«Ανέκαθεν ήθελα να δουλέψω στο χώρο της ανθρωπιστικής δράσης. Δεν ήξερα πώς και με ποιον τρόπο, δεν είχα σκεφτεί όμως ποτέ ότι θα έκανα κάτι άλλο», περιγράφει η Χριστίνα Ψαρρά σε κάποιο σημείο της συζήτησής μας. Πολύ πριν να γίνει γενική διευθύντρια του ελληνικού τμήματος, των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, είχε γυρίσει όλο τον κόσμο συμμετέχοντας σε αποστολές, συναντώντας πληθυσμούς που χρειάζονται βοήθεια και γνωρίζει πολύ καλά τη δυστυχία που προκαλούν οι κοινωνικές ανισότητες και ο πόλεμος.
Σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Κοινωνικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έχει ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στη Διαχείριση και Ανάπτυξη των ΜΚΟ στο London School of Economics and Political Sciences, ενώ τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα συνδέονται φυσικά με τη βελτίωση των ανθρωπιστικών δομών και την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Έχει διατελέσει επικεφαλής ανθρωπιστικών προγραμμάτων, έχει ηγηθεί και συντονίσει αποστολές εκτάκτου ανάγκης και την περίοδο 2015-2016 συντόνισε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στο Αιγαίο, στη Λέσβο, και στη Μεσόγειο, στα ανοιχτά της Λιβύης. Στη Μασσαλία συντόνισε σε εθνικό επίπεδο ένα πειραματικό πρόγραμμα παροχής κατοικίας σε αστέγους με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, στην Ελλάδα διαχειρίστηκε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας και υγειονομικής περίθαλψης, ενώ είναι συνιδρύτρια του εγχειρήματος «Refugees Welcome – Greece». Ως ερευνήτρια έχει συνεργαστεί με πανεπιστημιακά ιδρύματα και πανευρωπαϊκά δίκτυα, όπως το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά των Διακρίσεων, έχει μελετήσει συστήματα ανθρωπιστικής παρέμβασης και πρόσβασης στην ιατρική περίθαλψη κι έχει εργαστεί στο Woodrow Wilson International Center for Scholars, στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ, με ειδικό αντικείμενο τη συγκριτική μελέτη συστημάτων ένταξης προσφύγων.
Με αφορμή τα 50 χρόνια διεθνούς δράσης, που κλείνουν σήμερα οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, μιλά στο Marie Claire για όλες τις δυνατές στιγμές που έχει ξεχωρίσει, τον εθελοντισμό, το προσφυγικό, αλλά και τα συναισθήματα που μπορεί να βιώνει κάποιος σώζοντας μια ζωή ή όταν πηγαίνει κάτι λάθος σε μια διάσωση.
50 χρόνια Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Ποια είναι τα σημεία ορόσημα της διεθνούς δράσης κατά την εκτίμησή σας;
Είναι δύσκολη ερώτηση, αλλά έχω ξανακάνει τις αναζητήσεις αυτές για τις χρονιές ορόσημα της ανθρωπιστικής δράσης. Μια από αυτές ήταν το 2000, που ξεκίνησε για πρώτη φορά η αντιρετροϊκή θεραπεία σε ασθενείς που ζουν με HIV, στην Ταϊλάνδη. Ή το 2010, με τον μεγάλο σεισμό στην Αϊτή, κάτι που θυμάται και η ελληνική κοινωνία. Τότε είχαμε τη μεγαλύτερη παρέμβαση στην ιστορία μας ως Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Ακόμη θα έλεγα και το 2015, που είχαμε τη μεγάλη προσφυγική κρίση. Τότε, παρά το γεγονός ότι ανέκαθεν είχαμε προγράμματα στην Ελλάδα με σταθερή παρουσία, χρειάστηκε να έχουμε τις πρώτες δράσεις επείγουσας παρέμβασης και τις πρώτες δράσεις έρευνας και διάσωσης σε ελληνικά χωρικά ύδατα. Εκείνη η χρονιά σημαδεύτηκε και σε διεθνές επίπεδο, από τη βομβιστική επίθεση που δέχτηκε το νοσοκομείο μας στο Kunduz, στο Αφγανιστάν. Αυτό ήταν κάτι που άλλαξε γενικότερα την ιστορία της ανθρωπιστικής δράσης, όχι μόνο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Και φυσικά τώρα με την πανδημία ζούμε μια εποχή που ορίζουμε ξανά τον τρόπο με τον οποίο τοποθετούμαστε στις ανάγκες των ασθενών και τον τρόπο με τον οποίο διεκδικούμε και προστατεύουμε την ανθρωπιστική δράση.
