Από τη Βιβή Μωραΐτου
Το φαινόμενο της έκρηξης της άγουρης βίας είναι παγκόσμιο και αυτή τη στιγμή απασχολεί έως και το Παιδικό και Εφηβικό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας. Δεν είναι, όμως, καινούριο. Συνέβαινε πάντα.
Γι’ αυτό και η συζήτηση γύρω από τις αδυσώπητες κοροϊδίες και το bullying καταλήγει στο ότι «τα παιδιά είναι σκληρά, το αίμα τους βράζει».
Αλλά ούτε και τα περιστατικά ποινικά κολάσιμων παραβατικών συμπεριφορών σε νεαρές ηλικίες μάς ήταν κάτι άγνωστο. Αλλιώς δεν θα υπήρχαν ούτε αναμορφωτήρια ούτε σχετικό νομικό πλαίσιο.
Όμως, με τον σχολικό εκφοβισμό να έχει καταλήξει να θεωρείται η «καλή» περίπτωση και τα περιστατικά ξυλοδαρμών, εκβιασμών, κλοπών, σεξουαλικής και ρατσιστικής βίας με δράστες ανήλικους να απασχολούν πλέον καθημερινά τα δελτία ειδήσεων είναι σε όλους ξεκάθαρο ότι κάτι πρέπει να γίνει. Αμεσα!
Τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. για τα έτη 2015-2023 καταγράφουν κατακόρυφη αύξηση μεταξύ 2022 και 2023 (συγκριτικά με το 2019 – προ πανδημίας) των περιστατικών σωματικών βλαβών, εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας και κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής με ανήλικους δράστες.
Αυτή είναι η εικόνα μόνο των καταγεγραμμένων περιστατικών και όχι του αριθμού όσων δεν καταγγέλλονται. Αύξηση παρατηρείται ως προς το φύλο των ανήλικων παραβατών (αγόρια (80%) και κορίτσια 13% (στοιχεία 2023) και ως προς την ηλικία (ξεκινούν στα 12-14).
Δείχχνουν επίσης ότι αυξάνονται η τάση συγκρότησης ομάδων ανηλίκων, καθώς και η εμπλοκή τους στην αθλητική και εξτρεμιστική βία. Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις πολυπαραβατικών ανηλίκων, οι οποίοι έχουν ποινικό ιστορικό και απασχολούν συστηματικά την Αστυνομία.
Mια νέα γενιά παραβατών, που αποκαλούνται Generation knife crime, εστιάζει στην ουσία, δηλαδή στην εκπαίδευση και την πρόληψη.
Συμμορίες ανηλίκων
Πώς διαμορφώνεται η ταυτότητα μιας συμμορίας ανηλίκων; Έχουν εθνικιστικά χαρακτηριστικά (Ελληνες, Αλβανοί, Πακιστανοί) αλλά είναι και μεικτές. Υπάρχει σημαντικός αριθμός ομάδων Ρομά και βέβαια έντονα γεωγραφικά τοπικά χαρακτηριστικά (συμμορίες σε περιοχές στα βόρεια ή νότια προάστια και γειτονιές).
«Μια συμμορία έχει κατά μέσο όρο 6-8 μέλη ηλικίας γύρω στα 15, ενώ συμμετέχει πάντα τουλάχιστον ένας ενήλικας.
Αρκετά μέλη ομάδων έχουν ποινικό παρελθόν. Ειδική κατηγορία αποτελούν οι πολυ-παραβατικοί ανήλικοι. Οι περισσότερες ομάδες είναι αρκετά ενεργές στο Διαδίκτυο, με ταυτότητα, δράσεις κινητοποίησης, προβολής και στοχοποίησης.
Υπάρχει εμπλοκή ανηλίκων στην αθλητική βία και συμμετοχή ανηλίκων σε βίαιες εξτρεμιστικές ενέργειες».
(Πηγή: Πρώτο Θέμα, Κυριακή 18/2/2024, «Επιχείρηση “Stop Bullying σε Σχολεία και Στέκια”»).
Και ενώ από πλευράς Πολιτείας στη διαχείριση του φαινομένου εμπλέκονται 10 υπουργεία, 14 συνεργεία της Ασφάλειας εξορμούν κάθε Παρασκευοσαββατοκύριακο σε στέκια ανήλικης παραβατικότητας της Αττικής.
Αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή ο πενταψήφιος αριθμός για ανώνυμες καταγγελίες και «ανοιχτή γραμμή» σχολείων – ΕΛ.ΑΣ., αλλά και νέο panic button για άμεση καταγγελία από παιδιά που βρίσκονται σε ανάγκη, είτε επειδή έχουν υποστεί επίθεση, είτε φοβούνται ότι θα δεχθούν.
