Η βασίλισσα των TED και του podcast ψυχολόγος Εστερ Περέλ έμαθε γιατί.
Παντρεμένοι δέκα χρόνια, δύο παιδιά, η μαμά φεύγει ταξίδι για δουλειά, ο μπαμπάς παίζει στο iPad με τα αγόρια όταν βλέπει να εμφανίζεται στην οθόνη ένα μήνυμα: «Ζω για να σε δω». Περίεργο, σκέφτεται, μόλις πριν από λίγο με είδε. Ακολουθεί δεύτερο: «Δεν βλέπω την ώρα να σε σφίξω στην αγκαλιά μου». Συνειδητοποιεί ότι τα μηνύματα δεν είναι για εκείνον. Αρχίζει το ψάξιμο και βρίσκει εκατοντάδες διαλόγους, ραντεβού, καληνύχτες, φωτογραφίες, όνειρα για το μέλλον. Ολες οι λεπτομέρειες για την παράλληλη σχέση δύο ετών γίνονται timeline μπροστά του. Εφιάλτης για εκείνον, εφιάλτης πλέον και για εκείνη.
Κάποτε η απιστία ήταν λίγο κραγιόν στο γιακά ή μία απόδειξη στην τσέπη. Στην ψηφιακή εποχή είναι θάνατος με χίλιες μαχαιριές. Τι έχει αλλάξει; Γιατί ευτυχισμένοι άνθρωποι απατούν; Γιατί μένουμε ενώ μπορούμε να χωρίσουμε; Γιατί επιτρέπουμε στον εαυτό μας να ξενοκοιτάξει αλλά αν συμβεί στο/η σύντροφό μας χάνουμε τη γη κάτω απ’ τα πόδια; Και όταν λέμε απατώ, τι ακριβώς εννοούμε; Ενα one night-stand, πληρωμένο σεξ, φλερτ στο inbox, ένα μασάζ με happy end, live streaming πορνό, μυστικά προφίλ στο Tinder; Η Νεοϋορκέζα ψυχολόγος Εστερ Περέλ, συγγραφέας πολλών best seller για τις σχέσεις, σταρ των TED και δημιουργός του podcast για ζευγάρια «Where should we begin», τα τελευταία δέκα χρόνια γυρίζει τον κόσμο και ασχολείται με την ερωτική προδοσία. Το βιβλίο της Τhe State of Affairs: Rethinking Infidelity έχει όλες τις απαντήσεις στις ερωτήσεις που φοβόμαστε να κάνουμε.
«Απιστία είναι η πράξη που συνδυάζει τρία στοιχεία: μυστικότητα, που είναι βασική προϋπόθεση, μία συναισθηματική σύνδεση οποιουδήποτε επιπέδου και ερωτική διέγερση, ακόμα κι αν δεν υπάρχει σεξ». Η μοιχεία υπάρχει από τότε που εφευρέθηκε ο γάμος, το ίδιο και το ταμπού εναντίον της. Ωστόσο ο κόσμος έχει αλλάξει. «Κάποτε η μονογαμία σήμαινε ένας άνθρωπος για μια ζωή. Σήμερα σημαίνει ένας άνθρωπος τη φορά. Συγχρόνως είμαστε γεμάτοι αντιφάσεις: 95% δηλώνει ότι είναι τραγικό λάθος να σου λέει ψέματα ο σύντροφός σου για μια παράλληλη σχέση και περίπου το ίδιο ποσοστό παραδέχεται ότι θα έκανε ακριβώς το ίδιο αν απατούσε. Οι άνδρες απιστούν από βαρεμάρα και φόβο να μη δεθούν ενώ οι γυναίκες από μοναξιά και ανάγκη να δεθούν». Ακόμα και οι όροι του παιχνιδιού έχουν αλλάξει. «Δεν ήταν ποτέ πιο εύκολο να απατήσεις, δεν ήταν ποτέ πιο δύσκολο να το κρατήσεις μυστικό. Και ποτέ πριν η αποκάλυψη δεν διέγειρε τέτοια ψυχολογική κατάρρευση στο θύμα της. Τότε που ο γάμος ήταν ένας οικονομικός συνεταιρισμός, η μοιχεία απειλούσε κυρίως την οικονομική ασφάλεια. Τώρα που είναι μια ρομαντική ιστορία, η απιστία απειλεί τη συναισθηματική μας ισορροπία. Η ειρωνεία είναι ότι μέχρι τη γενιά των γονιών μας οι σύζυγοι έψαχναν τον έρωτα έξω από το γάμο (και μετά γίνονταν ήρωες σε μυθιστορήματα). Τώρα όμως που τον ζητάμε μέσα στο γάμο, έρχεται μια σχέση απ’ έξω και τον καταστρέφει».