Θα μπορούσατε να ξεχωρίσετε και δύο επιτεύγματα της ελληνικής δράσης για τα οποία είστε υπερήφανη;
Σίγουρα το ένα είναι ο τρόπος με τον οποίο τοποθετηθήκαμε στις ανάγκες των προσφύγων. Ακόμη, για εμένα είναι εξαιρετικά σημαντικό το ότι επί τριάντα χρόνια έχουμε σταθερή παρουσία στην ελληνική κοινωνία και στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης της Μεσογείου, γιατί καλύπτουμε λίγο και το τι συμβαίνει στην περιφέρεια, στα Βαλκάνια. Όπως και να ‘χει, είναι πολύ μεγάλη επιτυχία να σε υποστηρίζει το ελληνικό κοινό σταθερά επί τριάντα χρόνια σε μία κοινωνία που έχει περάσει πάρα πολύ δύσκολα όπως η ελληνική, είτε με τις περιόδους της οικονομικής κρίσης είτε με την προσφυγική κρίση είτε τώρα με την πανδημία. Και ως εξήγηση επιτρέψτε μου να πω ότι οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα είναι μια οργάνωση που δε δέχεται κρατικές ή ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Μόνο ιδιωτικές δωρεές.
Aρκούν οι συγκεκριμένοι πόροι;
Οι ιδιωτικοί πόροι αγγίζουν το 97% και κάποιες φορές ακόμη και το 98% των αναγκών μας αλλά παγκοσμίως. Γι’ αυτό καταφέρνουμε να διατηρούμε την οικονομική μας ανεξαρτησία κι ευελιξία. Δεν ξέρω αν αρκεί όμως αυτό. Το 2014 και την περίοδο του Έμπολα -ακόμη ένα ορόσημο των MSF- oι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ενισχύθηκαν οικονομικά σε φοβερό επίπεδο. Είδαμε μια τεράστια αποδοχή και υποστήριξη της δράσης μας απ’ όλο τον κόσμο. «Μεγαλώσαμε» αρκετά και μπορείς να συνεχίσεις να «μεγαλώνεις» γιατί οι ανάγκες ποτέ δεν θα καλυφθούν 100%. Το θέμα είναι να είσαι σε ένα πλαίσιο όπου να μπορείς να εξασφαλίζεις ότι η ανθρωπιστική βοήθεια που παρέχεις είναι διαχειρίσιμη και ταυτοχρόνως να μην υποκαθιστάς κρατικές παρεμβάσεις. Να μη μεγαλώνεις περισσότερο από όσο πρέπει. Πάντα έχουμε να κάνουμε με μια εσωτερική αξιολόγηση και δε θα έλεγα ότι μπορούμε να δώσουμε μια απάντηση στο αν καλύπτονται όλες οι ανάγκες. Επίσης πρόκειται για μια εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία, όπου κάθε χρόνο πρέπει να επιλέξεις ποιες επιχειρήσεις θα προτεραιοποιήσεις, ποιες θα κλείσεις, ποια προγράμματα θα υποστηρίξεις περισσότερο από άλλα…
Πώς επιλέγετε σε ποια μερίδα πληθυσμού θα δώσετε έμφαση;
Το μοναδικό κριτήριο είναι οι ιατρικές ανάγκες. Οι παρεμβάσεις μας αφορούν σε ένοπλες συγκρούσεις, ενδημικές ασθένειες κι επιδημίες και φυσικές καταστροφές. Προσπαθούμε συγχρόνως να πηγαίνουμε σε περιοχές που δεν έχουν πρόσβαση: για να το πω με πολύ απλά λόγια, εκεί όπου δεν θα πάει κανείς άλλος. Πάντα διατηρείται η ανεξαρτησία και η αμεροληψία. Για παράδειγμα, δεν λαμβάνουμε μέρος ή δεν επιλέγουμε πλευρά ανάμεσα σε εμπόλεμες ομάδες. Παρ’ όλ’ αυτά, ακόμη και το ότι βρισκόμαστε εκεί αποτελεί μια τοποθέτηση. Το ότι επιλέγουμε να προσφέρουμε βοήθεια σε πληθυσμούς που είναι θύματα, είτε φυσικών καταστροφών είτε ένοπλων συγκρούσεων, και να το κάνουμε δίχως να κρίνουμε φιλία, θρησκεία, προσωπικές πεποιθήσεις, και ενώ διατηρούμε την ουδετερότητα και την ανεξαρτησία μας, δε σημαίνει ότι δεν έχουμε φωνή ή ότι δε λαμβάνουμε θέση. Ένας βασικός πυλώνας της δράσης μας, πέρα από την ιατρική παρέμβαση, είναι και η μαρτυρία. Όπως έχει ειπωθεί και στο παρελθόν, όταν βραβευτήκαμε με το Νόμπελ Ειρήνης: «Δεν ξέρουμε αν η φωνή μας μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο, ξέρουμε όμως στα σίγουρα ότι η σιωπή σκοτώνει». Οπότε, μιλούμε γι’ αυτά που βλέπουμε, μαζί με την ιατρική δράση μεταφέρουμε τις φωνές των ασθενών μας και τη μαρτυρία μας. Ας πούμε πως αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο επιχειρούμε, διατηρώντας πάντα την οικονομική – πολιτική ανεξαρτησία μας.