Η πρόσφατη εγκύκλιος προς τους αρμόδιους Εισαγγελείς Ανηλίκων της Αντιεισαγγελέως του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Ευσταθίας Καπαγιάννη, κάνει αναφορά σε μια νέα γενιά παραβατών που αποκαλούνται Generation knife crime και εστιάζει στην ουσία, δηλαδή στην εκπαίδευση και την πρόληψη:
«Η αντιμετώπιση του κοινωνικού αυτού φαινομένου, το οποίο διαρκώς διογκώνεται, δεν έγκειται μόνο στην ποινική καταστολή αλλά προϋποθέτει ευρύτερες κοινωνικές δράσεις και συνεργασίες πολλών φορέων. Ο αυτοσεβασμός του ανηλίκου, ο σεβασμός που πρέπει να επιδεικνύει και ο ίδιος στα δικαιώματα των συνανθρώπων, ιδίως των θυμάτων, η συναίσθηση της κοινωνικής του ευθύνης, καθώς και η διαπαιδαγώγησή του προκειμένου να αποφύγει στο μέλλον την τέλεση νέων εγκληματικών πράξεων επιτυγχάνεται, σε πρώτο στάδιο, από την ίδια την οικογένεια, σε δεύτερο δε στάδιο μέσω υποστηρικτικών της προσωπικότητάς του μορφών και μέτρων που εκτελούνται μέσα στην τοπική κοινωνία. (…) Η εγκληματικότητα των ανηλίκων είναι ένα θέμα όχι αμιγώς αστυνομικό και δικαστικό, αλλά ευρύτερα κοινωνικό και ως τέτοιο πρέπει πρωτίστως να αντιμετωπιστεί».
Στα θρανία για τη βία
Η διευθύντρια και ιδρυτικό μέλος του Παιδικού και Εφηβικού Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας (#athicff), Καλλιόπη Χαραλάμπους και οι συνεργάτες της, εντοπίζοντας το πόσο απασχολεί ολόκληρη την κοινωνία το τσουνάμι της νεανικής παραβατικότητας, δεν το περίμεναν.
Έχοντας ήδη θέσει το ζήτημα ως κεντρικό θέμα του Παιδικού και Εφηβικού Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου, με όχημα τρεις προσεκτικά επιλεγμένες και αξιόλογες μικρού μήκους ταινίες, τρία Σαββατοκύριακα της άνοιξης διοργανώνουν Σχολεία Γονέων με τίτλο «Στα Θρανία για τη Βία» και αντίστοιχα βιωματικά workshops για εφήβους.
Στόχος, να ακολουθήσουν τις υπόγειες διαδρομές της βίας, να αναζητήσουν εξηγήσεις και να βοηθήσουν στην επανασύνθεση της άμυνας.
Οι ταινίες εύγλωττες, καθηλωτικές, θέτουν ερωτήματα και προσφέρουν πολλή τροφή για σκέψη. Θέμα τους το bullying, η ενδοοικογενειακή βία και η παραβατικότητα των νέων. Στην «Κότα» (Chicken, Μικαέλ Γκοντέν, 2021) ο 10χρονος Αντονίν έχει ραντεβού με τη Ζόχρα, ένα κορίτσι που του αρέσει πολύ.
Εκείνη εμφανίζεται με τα δύο ξαδέλφια της, που τον προκαλούν να παίξουν ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι. Εδώ, το peer pressure (η πίεση από τους συνομηλίκους) ωθεί τον πρωταγωνιστή να ξεπεράσει προσωπικά όρια για να γίνει αρεστός και να ενταχθεί στην παρέα.
Το «Καμουφλάζ» (Camouflage, Μπρεγκτ Φερχάγκεν, 2022) είναι μια ιστορία για τις επιπτώσεις ενός μη ασφαλούς σπιτιού στη ζωή ενός εφήβου.
Η συμπεριφορά του 14χρονου Ντένις, ο οποίος είναι μάρτυρας ενδοοικογενειακής βίας, αλλάζει, όπως και η σχέση του με τη μητέρα και τους φίλους του. Το φιλμ αναδεικνύει το αναπόφευκτο αποτύπωμα του σκληρού αυτού βιώματος.
Θα μπορέσει ο πρωταγωνιστής να σπάσει τον κύκλο της βίας και να διαφοροποιηθεί;
Ο 11χρονος Νεζ γίνεται μάρτυρας ενός επεισοδίου βίας κατά του μικρού Τιμ από συνομήλικα αγόρια στην ταινία «Στη Γωνία» (Around The Corner, Μαρτίν Τουρκ, 2022). Η συναισθηματική του φόρτιση τον οδηγεί σε παρορμητικές αντιδράσεις και αντίποινα για τα οποία θα μετανιώσει.
