Η δημόσια και γενναία εξομολόγηση της Σοφίας Μπεκατώρου, πήρε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τις διαστάσεις που έπρεπε κι ο ασκός του Aιόλου άνοιξε. Με την δις Ολυμπιονίκη ως σημαιοφόρο του ελληνικού #metoo, σωρεία καταγγελιών ακολούθησαν από γυναίκες που για χρόνια είχαν θάψει βαθιά μέσα τους τη δικιά τους πληγή. Ο χώρος του αθλητισμού, ο χώρος του θεάτρου, ο χώρος των Πανεπιστημίων, είχαν ιστορίες που τώρα πρέπει να βρουν το φως, γιατί τώρα, πιο πολύ από ποτέ, η φωνή των γυναικών είναι πιο δυνατή.
To Marie Claire μίλησε με την πρόεδρο Συνδέσμου Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος, Λίνα Τσαλταμπάση για το δικό της περιστατικό σεξουαλικής παρενόχλησης από καθηγητή του ΑΠΘ, στο τμήμα Γεωολογίας, τον τρόπο που το διαχειρίστηκε, για τις δομές που χρειάζονται οι γυναίκες που δέχονται σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, καθώς και για τις δράσεις του ΣΕΓΕ στην ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας, που τώρα περισσότερο από ποτέ, μετράει τις πληγές από την διασπορά του κορωνοϊού και τα συνεχόμενα lockdowns.
Πώς βιώσατε το δικό σας περιστατικό σεξουαλικής παρενόχλησης; Πώς το διαχειριστήκατε;
Το δικό μου περιστατικό έγινε στο Γεωλογικό τμήμα, στο ΑΠΘ. Υπήρξε μια έντονη πίεση από τον καθηγητή να τον επισκεφθώ στον προσωπικό του χώρο, με ξεκάθαρα υπονοούμενα ότι για να περάσω το μάθημα, θα έπρεπε να βρεθώ ιδιαιτέρως μαζί του. Η διαφορά και το μήνυμα που ήθελα να περάσω, γι’ αυτό άλλωστε ενεπλάκην σε όλη αυτήν την υπόθεση, είναι ότι εγώ το διαχειρίστηκα αρκετά διαφορετικά από τις άλλες συναδέλφους μου. Τον αντιμετώπισα εξίσου επιθετικά στις κινήσεις του, έδωσα τεράστια διάσταση στο τμήμα τόσο ενημερώνοντας πάρα πολλούς καθηγητές όσο και τους συμφοιτητές μου, δημιουργήθηκε μάλιστα δημοσίως και κάποιος καυγάς ανάμεσα μας με επίκεντρο αυτό το θέμα. Έκανα όλες τις διαδικασίες που μπορούσα τυπικά, αλλά και άτυπα μη σιωπώντας, και ενημέρωσα το οικογενειακό μου περιβάλλον, οι οποίοι κατευθείαν με στήριξαν και μου είπαν ότι δεν έχω να φοβάμαι τίποτα, ότι δεν απασχολεί κανέναν αν θα πάρω ή όχι πτυχίο, αλλά να είμαι εγώ καλά και να μην αισθάνομαι ότι απειλούμαι από κανέναν.
Είναι, άλλωστε, πολύ σημαντικό όταν υπάρχει η στήριξη των γονέων.
Ακριβώς. Αυτό δίνει μια διαφορετική ώθηση στο να μπορέσεις να σταθείς στα πόδια σου. Εμένα προσωπικά δεν μου άφησε κάποιο τραύμα, θα έλεγα ότι περισσότερο μου έδωσε ένα μάθημα, ότι ακόμα και σε ένα χώρο που θεωρείται ιερός χώρος μάθησης, αυτός του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, ένα άτομο που έπρεπε να μου εμπνέει σεβασμό μου προκάλεσε προβλήματα και το συναίσθημα της αηδίας. Το μάθημα που πήρα ήταν πως σε όλα τα στάδια της ζωής μου πρέπει να είμαι προσεκτική κι όχι επιφυλακτική η επιθετική. Να μπορώ να ελέγχω τα συναισθήματα μου, τις κινήσεις μου, τη συμπεριφορά μου και να μπορώ όσο είναι δυνατόν να αποκωδικοποιώ τις κινήσεις των άλλων απέναντι μου. Αυτό που βίωσα όμως το 1997, ήταν ότι η φωνή μας έχει δύναμη.
