μακριά από το παιδί σας; Ο σύζυγός μου, που επίσης είναι δημοσιογράφος και ταξιδεύει πολύ, δεν δέχεται ποτέ αυτή την ερώτηση».
«Με ενοχλεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι ως γυναίκα και μητέρα που ταξιδεύω συχνά, με ρωτούν διαρκώς: Πώς μπορείτε να περνάτε τόσο χρόνο μακριά από το παιδί σας; Από την άλλη ο σύζυγός μου, που επίσης είναι δημοσιογράφος και ταξιδεύει πολύ, δεν δέχεται ποτέ αυτή την ερώτηση»
Από την άλλη, η εμπειρία της ανατροφής του γιου της έχει ενισχύσει την ενσυναίσθησή της. Στο επεισόδιο «Μεθαμφεταμίνη» της δεύτερης σεζόν τη βλέπουμε να συγκινείται αντικρίζοντας τη μητέρα ενός χρήστη και διακινητή μεθαμφεταμίνης. Καθώς τη ρωτάω πώς έχει βιώσει τη μητρότητα μέσα από τα ρεπορτάζ της, απαντά «ότι οι μητέρες αποδεικνύουν επανειλημμένα ότι έχουν απίστευτη δύναμη να αγωνιστούν, είτε έχουν χάσει αγαπημένους στον πόλεμο των ναρκωτικών και έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην ευαισθητοποίηση του κόσμου είτε κάνουν τα πάντα για να προστατεύσουν τα παιδιά τους είτε, ακόμα, έχουν εξαναγκαστεί σε πολύ δύσκολες επιλογές. Όπως μια μονογονέας που, προκειμένου να παρέχει τα απαραίτητα στα παιδιά της, έγινε “τσιλιαδόρος” σε καρτέλ και η οποία, επιπλέον, έχει να αντιμετωπίσει την κριτική του κόσμου. Γιατί ενώ ένας οπλισμένος άντρας μπορεί να εμπνέει σεβασμό σε εκείνες τις κοινότητες, γυναίκες στους ίδιους ρόλους αντιμετωπίζονται σαν κακά παραδείγματα για τα παιδιά τους».
Πότε νιώσατε πιο έντονα ότι κάνατε πραγματικά τη διαφορά στον κόσμο με τη δημοσιογραφική δουλειά σας;
«Είχα κάνει ένα ρεπορτάζ για την οξυκωδόνη και τα οπιοειδή, τη χειρότερη επιδημία ναρκωτικών που έχει γνωρίσει η Αμερική, το οποίο βοήθησε, κατά κάποιον τρόπο, να αλλάξει ο νόμος στη Φλόριντα και να είναι πλέον δυσκολότερο για κάποιον να κάνει κατάχρηση ουσιών.
«Η ανισότητα και η απουσία ευκαιριών είναι η πηγή κάθε είδους παρεμπορίου».
»Νομίζω όμως ότι το σπουδαιότερο αποτέλεσμα που έχει η “Διακίνηση με τη Mariana van Zeller” είναι τα τηλεφωνήματα και τα emails που δεχόμαστε διαρκώς από ανθρώπους – από ομάδες πολιτών έως κυβερνήσεις – που θέλουν να χρησιμοποιήσουν τις ιστορίες που έχουμε αφηγηθεί για να ευαισθητοποιήσουν. Πιστεύω ότι μπορεί να έχει πραγματικό αντίκτυπο η γνώση ότι όσοι δραστηριοποιούνται στη μαύρη αγορά είναι άνθρωποι όπως εσείς κι εγώ οι οποίοι, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, επέλεξαν το έγκλημα λόγω της ανισότητας και της απουσίας ευκαιριών. Αυτή είναι η πηγή κάθε είδους παρεμπορίου. Αν δεν το κατανοήσουμε και δεν το αντιμετωπίσουμε, δεν θα αλλάξει τίποτα στον κόσμο».
Δείτε το τρέιλερ της δεύτερης σεζόν της «Διακίνησης με τη Mariana van Zeller»:
Info
Πρεμιέρα νέου κύκλου «Διακίνηση με τη Mariana van Zeller»: Παρασκευή 18 Φεβρουαρίου 21.50 στο National Geographic. Τα νέα επεισόδια θα προβάλλονται κάθε Παρασκευή 21.50. Το National Geographic είναι διαθέσιμο στην Ελλάδα μέσω Cosmote TV, Nova, Vodafone TV, Wind Vision. Περισσότερες πληροφορίες στο www.natgeotv.com