Η μοναξιά του και η συναισθηματική πείνα του μικρού Τιμ θα τους φέρουν κοντά, θέτοντας τις βάσεις μιας φιλίας κατ’ ανάγκην. Αλλά οι εκπαιδευτικές δράσεις του φεστιβάλ δεν περιορίζονται σε τρία Σαββατοκύριακα, όπως εξηγεί στο Marie Claire η Καλλιόπη Χαραλάμπους, μητέρα η ίδια και παραγωγός θεάτρου και τηλεόρασης.
«Μπαίνουμε στον έβδομο χρόνο μας φέτος, με την έβδομη διοργάνωση που θα είναι τον Νοέμβριο και τις εκπαιδευτικές και κοινωνικές δράσεις που κάνουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας, η οποία προβάλλει δωρεάν ταινίες προσβάσιμες σε όλους και με όλες τις δράσεις που κάνουμε εντός και εκτός Αθηνών, πάντα, χρησιμοποιώντας τον κινηματογράφο.
Και τώρα εγκαινιάζουμε έναν χώρο για τα workshops μας και τα Σχολεία Γονέων στο κέντρο της Αθήνας, με σκοπό να διευρύνουμε ακόμα περισσότερο τις εκπαιδευτικές μας δράσεις και με φυσική παρουσία, ώστε να συναντιόμαστε και μέσα σε μιάμιση ώρα να θέτουμε κάποια ερωτήματα, να πάρουμε κάτι πίσω στο σπίτι για κουβέντα.
Πάντα έχουμε έναν ψυχολόγο, έναν παιδοψυχολόγο μαζί μας, ο οποίος συντονίζει τη συζήτηση σε όλες μας τις δράσεις», λέει η διευθύντρια του Παιδικού και Εφηβικού Φεστιβάλ.
«Το “Στα Θρανία για τη Βία” είναι μια θεματική, η οποία μας απασχολεί από την αρχή της φετινής σχολικής χρονιάς και γι’ αυτό επιλέξαμε να έχουμε ένα ειδικά σχεδιασμένο πρόγραμμα για όλα τα Γυμνάσια της Αττικής, που έρχονται και παρακολουθούν τις ταινίες και για τα σχολεία της Περιφέρειας διαδικτυακά.
Αντίστοιχα με τα σχολεία γονέων είναι και τα βιωματικά εργαστήρια. Γενικά, τα Σχολεία Γονέων αφορούν τις σχέσεις μας με τα παιδιά μας και τις σχέσεις που έχουν τα αδέρφια μεταξύ τους.
Μια ταινία για την υπερπροστασία και το helicopter parenting οδήγησε σε ένα από τα πιο πετυχημένα Σχολεία Γονέων, γιατί μέσω app και κινητού παρακολουθούμε πάρα πολύ τα παιδιά, είμαστε όμως κοντά τους ψυχικά;
Επειδή είμαστε μια μικρή και κλειστή κοινωνία στην Ελλάδα, έχουμε την τάση να μη μιλάμε για κάποια πράγματα, αλλά οφείλουμε να προετοιμάζουμε τα παιδιά μας και να είμαστε προετοιμασμένοι κι εμείς οι ίδιοι να καταλάβουμε σημάδια και ενδείξεις.
Είναι η ψυχική εγγύτητα στην οποία έχουμε έλλειμμα
Δεν αρκεί απλά να παρακολουθούμε το θέμα της νεανικής παραβατικότητας να γίνεται πρώτη είδηση στα δελτία, ευχόμενοι ο καθένας να μη συμβεί σε εμάς. Προτείνουμε πιο ενεργητικούς τρόπους αντιμετώπισης των θεμάτων.
Το ίδιο ισχύει για το θέμα των δικαιωμάτων, της διαφορετικότητας κ.λπ. Επειδή είμαστε μια μικρή και κλειστή κοινωνία στην Ελλάδα, έχουμε την τάση να μη μιλάμε για κάποια πράγματα, αλλά οφείλουμε να προετοιμάζουμε τα παιδιά μας και να είμαστε προετοιμασμένοι κι εμείς οι ίδιοι να καταλάβουμε σημάδια και ενδείξεις.
Το πώς θα διαχειριστούμε εμείς οι μεγαλύτεροι, η κοινωνία, οι γονείς, οι δάσκαλοι, μια κρίση, έχει να κάνει με το πόσο εκπαιδευμένοι είμαστε, πόσο διατεθειμένοι είμαστε να δούμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη», καταλήγει η Καλλιόπη Χαραλάμπους.
Οικογένεια uber alles
Φταίνε τα videogames, οι βίαιες ταινίες και σειρές, φταίνε τα social media. Φταίει η trap, οι κακές παρέες, η ανέχεια, η οικονομική κρίση. Φταίνε η πανδημία, η ηλικία, η γενική απογοήτευση.