Νιώθετε πλέον ηθική αποκατάσταση;
Δεν αισθανόμουν ότι χρειαζόμουν ηθική αποκατάσταση, το είχα απωθήσει στο υποσυνείδητό μου, ως ένα γεγονός που πέρασε, τελείωσε, ολοκληρώθηκε. Όταν έμαθα τι τράβηξε η συμφοιτήτρια μου (από την οποία ξεκίνησαν οι καταγγελίες τώρα), ότι έκανε 23 χρόνια να πάρει πτυχίο, κι όταν αντιλήφθηκε πόση δύναμη έδωσε σε άλλες συμφοιτήτριες μου η δικιά μου φωνή τότε, αφού πολλές κοπέλες τις παρενοχλούσε και σταμάτησε όταν εγώ έδωσα διάσταση στο θέμα, και το γεγονός ότι συνέχισε μετά την απομάκρυνση μου από την ακαδημαϊκή ζωή, κατάλαβε ότι ίσως δεν θα έπρεπε τότε να είχα σταματήσει και θα ήθελα να το είχα πάει μέχρι τέρμα, άσχετα αν εγώ τελικά δεν ήμουν θύμα με τη στενή έννοια, αυτή που έχουν άλλες γυναίκες. Προσπάθησε να με κάνει θύμα, αλλά δεν έγινα. Αντιλήφθηκα λοιπόν την ευθύνη που έχουμε προς τα νέα κορίτσια, να δείξουμε ακριβώς αυτό το παράδειγμα, ότι η φωνή μας είναι η δύναμη μας και αισθάνθηκα ότι έπρεπε να σταθώ δίπλα σε εκείνες που χρειάζονταν πραγματικά την αποκατάσταση της αλήθειας. Μέσα από αυτή τη διαδικασία και από τα πραγματικά ατελείωτα τηλεφωνήματα που δέχθηκα από κοπέλες που είχαν βιώσει το ίδιο και δεν είχαν το θάρρος να το πουν, ακόμα και τώρα, μου προέκυψε κι εμένα ότι τελικά όλες μαζί ηθικά δικαιωνόμαστε αυτή τη στιγμή από τη διαδικασία που έχει ξεκινήσει. Παρόλο που δεν το είχα σκεφτεί τότε, τώρα που το ζω, είμαι πολύ ικανοποιημένη που προχώρησα σε αυτό το βήμα της καταγγελίας.
Το ελληνικό #metoo είναι γεγονός. Πιστεύετε ότι είναι η αρχή για να αλλάξει η κατάσταση και να βγουν στο φως κι άλλες καταγγελίες ή σε ένα χρονικό διάστημα από τώρα, θα ξεχαστεί;
Να σας πω την αλήθεια, με φοβίζει η πιθανότητα ότι θα περάσει μόνο του και θα σταματήσει. Ασχολούμαι με θέματα δικαιωμάτων των γυναικών και θέματα ισότητας δεκαπέντε χρόνια. Έχω αναφερθεί στην ανάγκη υποδομών για την υποστήριξη γυναικών που δέχονται παρενόχληση και εκβιασμό, δυστυχώς όμως ακόμα κι αν οι κυβερνήσεις χειροκροτούσαν αυτή τη σκέψη, καμία δεν την έκανε πράξη στο να υπάρξει ουσιαστική υποστήριξη. Μιλάμε αυτή τη στιγμή για τις δομές κακοποιημένων γυναικών με μια σημαντική διαφοροποίηση. Η κακοποίηση, ιδίως όταν έρχεται μέσα από ένα περιβάλλον οικείο, είναι το τελευταίο στάδιο. Είναι σαν να λέμε, ότι ο ασθενής μπήκε στη ΜΕΘ. Δεν είναι το πρώτο στάδιο, μας λείπει ουσιαστικά η πρωτοβάθμια φροντίδα σε αυτό που ζούμε μέχρι να φτάσουμε στη ΜΕΘ. Εδώ βέβαια εξαιρώ το δεδομένο ότι υπάρχουν οι γυναίκες που υφίστανται βιασμό από αγνώστους, προφανώς είναι ένα βίαιο γεγονός πραγματικό και απότομο, που δεν προβλέπεται, υπάρχει όμως και σωρεία γεγονότων που πριν φτάσουν στον βιασμό υπάρχουν όλα τα στάδια που μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε και να βοηθήσουμε αυτές τις γυναίκες να το αναχαιτίσουν. Όχι μόνες τους, αλλά να τις βοηθήσουμε να σταθούν στα πόδια τους, γιατί ίσως και να μην το αναγνωρίζανε ως παρενόχληση. Οπότε, ναι μεν οι δομές για τις κακοποιημένες γυναίκες κάνουν θεάρεστο έργο, αλλά πριν φτάσουμε σε αυτό το σημείο, χρειαζόμαστε πολλά εργαλεία.