Η πορεία σας στον ανθρωπιστικό χώρο ξεκίνησε με την εθελοντική δράση. Ποιο ήταν το έναυσμα;
Ανέκαθεν ήθελα να δουλέψω στο χώρο της ανθρωπιστικής δράσης. Δεν ήξερα πώς και με ποιον τρόπο, δεν είχα σκεφτεί όμως ποτέ ότι θα έκανα κάτι άλλο. Ξεκινάς με κάτι και συνεχίζεις να «κολυμπάς». Το ένα φέρνει το άλλο. Ο εθελοντισμός είναι στάση και τρόπος ζωής. Ενδεχομένως να υπάρχει για εσένα ζωή πέρα από τη συγκεκριμένη οργάνωση και συγκεκριμένες δράσεις, αλλά ένας άνθρωπος που μετέχει με όλο του το «πιστεύω» σε αυτό που κάνει, δε θα σταματήσει ποτέ να το κάνει. Θα βρει άλλους τρόπους να προσφέρει εθελοντική δράση ή να επιδεικνύει την αλληλεγγύη του στο συνάνθρωπο. Μπορεί κάποια στιγμή να σταματήσεις να πηγαίνεις στην άκρη του κόσμου ή να μην εργάζεσαι στην ίδια οργάνωση, σίγουρα όμως μέσα στην κοινότητά σου, σε τοπικό επίπεδο, θα βρεις έναν τρόπο να δείξεις ότι νοιάζεσαι για το συνάνθρωπό σου. Η πρώτη μου εθελοντική εργασία ήταν σ’ ένα πρόγραμμα παρέμβασης και βοήθειας σε χρήστες ουσιών, στο κέντρο της Αθήνας, στα 18 μου χρόνια.
Ο εθελοντισμός είναι στάση και τρόπος ζωής.
Τι χρειάζεται για να γίνει κανείς εθελοντής στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα;
Να διαχωρίσουμε ότι υπάρχει ο εθελοντισμός που γίνεται στα γραφεία μας, αλλά η εργασία στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα είτε σε αποστολές είτε στο γραφείο, είναι αμειβόμενη. Σαφώς και η δεύτερη ενέχει το κομμάτι του εθελοντισμού γιατί το να φύγει κάποιος σε τέτοιες δράσεις δεν καλύπτεται με όσα χρήματα κι αν παίρνει.
Εμείς έχουμε μια διαδικασία που αφορά τη δράση στην Ελλάδα και μία που αφορά τις δράσεις ανά τον κόσμο. Σε διεθνές επίπεδο έχουμε περισσότερους από 70.000 υπαλλήλους και ταυτόχρονη παρουσία σε πάνω από 60 χώρες. Σε κάθε χώρα μπορεί να έχουμε μία, δύο ή και τρεις παρεμβάσεις. Υπάρχει, λοιπόν, ένα όριο ηλικίας. Υπάρχουν, ανάλογα την κατηγορία, το προφίλ των ανθρώπων που φεύγουν, συγκεκριμένα κριτήρια. Παράλληλα, μαζί με τους γιατρούς χωρίς σύνορα εργάζονται όχι μόνο ιατρικό προσωπικό, αλλά και επαγγελματίες όλων των ειδικοτήτων, που καλύπτουν θέσεις τεχνικής υποστήριξης, συνηγορίας, συντονισμού, οικονομικής διαχείρισης, διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού, επικοινωνίας. Και αυτό είναι ίσως κάτι που δεν ξέρει πολύ κόσμος. Για παράδειγμα, και εσείς ως δημοσιογράφος μπορείτε να έρθετε μαζί μας σε κάποια αποστολή. Αναζητούμε επαγγελματίες όλων των ειδικοτήτων. Δεν στηρίζει μόνο το ιατρικό προσωπικό την αποστολή μας. Είναι μια μεγάλη αλυσίδα επαγγελματιών, γιατί για να στηθεί ένα νοσοκομείο σε μια περιοχή με περιορισμένη πρόσβαση όπως το Νότιο Σουδάν χρειάζονται τεχνικοί, ηλεκτρολόγοι, υδραυλικοί, άνθρωποι που γνωρίζουν τα οικονομικά δεδομένα και φυσικά τις δυνατότητες του ανθρώπινου δυναμικού.