«Τα τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει και η ένταση και η αύξηση των συμπεριφορών βίας. Αλλά θα λέγαμε ότι έχουν αλλάξει και τα χαρακτηριστικά της. Δηλαδή, αυτή τη στιγμή βλέπουμε συμπεριφορές ιδιαίτερης σκληρότητας στους νέους και τους εφήβους. Οπου η αδιαφορία για τον άλλον, η απάθεια ή η πλήρης απουσία ενσυναίσθησης είναι έκδηλες. Το γιατί, είναι ένα ερώτημα με απάντηση σύνθετη και πολυπαραγοντική», λέει η ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος και επιστημονική σύμβουλος του Παιδικού και Εφηβικού Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου, Κέλλυ Μωραΐτη.
Ο βασικός πυρήνας μέσα στον οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά είναι η οικογένεια και η αλήθεια είναι ότι η οικογένεια θεσμικά βρίσκεται σε κρίση.
Η ψυχολόγος που συνεργάζεται με τη «Μέριμνα» – εταιρεία για τη φροντίδα οικογενειών στην ασθένεια και το θάνατο, καθώς είναι εξειδικευμένη σε θέματα απώλειας και τραύματος, διδάσκει στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής στον τομέα της Γνωσιακής Ψυχοθεραπείας.
«Σίγουρα η βία των νέων δεν είναι κάτι που συμβαίνει έξω από την κοινωνία και αφορά μόνο εκείνους. Και μόνο αν δούμε προσεκτικά τις ευρύτερες συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν τα παιδιά θα πάρουμε απαντήσεις. Είναι συνθήκες κοινωνικής και οικονομικής κρίσης, κρίσης σε επίπεδο αξιών. Είναι συνθήκες όπου έχει προηγηθεί μια πανδημία που κόστισε σε πολλά επίπεδα στους νέους και τους εφήβους. Και συνθήκες όπου η ζωή έχει μεταφερθεί σε έναν ψηφιακό κόσμο», εξηγεί η ίδια.
«Δεν μπορούμε να πούμε ότι τα social media, που έχουν εισχωρήσει σε τέτοιο βαθμό στην καθημερινότητα, δεν ευθύνονται σε έναν βαθμό γι’ αυτό. Γιατί είναι αλήθεια ότι η πλειονότητα των παιδιών είναι σε έναν τέτοιο κόσμο, σε ένα ψηφιακό περιβάλλον. Χωρίς να σημαίνει ότι όλα εκτίθενται με τον ίδιο τρόπο και με τον ίδιο βαθμό.
Υπάρχουν παιδιά που είναι περισσότερο προστατευμένα και πλαισιωμένα, αλλά σίγουρα αυτό που βλέπουμε στα social media είναι μία κουλτούρα πιο επιφανειακή, που όχι μόνο απενοχοποιεί τη βία, αλλά και την ταυτίζει με τη δύναμη και την ισχύ που στα μυαλά τα νεανικά και τα εφηβικά είναι πάρα πολύ ελκυστική.
Η δυνατότητα ανεξέλεγκτης πρόσβασης δεν συνεπάγεται ταυτόχρονα μια δυνατότητα επεξεργασίας και διαχείρισης αυτών που βλέπουν τα παιδιά. Εκτίθενται σε πράγματα που αδυνατούν μόνα τους να τακτοποιήσουν, να επεξεργαστούν. Από τη φύση τους βρίσκονται σε μια φάση αναπτυξιακά, που βλέπουμε παρορμητικότητα, έλλειψη μιας ολοκληρωμένης κριτικής ματιάς.
Ο βασικός πυρήνας μέσα στον οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά είναι η οικογένεια και η αλήθεια είναι ότι η οικογένεια θεσμικά βρίσκεται σε κρίση.
Εχει αλλάξει ποιοτικά η έννοια της οικογένειας, έχει χάσει κάποιους από τους βασικούς ρόλους της: να εμφυσήσει αξίες, σεβασμό, ενσυναίσθηση, να διδάξει τρόπους υγιούς έκφρασης, διαχείρισης, να αποτελέσει ένα συνολικά θετικό πρότυπο για τα παιδιά.
Στην πραγματικότητα, κανένας γονιός δεν επιθυμεί το παιδί του να γίνει παραβατικό, αλλά, η απουσία ανάληψης ευθύνης, ο ανεπαρκής γονικός έλεγχος, μια πολύ σκληρή διαπαιδαγώγηση, σχετίζονται με την εικόνα που βλέπουμε σήμερα.
Τις περισσότερες φορές βλέπουμε μια πλήρη απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας και γονείς να στέκονται, στην καλή περίπτωση, αμήχανοι, στην κακή περίπτωση, απόντες από όλο αυτό που συμβαίνει, μέχρι τελικά να μπει μια ταμπέλα παραβατικότητας και βιαιότητας στο παιδί τους. Και αυτό, στην πραγματικότητα, είναι μέρος του προβλήματος», σημειώνει η κυρία Μωραΐτη.
