Αρχικά βρέθηκε στα σύνορα Πολωνίας – Ουκρανίας και ξεκίνησε να καταγράφει σπαρακτικές εικόνες προσφυγιάς. Στη συνέχεια η απεσταλμένη του MEGA, Βελίκα Καραβάλτσιου, βρέθηκε στην καρδιά των γεγονότων κι έζησε την πιο δυνατή δημοσιογραφική εμπειρία της, αν και ποτέ δεν είχε φανταστεί τον εαυτό της πολεμική ανταποκρίτρια.
Γνώρισε ανθρώπους που άλλαξε η ζωή τους σε μια νύχτα, συναδέλφους που έχασαν τη ζωή τους, γυναίκες που είδαν τα παιδιά τους να σκοτώνονται. Εύχεται να μη ζήσουμε ποτέ αυτές τις στιγμές στη χώρα μας και με τις περιγραφές της στο Marie Claire, αποδεικνύει αυτό που τονίζει, πως η δημοσιογραφία έχει πάψει εδώ και χρόνια, ν’ αποτελεί ανδρική υπόθεση.
Πώς ένιωσες όταν πρωτοάκουσες ότι φεύγεις σε αποστολή, ώστε να καλύψεις τον πόλεμο της Ουκρανίας;
Στην πραγματικότητα δεν μου ανακοινώθηκε ποτέ ότι θα καλύψω τον πόλεμο στην Ουκρανία! Ξεκίνησα στις αρχές Μαρτίου για τα σύνορα Πολωνίας – Ουκρανίας προκειμένου να καλύψω τις προσφυγικές ροές που έφταναν από την εμπόλεμη Ουκρανία, στο ασφαλές πολωνικό έδαφος. Καλύπτω το προσφυγικό από το 2015, οπότε μου φάνηκε αυτονόητο ότι θα πήγαινα στα σύνορα. Ωστόσο, δεν είχα φανταστεί ποτέ τον εαυτό μου πολεμική ανταποκρίτρια.
Πόσες ημέρες πέρασες στην Ουκρανία; Ποια είναι η πορεία που ακολούθησες;
Μέτρησα συνολικά 47 ημέρες! Έμεινα στην Πολωνία για δύο εβδομάδες. Εκεί, συνάντησα δεκάδες ανθρώπους, γυναίκες με μικρά παιδιά, νεαρά κορίτσια, ηλικιωμένους ανθρώπους, που έγιναν πρόσφυγες μέσα σε λίγες ώρες. Όλοι είχαν μία ξεχωριστή ιστορία να διηγηθούν, μία ιστορία που δεν έμοιαζε με την προηγούμενη. Στη συνέχεια πέρασα τα σύνορα και μπήκα στη Δυτική Ουκρανία, στην πόλη Λβιβ. Εκεί το τοπίο ήταν εντελώς διαφορετικό. Εθελοντές έφτιαχναν δίχτυα καμουφλάζ για τ’ άρματα και μολότοφ για τα μπλόκα. Εκπαιδευτές παρέδιδαν μαθήματα στη χρήση όπλων. Μισθοφόροι από την Ευρώπη, τον Καναδά και την Αμερική έφταναν στον σταθμό των τρένων. Επιθέσεις σε στρατιωτικούς στόχους από τη μία, και πρόσφυγες από τη Μαριούπολη και το Χάρκοβο από την άλλη. Στο ναό του Αγίου Πέτρου, στο ιστορικό κέντρο της πανέμορφης πόλης με τα καλυμμένα αγάλματα, κάθε μέρα κηδεύονταν στρατιώτες που έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα τους.
Επόμενος σταθμός, Κίεβο. Οι πιο σκληρές εικόνες. Καθημερινές επιθέσεις στα περίχωρα, λεηλατημένες πόλεις, νεκροί στους δρόμους, ομαδικοί τάφοι, έρευνες κάτω από τα χαλάσματα, ιστορίες εν ψυχρώ εκτελέσεων και ομηρίας, αγνοούμενοι και δάκρυα. Αυτή ήταν η εικόνα της ουκρανικής πρωτεύουσας, μιας πόλης φάντασμα, αφού το 90% του πληθυσμού είχε φύγει για ασφαλείς προορισμούς. 35 ημέρες έμειναν οι εισβολείς στα χωριά του Κιέβου, στη Μπούτσα, στην Μποροντιάνκα, στο Τσερνίχιβ κι όταν έφυγαν, τίποτα δεν ήταν το ίδιο.