Βασικές προϋποθέσεις, λοιπόν, είναι να υπάρχει αρχικά διαθεσιμότητα από τον υποψήφιο και μια εξαρχής θέληση να δουλέψει σε δύσκολες συνθήκες εργασίας και να είναι μέρος μιας αποστολής. Να μπορεί να διαβιώνει και να εργάζεται σε ομάδα, όπου πολλές φορές η αίσθηση της ιδιωτικότητας είναι περιορισμένη. Να προσαρμόζεται σε λιτές συνθήκες διαβίωσης. Παρ’ όλα αυτά, ανταμείβεται με μια τεράστια εμπειρία από τη δράση και μόνο.
Όποιος θέλει μπορεί να μπει στο site μας στο msf.gr και να κάνει μία αίτηση για να δουλέψει μαζί μας. Την αίτηση την κάνεις μία φορά και από εκεί κι έπειτα γίνεσαι μέλος του ανθρώπινου δυναμικού των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Ανάλογα με τη διαθεσιμότητά σου, είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, καλείσαι για να καλύψεις τις ανάγκες.
Στην Ελλάδα ευνοείται ο εθελοντισμός;
Πιστεύω ότι έχουμε εξαιρετικά υψηλό αίσθημα αλληλεγγύης, δυστυχώς όμως δεν υπάρχει το νομικό πλαίσιο για την ενίσχυση αυτών των δράσεων. Είμαστε πίσω σε σύγκριση με άλλες χώρες στο πλαίσιο υποστήριξης των εθελοντών. Στα κίνητρα που μπορούν να δοθούν σε ανθρώπους που έχουν τις σταθερές τους δουλειές, ώστε να μπορούν να φεύγουν για λίγες ώρες ή και ημέρες για να στηρίξουν αυτές τις δράσεις. Επίσης, μην ξεχνάμε πως στο κομμάτι του εθελοντισμού υπάρχει και ένα κομμάτι της ιατρικής κάλυψης. Δυστυχώς, η Ελλάδα έχει μείνει πίσω στο πόσο πολύ θα μπορούσε να ενισχύσει αυτό το ρεύμα αλληλεγγύης που έχει διαφανεί κατά περιόδους στην ελληνική κοινωνία.
Πώς είναι να είσαι γυναίκα σε μια τέτοια θέση σε τόσο νεαρή ηλικία;
Στην Ελλάδα αλλά και σε οποιαδήποτε χώρα θα αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσεις στην κοινωνία. Ας μην κρυβόμαστε, κάθε οργάνωση αντικατοπτρίζει την κοινωνία της. Ακόμα και αν μέσα στην οργάνωση αν όλα είναι σε ένα διαφορετικό πλαίσιο, πρέπει να τα βάζεις στο κοινωνικό πλαίσιο. Για το νεαρό της ηλικίας και το φύλο μου δεν με έχουν δυσκολέψει στις αποστολές όσο σε άλλα πράγματα, που μπορεί να αφορούν διαφορετικές διαδικασίες. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Όταν ήμασταν στις αποστολές έρευνας και διάσωσης, όπου το πλήρωμα του σκάφους ήταν όλοι άντρες από βαριά πατριαρχικές χώρες, ο σεβασμός που μου επέδειξαν ήταν κάτι που δεν περίμενα. Αιφνιδιάστηκα από τη γρήγορη αποδοχή. Οι διακρίσεις καμιά φορά βρίσκονται στα πιο μικρά, εκεί που δεν το περιμένεις.
Οι διακρίσεις καμιά φορά βρίσκονται στα πιο μικρά, εκεί που δεν το περιμένεις.
