Ένα θέμα εκρήγνυται στην επικαιρότητα και μετά σιγά σιγά ξεφουσκώνει, μέχρι που ξεχνιέται εντελώς, χωρίς όμως στην πραγματικότητα να έχει χάσει τη σημασία του. Για παράδειγμα η δολοφονία της Mahsa Amini από την «αστυνομία της ηθικής» στο Ιράν, επειδή δεν φορούσε «σωστά» τη μαντίλα της, προκάλεσε ένα κύμα διαμαρτυριών στη χώρα που απασχόλησε τα διεθνή μέσα για μερικούς μήνες αλλά μετά παραγκωνίστηκε.
Με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου από το θάνατο της 22χρονης, ωστόσο, το BBC έκανε ένα follow-up, διερευνώντας πώς είναι η κατάσταση στη χώρα, και ειδικότερα σε σχέση με τα γυναικεία δικαιώματα, μετά από αυτή τη γυναικεία «επανάσταση» όπως την αποκάλεσαν κάποιοι.
Η ρεπόρτερ Caroline Hawley αρχίζει περιγράφοντας εικόνες αισιοδοξίας, όπως μια γυναίκα που διασχίζει έναν δρόμο της Τεχεράνης με ακάλυπτα μαλλιά και σκισμένα τζιν ή ένα ανύπαντρο ζευγάρι που περπατάει χέρι χέρι, τις οποίες χαρακτηρίζει «πράξεις τολμηρής ανταρσίας, που μέχρι πριν από έναν χρόνο θα ήταν σχεδόν αδιανόητες για τους Ιρανούς».
Σύμφωνα με μια εκτίμηση που παραθέτει το βρετανικό μέσο, περίπου το 20% των γυναικών παραβιάζουν σήμερα τους νόμους του ισλαμικού κράτους βγαίνοντας έξω χωρίς τη μαντίλα τους. «Τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ από πέρυσι» λέει μια φοιτήτρια μουσικών σπουδών στην Τεχεράνη που συμμετέχει σε αυτές τις «επαναστατικές» πράξεις. «Ακόμα δεν μπορώ να πιστέψω τα πράγματα που έχω τώρα το θάρρος να κάνω. Έχουμε γίνει πολύ πιο γενναίες. Παρόλο που τρέμω ολόκληρη κάθε φορά που περνάω μπροστά από την αστυνομία ηθικής, έχω το κεφάλι μου ψηλά και προσποιούμαι ότι δεν τους βλέπω. Τώρα μπορώ να φοράω ό,τι θέλω όταν βγαίνω έξω».
«Ακόμα δεν μπορώ να πιστέψω τα πράγματα που έχω τώρα το θάρρος να κάνω. Έχουμε γίνει πολύ πιο γενναίες. Παρόλο που τρέμω ολόκληρη κάθε φορά που περνάω μπροστά από την αστυνομία ηθικής, έχω το κεφάλι μου ψηλά και προσποιούμαι ότι δεν τους βλέπω. Τώρα μπορώ να φοράω ό,τι θέλω όταν βγαίνω έξω».
Προσθέτει, ωστόσο, πως ακόμα και το «ό,τι θέλω» συνοδεύεται από περιορισμούς: Για παράδειγμα, δεν φοράει ποτέ κοντά σορτς και «πάντα κουβαλάω μια μαντίλα στην τσάντα σε περίπτωση που τα πράγματα αγριέψουν».
Μιλάει στο BBC για γυναίκες που ξέρει ότι βιάστηκαν στη φυλακή και για μια που εξαναγκάστηκε, ως τιμωρία που δεν φορούσε χιτζάμπ, να πλένει πτώματα.
Ένας διπλωμάτης από τη Δύση σχολιάζει στο μέσο ότι είναι κυρίως μέλη της νεότερης γενιάς που κάνουν την επανάστασή τους βγάζοντας τις μαντίλες τους σε δημόσιους χώρους και χαρακτηρίζει τη δολοφονία της Mahsa Amini «κομβική στιγμή» για τα γυναικεία δικαιώματα στο Ιράν.