Ποια είναι αυτά τα εργαλεία κατά τη δική σας άποψη;
Έχω τοποθετηθεί πάρα πολλές φορές και έχω πει ότι χρειάζονται ένα είδους συμβουλευτικοί σταθμοί, όπου οι γυναίκες δεν θα προσέρχονται απλά για το θέμα της παρενόχλησης και της ψυχολογικής βίας. Θα πρέπει να είναι δομές, στις οποίες οι γυναίκες θα αισθάνονται άνετα να έρθουν, δομές οι οποίες θα υποστηρίζουν γενικότερα τις γυναίκες στην καθημερινότητά τους και μέσα από αυτές, θα μπορούν να αναγνωρίσουν εκείνες που έχουν ανάγκη για περαιτέρω υποστήριξη. Να υπάρχουν εξειδικευμένοι επιστήμονες που με το που θα δουν μια γυναίκα που βιώνει κακοποίηση ή παρενόχληση ή πίεση, να το αναγνωρίζουν μόνο από την όψη και από τις κινήσεις, από τον τρόπο που συμπεριφέρεται, και η ίδια να μπορεί να αισθάνεται άνετα να έρθει σε αυτές τις συμβουλευτικές δομές, όχι να είναι στοχοποιημένη ότι πιθανότατα να είναι θύμα. Έχουμε προτείνει και έχουμε στείλει επανειλημμένα επιστολές και στον πρωθυπουργό, και ως ΣΕΓΕ έχουμε σχεδιάσει τις πρότυπες δομές τις οποίες θα προσφέρουν ολιστική υποστήριξη στις γυναίκες και στην καθημερινότητά τους και θα μπορούν να αγγίζουν κι αυτό το κομμάτι με διακριτικότητα και με τον τρόπο που πρέπει. Είναι πολύ δύσκολο ένα θύμα να ανοίξει μια πόρτα ενός κέντρου που είναι μόνο για παρενοχλημένες γυναίκες, αλλά να γίνεται μέσα από μια διαδικασία πολύ ομαλή και φιλική για να αισθανθεί άνετα το άτομο να μιλήσει.
Είπατε πριν ότι πραγματικά σας φοβίζει να μην ξεχαστεί το θέμα.
Ναι, είναι μια κραυγή αγωνίας μου, που την βγάζω και στα social media γιατί ειλικρινά σας λέω ενεπλάκησα σε αυτή την υπόθεση, γιατί ήθελα να δώσω μια άλλη διάσταση μιας και προσπαθούσαν να δημιουργήσουν ένα προφίλ, όπως γίνεται και τώρα από γνωστό ποινικολόγο, ότι τα άτομα τα οποία καταγγέλουν είναι προβληματικά. Στέκομαι απέναντι στον οποιοδήποτε και μπορώ να αποδείξω ότι δεν είμαι καθόλου προβληματική, ούτε σαν χαρακτήρας ούτε σαν άτομο, και να σπάσω αυτό το υποτιθέμενο μοντέλο ότι κάτι φταίει στο μυαλό του καταγγέλοντα. Πραγματικά, είναι κραυγή αγωνίας μου, να μην σταματήσει να δοθεί λύση, να μην σταματήσουμε εδώ. Πρέπει να υπάρξει μέριμνα, για να μην υπάρξει συνέχεια.
Ποια είναι η απάντηση σας στα σχόλια “γιατί τώρα;”
Γιατί τώρα μπόρεσε, τώρα βρήκε τη δύναμη, είναι πάρα πολύ απλό. Αυτή η γυναίκα, είτε δέχθηκε παρενόχληση είτε κακοποίηση είτε ψυχολογική βία, μπήκε σε ένα μονοπάτι ψυχολογικό πάρα πολύ μοναχικό, πάρα πολύ σκοτεινό, που πρέπει κάποιος να της δώσει το χέρι για να βγει. Είναι τώρα μια επαγγελματίας ψυχολόγος, είναι μία φίλη στην οποία είπε τον πόνο της, είναι οι συγκυρίες, είναι η ωριμότητα, είναι ένα δραματικό γεγονός στη ζωή. Το πότε το μυαλό θα λειτουργήσει και θα έρθει η ώρα του να αντιδράσει, δεν μπορούμε να το ξέρουμε από πριν. Θα σας πω μόνο, ότι με πήρε τηλέφωνο κυρία από το ίδιο τμήμα με εμένα και μου μετέφερε τόσο τραγικά γεγονότα που έζησε και ενώ έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια, μου είπε ότι ακόμα δεν μπορεί να το διαχειριστεί και εξακολουθεί να παίρνει φάρμακα από εκείνο το συμβάν. Οπότε σε έναν άνθρωπο που μπορεί να μην είχε τη διέξοδο να πάει να μιλήσει και το έχει θάψει μέσα του, έχει γίνει πόνος και πληγή, δεν μπορεί να λες “γιατί τώρα;”. Και εύχομαι σε όλους αυτούς που ρωτάνε, να μην βρεθούν ποτέ ούτε αυτοί ούτε οι οικείοι τους σε ανάλογη περίπτωση και να τους ρωτά κάποιος άλλος περίεργος “γιατί τώρα;”.