Η πιο δυνατή ιστορία από αποστολή διάσωσης; Κάτι που σας έχει σημαδέψει;
Κάθε φορά είναι και κάτι καινούριο. Με έχουν σημαδέψει πολλά. Δεν ξέρω ποιο απ’ όλα να σας πω. Είναι δράσεις που έχουν γίνει και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δυσκολεύομαι κάθε φορά να σκεφτώ κάτι. Πολλές φορές αυτό που συμβαίνει είναι πως δεν τα θυμάσαι. Αλλά σε ανύποπτη στιγμή μπορεί να διαβάσεις κάτι, να ακούσεις μια μουσική και να σου φέρει μια ανάμνηση που έχεις εσκεμμένα κρύψει. Δεν είναι όλα άσχημα και δεν είναι όλα μάταια. Ίσως να ήθελα να μοιραστώ μια όμορφη στιγμή. Πολύ πρόσφατα, εδώ και αρκετό καιρό προσπαθούσαμε να ανοίξουμε ένα πρόγραμμα για την εμβολιαστική κάλυψη ατόμων που έχουν δυσκολία πρόσβασης στο δημόσιο σύστημα υγείας. Μια όμορφη στιγμή ήταν όταν είχαμε τα πρώτα ραντεβού κλεισμένα, που γύριζαν και μας ευχαριστούσαν για τη βοήθεια που τους δώσαμε στο να καταλάβουν πώς γίνεται ή επειδή τούς συνοδεύσαμε στο εμβόλιο.
Τέτοια περιστατικά το τελευταίο διάστημα της πανδημίας είναι πάρα πολλά – από τα cargo μας με τις μάσκες στα τελωνεία που ήταν μπλοκαρισμένα και έπρεπε να φύγουν μέχρι να μπορέσουμε να στείλουμε το προσωπικό μας. Γιατί σας τα λέω αυτά; Επειδή τα τελευταία χρόνια, με όλες τις δυσκολίες μετακινήσεων, τις καραντίνες, για να στείλεις ένα άτομο από το διεθνές σου προσωπικό στη Μοζαμβίκη, για παράδειγμα, έπρεπε να πάρει τρεις πτήσεις και όταν κατάφερνε να φτάσει ήταν μια στιγμή πανηγυρική, έστω και με τη καραντίνα που έπρεπε να κάνει. Τώρα έχω πάρα πολλά άλλα περιστατικά, από τα πρώτα παιδιά που γεννιούνται στις κλινικές μας μέχρι εκείνα που χάνουν τη ζωή τους ή τα πρόσωπα των προσφύγων που ακόμα φτάνουν στα νησιά και αναζητούν τα γραφεία μας.
Δεν μπορώ να σκεφτώ πως ένας συνάδελφός μας που κάποτε έσωσε ζωές, αυτή την ώρα έχει την ανάγκη.
Έχουμε ακόμα και προσωπικό που έχει δουλέψει σε εμάς σε άλλες χώρες και φτάνει στα ελληνικά νησιά και βλέπει το σήμα των Γιατρών και μας λέει «ξέρεις, στο Ιράκ δούλευα μαζί σας». Είναι περίεργο: Αυτός ο άνθρωπος στο παρελθόν ήταν συνάδελφός μας. Δεν μπορώ να σκεφτώ πως ένας συνάδελφός μας, που κάποτε έσωσε ζωές, αυτή την ώρα έχει την ανάγκη.
Πώς είναι να καταφέρνεις να σώζεις μια ζωή και πώς να πηγαίνει κάτι λάθος;
Είναι και τα δύο ακραία συναισθήματα. Ακραία στην ολότητά τους. Δεν μπορεί να τα διαχειριστεί ένας άνθρωπος. Σε όποιο πόστο και αν είναι, όσο συνηθισμένος κι αν είναι. Άτομα από το ιατρικό προσωπικό που έρχονται πιο συχνά κοντά με την απώλεια ανθρώπινων ζωών, αλλά και με τη γέννηση, δεν μπορούν να το συνηθίσουν. Εμένα μου έχουν συμβεί και τα δύο και δεν μπορώ να ξεχάσω ούτε την αρχή ούτε το συναίσθημα του να βλέπεις έναν άνθρωπο να χάνει τη ζωή του. Αυτό οποιοσδήποτε άνθρωπος θα μπορούσε να το ζήσει και στο φιλικό ή συγγενικό του περιβάλλον.