Η πιο δυνατή ιστορία που κάλυψες;
Η πιο δυνατή ιστορία που κάλυψα ήταν η ιστορία της Όλγκα. Οι εισβολείς εκτέλεσαν τον άντρα της, γυμνό, στη διασταύρωση μπροστά από το σπίτι της. Όπως λέει, ήταν Τσετσένοι. Όσο την ανέκριναν προσπαθώντας να μάθουν που κρύβονται οι Ναζί, κι όσο εκείνη τους εξηγούσε ότι δεν υπάρχουν Ναζί στη Μπούτσα, άκουσε πυροβολισμούς κι είδε τον άντρα της να πέφτει νεκρός. Η διήγηση της, και το παγωμένο της βλέμμα είναι κάτι που δεν μπορώ να ξεχάσω. “Τους παρακαλούσα να σκοτώσουν κι εμένα, αφού πλέον δεν είχα τίποτα στη ζωη. Τρεις φορές σήκωσαν το όπλο και με στόχευσαν, τρεις φορές το κατέβασαν. Με άκουγαν να ουρλιάζω και γελούσαν” ήταν τα λόγια της Όλγκα. Οι εισβολείς πριν φύγουν έκαψαν το σπίτι της, κι εκείνη πηγαινοερχόταν από συνήθεια από την βομβαρδισμένη αυλή στο καμμένο σπίτι σαν να ήθελε να γυρίσει τον χρόνο πίσω.
Η πιο σκληρή εικόνα που αντίκρισες;
Η πιο σκληρή εικόνα που αντίκρισα ήταν το νεκρό σώμα ενός αμάχου στην εθνική οδό. Από τη μέση και πάνω τον είχαν φάει τα ζώα. Μια εικόνα που δεν βγαίνει από το μυαλό μου όσο κι αν προσπαθώ. Η στάση του σώματός του ήταν συγκλονιστική. Έμοιαζε σαν να προσπαθούσε να βγει από το αυτοκίνητό του για να τρέξει να σωθεί αλλά τον πρόλαβαν οι σφαίρες. Τα αυτοκίνητό του ήταν γαζωμένο, στο πίσω κάθισμα ήταν μια μικρή βαλίτσα με τα ρούχα του. Στη θέση του οδηγού ήταν αφημένα τα γυαλιά και το πορτοφόλι του.
Μαζικοί τάφοι απ’ όπου οι νεκροί έβγαιναν ένας-ένας με γερανό για αυτοψία. Νεκρά κορμιά στα πεζοδρόμια και στα σπίτια, νεκροί που θάφτηκαν πρόχειρα στις αυλές και ξεθάφτηκαν για να ξαναθαφτούν στα κοιμητήρια. Άσχημο πράγμα, σκληρό, να μην μπορεί να ηρεμήσει η ψυχή του νεκρού.
Μαζικοί τάφοι απ’ όπου οι νεκροί έβγαιναν ένας-ένας με γερανό για αυτοψία. Νεκρά κορμιά στα πεζοδρόμια και στα σπίτια, νεκροί που θάφτηκαν πρόχειρα στις αυλές και ξεθάφτηκαν για να ξαναθαφτούν στα κοιμητήρια. Άσχημο πράγμα, σκληρό, να μην μπορεί να ηρεμήσει η ψυχή του νεκρού.
Υπήρχαν στιγμές που ένιωσες φόβο;
Επί της ουσίας όχι. Ο τρόπος που έγιναν τα πράγματα δεν μου άφησε χρόνο να σκεφτώ ή να φοβηθώ. Όσο όλα πήγαιναν καλα, απλά προχωρούσαμε.. Σε έναν βαθμό υπήρχε και άγνοια κινδύνου. Δώδεκα δημοσιογράφοι έχασαν τη ζωή τους σε αυτόν τον πόλεμο. Όταν είδα τους ανθρώπους του FOX να βγάζουν χαρούμενες selfie και την επόμενη ημέρα να πέφτουν νεκροί, συνειδητοποίησα πως αρκεί απλά να είσαι τη λάθος στιγμή, στο λάθος σημείο. Ίσως αυτή να ήταν η πιο τρομακτική σκέψη.
Όταν είδα τους ανθρώπους του FOX να βγάζουν χαρούμενες selfie και την επόμενη ημέρα να πέφτουν νεκροί, συνειδητοποίησα πως αρκεί απλά να είσαι τη λάθος στιγμή, στο λάθος σημείο
Έχεις έρθει κοντά με πολλές Ουκρανές. Τι σου λένε, τι είναι αυτό που ζητούν;
Η Όλγκα είδε τον άντρα της να πέφτει νεκρός μπροστά στα μάτια της, και ζητά όλη η ανθρωπότητα να μάθει τι συμβαίνει στην Ουκρανία. Η Ολένα κήδεψε τον 25χρονο γιο της, Ντένις, που έπεσε νεκρός για την πατρίδα στα συνορα με τη Λευκορωσία και ζητάει καμιά άλλη μάνα να μην πάρει πίσω το παιδί της σε φέρετρο. Η Λόρα έμεινε 35 ημέρες όμηρος στα χέρια των εισβολέων και ζητά να τελειώσει αυτός ο πόλεμος.