Είστε πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος, πείτε μας για τη δράση σας.
Ο ΣΕΓΕ έχει δύο βασικούς άξονες ανάπτυξης. Ο ένας είναι να βοηθήσουμε τις γυναίκες που είναι ήδη επιχειρηματίες, προκειμένου να αναπτύξουν καλύτερα την επιχειρηματική τους δραστηριότητα μέσα από δράσεις βελτίωσης και υποστήριξης, ίσων προς την πολιτεία. Έχει δράσεις που χρειάζονται προκειμένου να μπορέσουμε να συναναπτυχθούμε και να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα για τις επιχειρήσεις μας. Και γιατί το χωρίζουμε από την ανδρική επιχειρηματικότητα; Γιατί μοιραία έχουμε διαφορετικά γνωρίσματα και ανάγκες. Ο δεύτερος άξονας του συνδέσμου είναι να βοηθήσουμε να γίνουν οι γυναίκες ενεργές στην οικονομία και όποιες από αυτές μπορούν, να μπουν στο επιχειρείν. Το λέω αυτό γιατί δεν μπορείς να υποχρεώσεις κάποια να γίνει επιχειρηματίας, αλλά εμάς σκοπός μας είναι να μην χαθεί επιχειρηματικό υλικό, δηλαδή οι γυναίκες που θα μπορούσαν να γίνουν επιχειρηματίες, και κάπου στην πορεία οι δυσκολίες της καθημερινότητας, τίς έχουν αποτρέψει. Οπότε το κομμάτι της ενδυνάμωσης, είναι ένα πολύ βασικό κομμάτι που αναπτύσσουμε στον σύνδεσμο κι αυτό που μας διαφοροποιεί είναι ότι δεν μένουμε απλά εκεί, δηλαδή στο να κάνουμε κάποιες συνεδρίες ενδυνάμωσης και τέλος. Προσπαθούμε να βρούμε πρακτικές λύσεις για όλες τις γυναίκες που έρχονται κοντά μας και μας θέτουν τα προβλήματα τους. Κάποιες φορές μπορούμε να βρούμε, κάποιες όχι, αλλά το βασικότερο είναι ότι προσπαθούμε να τις κατευθύνουμε πραγματικά και πρακτικά, μέσα από ένα μεγάλο δίκτυο εθελοντριών να βρούμε λύση σε αυτό που τις προβληματίζει.
Έχει πληγεί η γυναικεία επιχειρηματικότητα με τον κορωνοϊό;
Θα καταγράψουμε τις πληγές της γυναικείας επιχειρηματικότητας, όταν τελειώσουν τα lockdowns. Βεβαίως και έχει πληγεί. Η γυναίκα επιχειρηματίας είναι στην Ελλάδα η πιο “κακοποιημένη” εργαζόμενη ομάδα. Και τι εννοώ με αυτό; Δεν έχει απολύτως κανένα δικαίωμα απέναντι στην πολιτεία. Δεν έχουμε δικαίωμα για γονική μέριμνα, δεν έχουμε δικαίωμα για υποστήριξη της καθημερινότητας μας, δεν έχουμε δικαίωμα ούτε οικονομικά μας στηρίζει το κράτος, ακόμα και για να γεννήσουμε, πρέπει να πληρώσουμε τη γέννα μόνες μας, έναντι μιας εργοδοτούμενης γυναίκας που έχει μια σειρά οφέλη από τη πολιτεία και καλά κάνει και τα έχει. Εμείς δεν παλεύουμε απέναντι στις εργοδοτούμενες γυναίκες, είμαστε χέρι-χέρι με τις εργαζόμενες μας, αλλά θέλουμε να δούμε και ποια είναι η ανταπόκριση της πολιτείας απέναντι μας. Αυτό που έχουμε καταγράψει με την περίοδο της πανδημίας, είναι ότι οι γυναικείες επιχειρήσεις θα έχουν πολύ μεγαλύτερα πρόβληματα από τις ανδρικές, γιατί απλούστατα δημιούργησαν μεγαλύτερη