Στη διάρκεια μιας αποστολής δεν θα το καταλάβεις, γιατί τις περισσότερες στιγμές δεν θα το διαχειριστείς εκείνη τη στιγμή. Αυτό είναι το καλό του να προσέχουμε τα τραύματά μας, να μιλάμε για αυτά σε συναδέλφους, σε ειδικούς, να είμαστε ανοιχτοί σε όλο αυτό. Δεν ξέρω αν μπορείς να το διαχειριστείς. Απλώς κάνεις ειρήνη με αυτό. Μαθαίνεις να ζεις με αυτό το συναίσθημα με το οποίο ζουν χιλιάδες άνθρωποι. Εμείς σε εκείνα τα μέρη είμαστε περαστικοί. Είμαστε εκεί για να βοηθήσουμε εκείνους που βιώνουν καθημερινά την απώλεια. Όπως ανέφερα, κάθε άνθρωπος μπορεί να χάσει ένα δικό του πρόσωπο, αλλά δεν μπορείς να το συγκρίνεις με αυτό που ζούμε εμείς. Εκείνους που μένουν πίσω πρέπει να σκεφτόμαστε. Πώς θα συνεχίσουν αυτοί τις ζωές τους.
Υπάρχει αποστολή που ξεχωρίζετε σε βαθμό δυσκολίας;
Όλες έχουν τα δικά τους. Οι αποστολές που κάνουν οι άνθρωποι στις χώρες τους έχουν έναν έξτρα βαθμό πολυπλοκότητας, λόγω εγγύτητας. Εκεί έχεις ένα μεγαλύτερο συναισθηματικό φορτίο, επειδή διαβάζεις διαφορετικά την κατάσταση. Ως Ελληνίδα, θυμώνω πολύ πιο άμεσα με αυτά που συμβαίνουν στην Ελλάδα και ταυτίζομαι πιο εύκολα με καταστάσεις και πράγματα. Όλες οι αποστολές στις οποίες δουλεύουν άνθρωποι ως ντόπιο προσωπικό έχουν τη δική τους πολυπλοκότητα, γιατί έχουν άλλη «ανάγνωση».
Η πιο δυνατή ιστορία από την περίοδο που ήσαστε συντονίστρια αποστολών; Υπήρξατε το 2015-2016 όταν είχαμε την έξαρση στην προσέλευση προσφύγων.
Δυστυχώς, ακόμα έρχονται άνθρωποι στα ελληνικά νησιά. Ο τρόμος στα μάτια ενός ανθρώπου μόλις φτάσει στη στεριά -χωρίς να μπούμε στο κομμάτι της πολιτικής τοποθέτησης- είτε τον βλέπεις στη βάρκα είτε ως ναυαγό είτε στη στεριά είναι ένας τρόμος που δεν μπορείς να περιγράψεις με λόγια. Βλέπεις έναν άνθρωπο που έχει διακινδυνεύσει τη ζωή του – πόσο μάλλον όταν αυτοί οι άνθρωποι έρχονται με τα παιδιά τους και βλέπεις μαμάδες και μπαμπάδες που κρατούν τα μωρά τους στα χέρια και προσπαθούν να φτάσουν σε ασφαλές λιμάνι. Δεν μπορώ να σας το εξηγήσω.
Ο τρόμος στα μάτια μόλις φτάσει στη στεριά ένας άνθρωπος, είτε τον βλέπεις στη βάρκα, είτε ως ναυαγό, είτε στη στεριά, είναι ένας τρόμος που δεν μπορείς να περιγράψεις με λόγια.
Τι θα μπορούσαμε να πούμε πως πηγαίνει λάθος με το προσφυγικό σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
Όλο είναι λάθος. Εμμονικές πολιτικές που οδηγούν στα ίδια λάθη. Μιλούμε όλο και περισσότερο για την απομόνωση και την προσέγγιση πληθυσμών σαν να πρόκειται για εγκληματίες. Η ένταξη δεν υπάρχει σε καμία συζήτηση, πουθενά. Από το 2015 και μετά συνεχίζουμε την ίδια αποτυχημένη πολιτική. Η πολιτική των συνόρων, που τα πρώτα χρόνια διαφημίστηκε ως η πολιτική η οποία θα σταματούσε τις ανθρώπινες ροές, δεν έκανε τίποτα. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να έρχονται, επειδή υπάρχουν φυσικές καταστροφές, πόλεμοι και συγκρούσεις. Ο κόσμος θα συνεχίσει να διεκδικεί το δικαίωμα στη ζωή. Το σκεπτικό του όσο πιο μακριά είμαι τόσο δεν το σκέφτομαι, το λεγόμενο «out of sight out of mind», μακριά από τα μάτια μακριά από το μυαλό, το πρόβλημα εκεί θα είναι. Θα κρυφτεί για λίγους μήνες, αλλά δεν θα φύγει.
Ο κόσμος θα συνεχίσει να διεκδικεί το δικαίωμα στη ζωή.