Η Ρουσλάνα είναι 11 χρονών. Μπήκε στο καταφύγιο για να γλιτώσει από τους βομβαρδισμους και ζωγράφισε ένα φλεγόμενο χωριό. Η Άννα γλίτωσε από την κόλαση της Μαριούπολης μαζί με τον γιο της, άφησε όμως πίσω τη μητέρα της. Η Λιλιάνα αντί να διαβάζει τα μαθήματά της, μαθαίνει να χρησιμοποιεί όπλα. Η Βλάντα, η οποία δεν έχει κανέναν στον κόσμο, θα φιλοξενηθεί από μία κοπέλα που γνώρισε στο ίντερνετ. Αυτές είναι οι γυναίκες που γνώρισα στην Ουκρανία.
Παρακολουθούμε απάνθρωπες ιστορίες με βιασμούς…
Για μία γυναίκα δεν υπάρχει τίποτα πιο βίαιο από το να εξαναγκάζεται σε μία σεξουαλική πράξη χωρίς τη θέλησή της. Ακόμα όμως κι αν εξομολογηθεί κάτι τέτοιο με κλειστές τις κάμερες, είναι πολύ δύσκολο να το επαναλάβει όταν οι κάμερες ανοίξουν. Επίσημα στοιχεία για τον αριθμό των βιασμών δεν υπάρχουν. Η υπεύθυνη του ουκρανικού Κοινοβουλίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε πρόσφατη συνέντευξη τύπου, μίλησε για 20 γυναίκες που βιάζονταν συστηματικά και μαζικά σε ένα υπόγειο ομηρίας στη Μπούτσα. Εννέα εξ αυτών έμειναν έγκυες. Όσες μάλιστα μετέβησαν στην Πολωνία, βάσει της νομοθεσίας της χώρας, δεν τους επιτράπηκε να προχωρήσουν σε έκτρωση. Σύμφωνα με την κυρία Ντενίσοβα έχουν καταγγελθεί βιασμοί σε κορίτσια από 14 ετών, μέχρι γυναίκες 72 ετών. Μια γυναίκα 72 ετών κατήγγειλε ότι τη βίασαν δίπλα στον κατάκοιτο σύζυγό της και μία γυναίκα 50 ετών, κατήγγειλε ότι την βίασαν και στη συνέχεια σκότωσαν τον άντρα της. Η εκπρόσωπος του Κοινοβουλίου δήλωσε ότι γίνεται συστηματική δουλειά με ψυχολόγους προκειμένου οι γυναίκες να βρουν τη δύναμη να μιλήσουν αλλά κυρίως να το αντιμετωπίσουν.
Πώς σχολιάζεις το γεγονός ότι τον τελευταίο καιρό, ο πόλεμος στα ελληνικά μέσα – πλην ενός καναλιού – καλύπτεται μόνο από γυναίκες δημοσιογράφους;
Εδώ και χρόνια η δημοσιογραφία έχει πάψει να αποτελεί ανδρική υπόθεση. Γυναίκες κάλυψαν τις φωτιές της Εύβοιας, τις φωτιές της Αττικής και τις πλημμύρες της Μάνδρας. Οι γυναίκες έχουν αποδείξει ότι μπορούν να κάνουν όλα όσα και οι άνδρες, γι’ αυτό και σε αυτόν τον πόλεμο τα κανάλια τις εμπιστεύτηκαν. Η δουλειά μας είναι να κάνουμε ρεπορτάζ, να μεταφέρουμε αυτά που βλέπουμε και να ακούμε τις ιστορίες των ανθρώπων, κι αυτό είναι κάτι που οι γυναίκες ξέρουν να κάνουν καλά. Εδώ και χρόνια, δημοσιογράφοι όπως η Christiane Amanpour και η Clarissa Ward έχουν αποδείξει ότι η γυναικεία οπτική είναι απαραίτητη.
Εδώ και χρόνια η δημοσιογραφία έχει πάψει να αποτελεί ανδρική υπόθεση
Τι θα κρατήσεις για πάντα από αυτή την εμπειρία;
Απλουστευμένα θα το πω. Θα κρατήσω πόσο κακός είναι ο πόλεμος και θα ευχηθώ να μην τον βιώσουμε ποτέ. Να μην χάσουμε τους ανθρώπους μας, τα σπίτια μας, να μην δούμε τη χώρα μας να λεηλατείται, να μην ξεριζωθούμε, να μην δούμε τα σούπερ μάρκετ κλειστά και τα οπλοπωλεία ανοιχτά, να μην αφήσουμε τα σχολικά μαθήματα για μαθήματα χρήσης όπλων, να μην περιμένουμε ποτέ στην ουρά για το συσσίτιο.