Το υπερφανταστικό εγώ
Για να λύσουμε τον γρίφο γιατί απατάμε, πρέπει να μάθουμε γιατί παντρευόμαστε. «Καθοδηγούμαστε από μια ρομαντική εμμονή που μας κάνει να ζητάμε από έναν άνθρωπο να διαθέτει μια ατέλειωτη λίστα ιδιοτήτων: να είναι εξαιρετικός εραστής, ο καλύτερος φίλος, ικανός γονέας, αδελφή ψυχή, διασκεδαστικός σύντροφος, εγκεφαλικά ενδιαφέρων, καλός συνομιλητής. Κανονικά θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο χωριό για να ικανοποιήσει αυτούς τους ρόλους. Φυσικά, όλα αυτά τα ζητάμε επειδή τα αξίζουμε, επειδή είμαστε μοναδικοί, αναντικατάστατοι, εκλεκτοί. Οταν λοιπόν έρχεται η απιστία, κλονίζεται όλο αυτό το οικοδόμημα που έχουμε χτίσει γύρω από το εγώ μας. Είναι η ύστατη προδοσία. Πώς συνέβη αυτό σε εμένα που είμαι τόσο φοβερή/τέλεια/υπερφανταστική; Αν στην Ιστορία η μοιχεία έχει καταγραφεί ως μία επώδυνη εμπειρία, σήμερα είναι αληθινά τραυματική γιατί αμφισβητεί την ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας».
Καθώς το ρομαντικό ιδεώδες του ιδανικού συντρόφου μένει ανικανοποίητο και ο σύζυγος αποδεικνύεται τελικά ότι δεν είναι σούπερμαν, εμείς νομιμοποιούμε τον εαυτό μας να συνεχίσει να ψάχνει. «Οι άνθρωποι σήμερα είναι πιο διαθέσιμοι ερωτικά όχι επειδή έχουν περισσότερες ανάγκες να καλύψουν αλλά γιατί ζούμε σε μια εποχή όπου μας προτρέπει να ικανοποιούμε τις επιθυμίες μας. Είναι η κουλτούρα του “αξίζω να είμαι ευτυχισμένος”. Αν παλιότερα χωρίζαμε επειδή ήμασταν δυστυχισμένοι, σήμερα χωρίζουμε επειδή θα μπορούσαμε να είμαστε πιο ευτυχισμένοι. Και αν κάποτε το διαζύγιο ήταν το στίγμα σε μία κοινωνία, σήμερα η επιλογή να μείνεις μετά την απιστία είναι η καινούρια ντροπή». O,τι έχουμε σκεφτεί για τη Χίλαρι Κλίντον δηλαδή.
Αφού λοιπόν οι άνθρωποι μπορούν να χωρίσουν, γιατί επιλέγουν τη διπλή ζωή; «Oταν κάποιος είναι άπιστος, η διάγνωση είναι σαφής: είτε έχει πρόβλημα η σχέση, είτε ο ίδιος. Η λογική λέει ότι αν έχεις όλα όσα χρειάζεσαι στο σπίτι δεν υπάρχει λόγος να κοιτάζεις παρά έξω. Στην πράξη τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι υπάρχει ο τέλειος γάμος που θα μας θωρακίσει ενάντια στην εξωσυζυγική περιέργεια, πάλι μπορεί να απατήσουμε. Οι περισσότεροι από αυτούς που με επισκέπτονται δεν είναι σεξομανείς. Είναι κανονικοί άνθρωποι με μονογαμικές πεποιθήσεις που βρίσκονται σε σύγκρουση ανάμεσα στις αξίες και τη συμπεριφορά τους. Μπορεί να ήταν πιστοί για δεκαετίες, όμως μία μέρα περνάνε τη διαχωριστική γραμμή ρισκάροντας να χάσουν τα πάντα. Η απιστία είναι μια πράξη προδοσίας, είναι όμως και μια έκφραση λαχτάρας και απώλειας. Στην καρδιά μιας τέτοιας σχέσης βρίσκουμε συνήθως την απόφαση για συναισθηματική σύνδεση, για νέες εμπειρίες, ελευθερία, αυτονομία, σεξουαλική ένταση. Την επιθυμία να επανασυνδέσουμε ξεχασμένα κομμάτια του εαυτού μας από το παρελθόν ή την προσπάθεια να νιώσουμε και πάλι ζωντανοί μετά από μια απώλεια ή μια απογοήτευση».
Μια ασθενής της Περέλ είχε έναν ευτυχισμένο γάμο και δεν θα ήθελε ποτέ να πληγώσει τον σύζυγό της. Οταν πήγε στην ψυχολόγο έλεγε ότι πάντα έκανε αυτό που περίμεναν οι άλλοι: καλή σύζυγος, καλή μητέρα, καλή κόρη που φρόντιζε τους γονείς της. Μια μέρα ερωτεύτηκε τον κηπουρό. Με τόσα τατουάζ και λασπωμένο ημιφορτηγό, ήταν ακριβώς το αντίθετο από εκείνη. «Στα 47 της θέλησε να ζήσει την εφηβεία που δεν είχε ποτέ. Σε αυτή την περίπτωση φαίνεται καθαρά ότι όταν γυρίζουμε τα μάτια μας αλλού, δεν το κάνουμε απαραίτητα για να αποφύγουμε τον σύντροφό μας αλλά για να μην κοιτάζουμε το πρόσωπο που έχουμε γίνει εμείς οι ίδιοι. Και δεν είναι τόσο ότι ψάχνουμε για έναν άλλον άνθρωπο όσο ότι θέλουμε να βρούμε έναν άλλον εαυτό».