Δεν θα έπρεπε οι κυβερνήσεις να συμβουλεύονται για το προσφυγικό ανθρώπους σε θέσεις ανάλογης της δικής σας;
Απόλυτα. Απλώς νομίζω πια δεν εισακούονται οι προτάσεις μας. Όπως είπα και πιο πάνω γίνονται συζητήσεις, σαφώς και δεν είναι όλες οι προτάσεις εφαρμόσιμες, αλλά δεν εισακούονται οι προτάσεις μας. Υπάρχουν και προτάσεις από τις τοπικές κοινωνίες που δεν εισακούονται. Είναι μια εμμονική προσήλωση στις ίδιες αποτυχημένες πολιτικές.
Πώς είναι η ζωή για τις γυναίκες και τα παιδιά στα camps, σύμφωνα με την εμπειρία σας;
Δύο είναι τα πιο φοβερά πράγματα. Το ένα είναι η έκθεση στη βία. Η βία παίρνει πολλές μορφές, είναι λεκτική, σωματική, αλλά και συναισθηματική βία. Όταν βάζεις ένα παιδί να ζει πίσω από κάγκελα σαν να είναι σε φυλακή, σε στρατόπεδα κράτησης, με μία τρομακτική αβεβαιότητα για το μέλλον. Κανένας από αυτούς τους ανθρώπους δεν γνωρίζει πότε θα βγει, αν θα γίνει δεκτό το αίτημα ασύλου τους κι αν δεν γίνει τι θα κάνουν μετά, ποιο θα είναι το επόμενο βήμα. Είσαι επί ξύλου κρεμάμενος – πολύ περισσότερο όταν είσαι γονέας. Μια συνεχής έκθεση στη βία, είτε τα κάγκελα είτε τα συρματοπλέγματα είτε η ρατσιστική βία είτε το γεγονός ότι δεν μπορείς να βρεις ένα μέρος ήρεμο και ασφαλές να πας να θηλάσεις το μωρό σου. Το πιο απλό πράγμα. Να κάνεις μπάνιο με ασφάλεια. Να ησυχάσεις. Είναι απλά πράγματα που δεν τα σκέφτεσαι. Πώς θα ήταν να ζεις σε ένα δωμάτιο 3χ3 για μήνες; Και αυτό είναι το δεύτερο φοβερό πράγμα.
Σε ποιο κράτος είναι τα πράγματα πιο οργανωμένα στους καταυλισμούς;
Έναν καταυλισμό 200.000 ατόμων δεν μπορείς να τον συγκρίνεις με έναν 3.000 ατόμων. Νομίζω ότι κάθε έναν πρέπει να το αξιολογείς με τη δυναμική της χώρας. Για παράδειγμα, στην Κένυα υπάρχει ένας καταυλισμός, ο Dadaab, ένας από τους μεγαλύτερους στο κόσμο. Δημιουργήθηκε το 1991 και υπάρχουν άνθρωποι που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν μέσα σε αυτό το camp. Δεν έχουν γνωρίσει ποτέ σπίτι. Αυτό είναι το περιβάλλον στο οποίο υπάρχουν. Για την Αφρική και για χώρες της Ασίας, οι προσφυγικές ροές είναι κάτι πολύ γνωστό. Δεν είναι κάτι που χτύπησε την πόρτα τους τα τελευταία 15 χρόνια, όπως στην Ευρώπη, όπως και στην Ινδία. Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε εκατοντάδες προσφυγικούς καταυλισμούς. Κάθε έναν πρέπει να τον κρίνουμε με τις δυνατότητες της χώρας που τον διαχειρίζεται. Όταν μιλάμε για ευρωπαϊκά κράτη, εγώ είμαι πολύ πιο αυστηρή και για τον τρόπο με τον οποίο το διαχειριζόμαστε και για τα κονδύλια που έχουν εγκριθεί, αλλά και για την προσέγγιση που έχουμε. Δεν μπορώ να το συγκρίνω, γιατί πολύ απλά εδώ είσαι σε ένα περιβάλλον που έχεις πρόσβαση σε ό,τι θες. Έχεις άλλη δυνατότητα διαχείρισής τους, είναι πολιτική απόφαση το πώς το διαχειριστείς.
Το έργο σας πόσο το δυσκόλεψε ο Covid;
Πάρα πολύ, αλλά η πανδημία μάς έδωσε να καταλάβουμε την αξία της κοινότητας και του ντόπιου προσωπικού. Ούτως ή άλλως βασιζόμαστε στους ντόπιους. Το 80% του προσωπικού μας είναι ντόπιοι υπάλληλοι. Με τον Covid η υποστήριξη, η εμπιστοσύνη, αλλά και η τεχνογνωσία που έχουν αναδείχθηκε και αναγνωρίστηκε ακόμα περισσότερο. Χρειάστηκε να βασιστείς πολύ περισσότερο πάνω τους.