δυσλειτουργία. Και αυτό που εννοώ, είναι ότι πέρυσι σταμάτησαν να λειτουργούν πολλές γυναικείες επιχειρήσεις στις 8 Μαρτίου, γιατί έκλεισαν τα σχολεία, ενώ ακόμα δεν είχε επιβληθεί lockdown, και πολλές από αυτές δεν κατάφεραν να ανοίξουν ξανά γιατί δεν ομαλοποιήθηκαν ποτέ τα σχολεία. Οπότε, η επιχείρηση να δουλεύει μονάχα online και να μην ανοίγει όταν ανοίγουν οι “ανταγωνιστές” της, δεν είναι εύκολο να διατηρήσει το πελατολόγιο της. Καταγράψαμε επίσης το γεγονός ότι, δυστυχώς ή ευτυχώς, ήταν πάρα πολλές οι γυναίκες που δεν ξέρω αν θα έπρεπε καν να ανοίξουν από Σεπτέμβριο, αφού δεν ήταν γνωστό το μέλλον των σχολικών δομών. Όλα αυτά, τα καταγράψαμε σε επίπεδο πρωτογενούς έρευνας με ερωτηματολόγια και πραγματικά αισθανόμουν αυτά που έλεγαν. Γιατί όταν λέμε, γυναίκα επιχειρηματίας, δεν πρέπει απλά να σκεφτόμαστε μια γυναίκα που βάζει απλά το κοστούμι της, τις γόβες της και πάει στο γραφείο με δέκα υπαλλήλους. Αυτό είναι ένα μετέπειτα στάδιο. Γυναίκα επιχειρηματίας είναι η μικροεπιχείρηση που μπορεί να είναι αυταπασχολούμενη, να έχει ενδεχομένως ένα άτομο part-time ή και κανένα, να πρέπει να παίξει ολόκληρους ρόλους κτλ. Θα μου πείτε ο άνδρας επιχειρηματίας δεν έχει τέτοιο θέμα; Μα ο άνδρας επιχειρηματίας όταν θα ανοίξει το μαγαζί του ή την επιχείρηση του, θα πει εγώ φεύγω πάω στο μαγαζί και τέλος. Η γυναίκα πρέπει να σκεφτεί και όλα τα υπόλοιπα και πολύ συχνά μιλάνε για γυναίκες με παιδιά και οικογένεια, μα αυτή είναι η δομή της ελληνικής κοινωνίας. Το 90% των γυναικών αυτό είναι το μοντέλο ζωής που έχουμε.
Τα μέτρα της Κυβέρνησης δεν έχουν βοηθήσει την γυναικεία επιχειρηματικότητα. Έχει προκαλέσει αυτό απογοήτευση προς τις γυναίκες επιχειρηματίες;
Είναι απογοητευτικό. Σήμερα πήραμε μια δημόσια δέσμευση από τον υφυπουργό ΕΣΠΑ, ότι η γυναικεία επιχειρηματικότητα θα έχει στο νέο ΕΣΠΑ τη θέση που της αξίζει. Περιμένουμε να το δούμε, εμείς με κάθε άξονα της πολιτείας, ανεξάρτητου κυβέρνησης, να συνεργαστούμε για να δώσουμε τις λύσεις που πραγματικά εξυπηρετούν τη γυναικεία επιχειρηματικότητα. Είμαστε εδώ, ας μας αξιοποιήσουν.
Ευχόμαστε να γίνουν τα παραπάνω λόγια δύναμη και στήριξη για κάθε γυναίκα.
Πραγματικά το ελπίζω και σας ξαναλέω είναι ο λόγος που βγήκα μπροστά, προκειμένου να δώσω λόγο στα κορίτσια που δεν μπόρεσαν να τον πάρουν. Δεν είχαν κανέναν άλλον λόγο. Γύρισα σπίτι, μίλησα στα παιδιά μου και τους ενημέρωσα για την απόφαση μου, με ρώτησαν “μαμά είσαι σίγουρη ότι έγινε αυτό το συμβάν”, τους εξήγησα ότι το έζησα κι εγώ και η απάντηση τους ήταν “μαμά, τότε πρέπει να σταθείς στην πλευρά του δικαίου”. Γι’ αυτό και πρέπει να μιλάμε και στα παιδιά μας, για να καταλαβαίνουν πάντα τι γίνεται στην κοινωνία.