Σε όλο τον κόσμο υπάρχει μία φράση που επαναλαμβάνουν όσοι είχαν εξωσυζυγικές σχέσεις: «νιώθω ζωντανός». Η δήλωση συχνά συνοδεύεται από ιστορίες για πρόσφατες απώλειες, ένα γονιό που πέθανε ή μια ιατρική εξέταση με κακά αποτελέσματα. «Ο θάνατος και η ασθένεια μπορεί να πυροδοτούν τη διάθεση για περιπλάνηση γιατί εγείρουν τα ερωτήματα “αυτό είναι όλο;”, “υπάρχει κάτι άλλο;”. Το πρώτο που χρειάζεται κανείς για να νιώσει ζωντανός είναι να ερωτευτεί. Αλλωστε έτσι λειτουργεί ο δυτικός κόσμος. Αναζητάμε τον έρωτα για να ικανοποιήσουμε μια σειρά από ανάγκες που μέχρι τώρα έβρισκαν απάντηση στη θρησκεία. Ψάχνουμε στους εραστές μας την υπέρβαση, την έκσταση, τη συμπόνια, το νόημα της ζωής, την ολοκλήρωση, την αίσθηση ότι ανήκουμε κάπου, όλα αυτά που παλιότερα ενέπνεε η Εκκλησία στους πιστούς».
Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, η απιστία αφορά πολύ λιγότερο το σεξ και πολύ περισσότερο τον πόθο. Επιθυμία για προσοχή, ανάγκη να νιώσεις ξεχωριστός, σημαντικός. Ο ίδιος ο ορισμός της διπλής ζωής, το γεγονός ότι δεν μπορείς ποτέ να έχεις το αντικείμενο του πόθου σου, είναι από μόνο του μια μηχανή που αναπαράγει τo πάθος. «Λέω πάντα στους ασθενείς μου ότι αν μπορούσαν να βάλουν στη νόμιμη σχέση τους το 1/10 της φαντασίας, του ρομαντισμού και της έμπνευσης που επενδύουν στην παράνομη, δεν θα χρειαζόταν ποτέ να έρθουν σε μένα».
Και μετά τι;
Η προδοσία είναι βαθιά, η ανάγκη που οδήγησε σε αυτήν το ίδιο. Μπορούν να θεραπευθούν οι πληγές; «Μερικές απιστίες είναι απλώς επικήδειοι σε μία σχέση που έχει ήδη πεθάνει. Αλλες οδηγούν τους συντρόφους σε νέους ορίζοντες. Η αλήθεια είναι πως η πλειονότητα των ζευγαριών που βίωσαν τη μοιχεία συνεχίζουν μαζί. Κάποια δεν επιβιώνουν, κάποια άλλα μετατρέπουν την κρίση σε ευκαιρία για νέα αρχή. Ειδικά ο απατημένος σύντροφος μπορεί να επωφεληθεί από την αλλαγή στο συσχετισμό των δυνάμεων. «Νομίζεις ότι εγώ δεν ήθελα κάτι παραπάνω; Αλλά δεν είμαι εγώ αυτός που το έκανε», λέει και ξαναλέει. Από τη στιγμή που η ιστορία ξεσκεπάζεται μπορεί να διαμορφωθεί ένα καινούριο status quo στη σχέση. Εχω παρατηρήσει ότι πολλά ζευγάρια στoν απολογισμό μιας τέτοιας περιπέτειας κάνουν μακριές, ειλικρινείς και βαθιές συζητήσεις που δεν είχαν κάνει επί δεκαετίες. Ακόμα και το σεξ μπορεί να αναζωπυρωθεί χάρη στον πόθο που γεννάει ο φόβος του χωρισμού».
Η απιστία δεν είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί σε μια σχέση, ούτε λέει κανείς ότι πρέπει να είναι το τέλος της. Η προδοσία της εμπιστοσύνης ανάμεσα στους συζύγους μπορεί να έχει πολλά ονόματα: υποτίμηση, περιφρόνηση, παραμέληση, βία. Η ερωτική προδοσία είναι μόνο ένας από τους τρόπους να πληγώσουμε τον σύντροφό μας. Με άλλα λόγια, το θύμα της μοιχείας δεν είναι πάντα το θύμα του γάμου. «Πιστεύω ότι πολλά χρήσιμα στοιχεία μπορούν να προκύψουν από μια εξωσυζυγική περιπέτεια, αν και δεν θα συνιστούσα ποτέ σε κανέναν να τη δοκιμάσει. Οταν με ρωτάει ένα ζευγάρι μετά από παράλληλη ιστορία που αποκαλύφθηκε τι να κάνει, τους εξηγώ: σήμερα, στον δυτικό κόσμο, οι άνθρωποι κάνουν δύο-τρεις σχέσεις ή γάμους στη ζωή τους. Κάποιοι από αυτούς θα είναι με τους ίδιους συντρόφους. Ο πρώτος σας γάμος τελείωσε. Θέλετε να συνεχίσετε στον δεύτερο μαζί;».