Δυσκολευτήκατε πολύ όμως;
Πολύ, ειδικά την πρώτη περίοδο. Και αυτό είναι κάτι που βρίσκεται σε εξέλιξη. Δεν έχει τελειώσει. Ούτε ξέρουμε πώς θα συνεχίσουν οι επόμενοι μήνες ούτε ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί η πανδημία ούτε πιστεύουμε ότι έχουμε τελειώσει, οπότε είμαστε σε μία διαρκή προσαρμογή.
Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει το έργο σας;
Ναι. Είναι κάτι που μας απασχολεί με ρητό τρόπο. Προσπαθούμε να μειώνουμε το δικό μας ενεργειακό αποτύπωμα και να έχουμε δράσεις όσο γίνεται πιο φιλικές στο περιβάλλον, αλλά βλέπουμε όλο και περισσότερο τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο πληθυσμό που βοηθούμε. Δεν είναι κάτι που θα έρθει κάποτε. Είναι εδώ. Είναι η πραγματικότητα που βιώνουμε σε πάρα πολλές περιοχές. Στο Νότιο Σουδάν, στο Κονγκό. Ξηρασίες, πανδημίες. Είναι εδώ για εμάς. Είναι εδώ πολύ καιρό.
Τα αποτελέσματα είναι εμφανή στη μετακίνηση των πληθυσμών;
Ναι, είναι. Πλέον βλέπουμε περισσότερους πρόσφυγες από περιοχές που πλήττονται από φυσικές καταστροφές. Έχουμε όλο και περισσότερες ένοπλες συγκρούσεις που συνδέονται με τις κλιματικές αλλαγές, είτε σε νομαδικούς πληθυσμούς είτε σε πληθυσμούς που μετακινούνται προς αναζήτηση πιο εύπορων και εύκρατων κλιμάτων και περιοχών. Είναι όλα συνδεόμενα. Αν δείτε, ας πούμε, την περιοχή του Τσαντ, εκεί η βία και ο εκτοπισμός είναι άμεσα συνδεόμενα με την κλιματική αλλαγή.
Τριάντα ένα χρόνια στην Ελλάδα και 50 διεθνώς. Tελικά, τι γίνεται σωστά σε σχέση με το προσφυγικό;
Ξεχωρίζω το πείσμα και την αφοσίωση και τη δέσμευση ατόμων του πεδίου που πολλά χρόνια μάχονται. Είναι οι τοπικές κοινωνίες που κάνουν τη διαφορά. Έχουν ανοίξει τα σπίτια τους, έχουν μοιράσει κουβέρτες, έχουν δώσει φαγητό, έχουν σταθεί αλληλέγγυοι και δίπλα στον ανθρώπινο πόνο, χωρίς να φαίνονται. Είναι οι αφανείς ήρωες και είναι πολλοί.
Σε πολιτικό επίπεδο γίνεται κάτι;
Γίνονται πολλά, αλλά λείπουν ο συντονισμός και η σωστή κατεύθυνση. Η αλλαγή στην πολιτική προσέγγιση του προσφυγικού είναι απαραίτητη. Ό,τι και να γίνει, όταν είναι ιδωμένο από το πρίσμα της αποτροπής και της προσέγγισης ανθρώπων ως εγκληματιών δεν μπορεί να καρποφορήσει. Ο κόσμος φλέγεται, οι συγκρούσεις είναι εκατοντάδες σε όλο τον κόσμο. Και το πόσο πολύ η δράση ενός ατόμου επηρεάζει κάποιον στην άλλη άκρη της γης είναι φανερό. Τρανό παράδειγμα, η πανδημία: Αν δεν τελειώσει για όλους, δεν θα τελειώσει για κανέναν. Έτσι είναι και οι πόλεμοι. Έτσι είναι και η βία.
Το πόσο πολύ η δράση ενός ατόμου επηρεάζει κάποιον στην άλλη άκρη της γης είναι φανερό. Τρανό παράδειγμα είναι η πανδημία. Αν δεν τελειώσει για όλους δεν θα τελειώσει για κανέναν. Έτσι είναι και οι πόλεμοι. Έτσι είναι και η βία.
Μια ευχή για το 2022 και τις δράσεις σας;
Να χρειαστούμε στον κόσμο λιγότερο. Η καλύτερη ευχή θα ήταν αυτό. Να έχουμε λιγότερες δράσεις και να προστατεύουμε την ανθρωπιστική δράση περισσότερο.