Η αστυνομία της ηθικής, ωστόσο, έχει βρει άλλους τρόπους να επιβάλλει το νόμο – για παράδειγμα βάζοντας λουκέτο σε επιχειρήσεις που εξυπηρετούν γυναίκες χωρίς μαντίλα ή επιβάλλοντας πρόστιμα σε εκείνες που οδηγούν με ακάλυπτο το κεφάλι τους.
Μια άλλη Ιρανή αισθάνεται ότι «δεν υπάρχει επιστροφή» μετά το θάνατο της Mahsa Amini. Προτίμησε να απέχει από συγκεκριμένες περιστάσεις, ακόμα και από τη σχολική γιορτή του γιου της, παρά να αναγκαστεί να φορέσει ξανά χιτζάμπ. Δεν θα ξεχάσει ποτέ τον ενθουσιασμό που ένιωσε όταν έβγαλε για πρώτη φορά τη μαντίλα της τον Σεπτέμβριο του 2022: «Η καρδιά μου χτυπούσε δυνατά. Ένιωσα σαν να έσπαγα ένα τεράστιο ταμπού».
Η κινηματογραφίστρια Mojgan Ilanlou (που τον Οκτώβριο του 2022 βρέθηκε στη φυλακή για τέσσερις μήνες επειδή έβγαλε τη μαντίλα της και άσκησε κριτική στην κυβέρνηση του Ιράν) χαρακτηρίζει αυτό τον αγώνα «μαραθώνιο, όχι σπριντ» αλλά πιστεύει ότι έχει αποτέλεσμα. Ακόμα και η συμπεριφορά των αντρών απέναντί τους έχει αρχίσει να αλλάζει. «Η κοινωνία δεν θα επιστρέψει στην εποχή πριν από τη Mahsa. Στους δρόμους, το μετρό και τα παζάρια, οι άντρες πλέον θαυμάζουν τις γυναίκες και εκτιμούν το θάρρος τους».
Ακόμα και η συμπεριφορά των αντρών απέναντί τους έχει αρχίσει να αλλάζει. «Η κοινωνία δεν θα επιστρέψει στην εποχή πριν από τη Mahsa. Στους δρόμους, το μετρό και τα παζάρια, οι άντρες πλέον θαυμάζουν τις γυναίκες και εκτιμούν το θάρρος τους».
Οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας που ακολούθησαν οδήγησαν, σύμφωνα με ανθρωπιστικές οργανώσεις, στο θάνατο πάνω από 500 ανθρώπων και στον τραυματισμό χιλιάδων ακόμα. Κάποιοι έχασαν την όρασή τους μετά από πυροβολισμούς.
Πράγματι, για μερικές διαδηλώτριες το τίμημα που έπρεπε να πληρώσουν ήταν πολύ μεγάλο. Η Elahe Tavokolian, μια πρώην διευθύντρια εργοστασίου, ζει πλέον στο Μιλάνο, όπου τής λείπουν απελπισμένα τα δεκάχρονα δίδυμα παιδιά της. Ενώ μιλάει στο BBC δάκρυα κυλούν από το αριστερό μάτι της – το δεξί είναι γυάλινο, το έχασε στους πυροβολισμούς. Μάλιστα δέχτηκε επίθεση τελείως τυχαία, «ενώ είχαμε πάει με τα παιδιά να αγοράσουμε προμήθειες για τη νέα σχολική χρονιά. Γέμισαν με το αίμα μου».
Χρειάστηκε να ταξιδέψει στην Ιταλία για να υποβληθεί σε επέμβαση αφαίρεσης του δεξιού ματιού της και της σφαίρας που το είχε διαπεράσει και τώρα θα χρειαστεί μία ακόμα, για να ράψει το βλέφαρό της. Δεν έχει ιδέα πότε θα μπορέσει να επιστρέψει με ασφάλεια στο Ιράν για να ξαναδεί την οικογένειά της.
