Η αίθουσα ήταν ασφυκτικά γεμάτη. Οι δύο γυναίκες στέκονταν όρθιες εδώ και ώρες. Περισσότεροι από 1.000 καλεσμένοι περίμεναν να σφίξουν το χέρι της πρωθυπουργού και της μονάρχη στην ετήσια δεξίωση των διπλωματών στο Μπάκιγχαμ.
Καθώς όμως η βασίλισσα έπλεε αγέρωχη σε μία θάλασσα από πρέσβεις και υπουργούς, η σιδηρά κυρία δεν άντεξε. Εγινε άσπρη σαν το πανί και σωριάστηκε σε μια καρέκλα. Την επόμενη χρονιά, την ίδια μέρα στην ίδια εκδήλωση, η Μάργκαρετ Θάτσερ λιποθύμησε ξανά.
Η Ελισάβετ, από την άλλη άκρη της αίθουσας, παρατήρησε: «Αχ, κοίτα, κατέρρευσε πάλι». Ηταν σαφές ποια από τις δύο συνομήλικες γυναίκες ήταν πραγματικά σιδηρά και τώρα πια ξέρουμε και ποια από τις δύο έφτασε στα 95 και έκανε την κηδεία του συζύγου της προσκαλώντας την κολλητή του φίλη.
Η Ελισάβετ Β’ είναι η μακροβιότερη μονάρχης στην Ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, η μακροβιότερη βασίλισσα στην Παγκόσμια Ιστορία και σίγουρα μία γυναίκα-φαινόμενο στης οποίας τα χρόνια και την πνευματική διαύγεια θα θέλαμε πολύ να φτάσουμε. Στο βιβλίο Long Live the Queen που κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες, ο Μπράιαν Κοζλόφσκι μελετάει προσεκτικά όλες τις πτυχές της προσωπικότητας της βασίλισσας. Ετσι, πέρα από αυτά που ξέρουμε για την ανθεκτική κράση της, την αποχή από καταχρήσεις, την αυτοπειθαρχία και το ιερό 5 o’clock tea ανακαλύπτουμε τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά της μακροζωίας.
«Μην είσαι ηττοπαθής, είναι πολύ μικροαστικό»
Η ατάκα έρχεται από το «Downton Abbey», θα μπορούσε όμως και να ανήκει στη βασίλισσα. Γιατί διαχειρίζεται άψογα ό,τι κι αν συμβαίνει στον κόσμο της. Ακόμα και στα 70s, όταν έχασε τέσσερα μέλη της οικογένειάς της και διαλύθηκε ο γάμος της αδερφής της πριγκίπισσας Μαργαρίτας, δεν εξέφρασε τον πόνο της. «Ασχολούμαστε περισσότερο με ό,τι είναι λάθος και λιγότερο με τα σωστά», σχολίασε στα τέλη του 1974. Ομως η κατάθλιψη φέρνει κατάθλιψη. Παρόλο που επικρατεί η άποψη ότι οι έξυπνοι άνθρωποι έχουν επαφή με τα συναισθήματά τους, «η υπερβολική ενδοσκόπηση μπορεί να γίνει ένα ψυχολογικό ξύσιμο της πληγής», λέει ο καθηγητής Ψυχολογίας Γουίλιαμ Ιρβάιν. «Κάτι τέτοιο μπορεί να καθυστερήσει τη φυσική θεραπευτική διαδικασία». Ή και να την εμποδίσει για πάντα.
Το συναισθηματικό ναυάγιο της πριγκίπισσας Νταϊάνας είναι ένα καλό παράδειγμα. Καθώς αναμασούσε την ψευδο-φιλοσοφία του «νιώσε το για να το θεραπεύσεις», η Ντι ξόδεψε χρόνια και μία μικρή περιουσία τρέχοντας από τη μία δακρύβρεχτη συνεδρία στην επόμενη. Εθισμένη στην ανασκαφή του παρελθόντος για οδυνηρές αναμνήσεις, πέρασε από ψυχοθεραπευτές, δοκίμασε την ανάλυση ονείρων του Γιουνγκ, υποβλήθηκε σε υπνοθεραπεία για να «ρίξει το θυμό της σε μία καμινάδα για να καεί».
Δοκίμασε ακόμη και την υδροθεραπεία του παχέος εντέρου με την ελπίδα ότι θα πάρει όλη της την επιθετικότητα. Αλλά τίποτα δεν της έφερε την ψυχική ηρεμία που είχε ανάγκη και την πνευματική ελευθερία που κάθε θεραπεία τής υποσχόταν. «Ανακάλυψα ότι δεν είχε νόημα», παραδέχτηκε η Νταϊάνα λίγους μήνες πριν από το θάνατό της, στρεφόμενη ενάντια σε ένα σύστημα που ήταν σαφές ότι την κρατούσε σε έναν φαύλο κύκλο αυτολύπησης.
Η ψυχολόγος και ειδική στο πένθος Λούσι Χον παρατηρεί ότι η απλή αλλά μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανθεκτικές προσωπικότητες, όπως της βασίλισσας, είναι ότι επιβιώνουν από τις τραγωδίες, ενώ οι ευάλωτες, σαν της πριγκίπισσας, κατακερματίζονται. «Οι πρώτοι κάνουν μία στοχευμένη και διαρκή προσπάθεια να συντονίζονται με ό,τι είναι θετικό στον κόσμο τους. Για να το πετύχετε πρέπει κάθε φορά να θέτετε μία στρατηγική ερώτηση στον εαυτό σας: αυτή η αρνητική σκέψη ή συμπεριφορά με βοηθάει ή με πονάει;».
Δεν υπάρχει «εγώ» στη μεγαλειότητα
Αν κάτι περιγράφει πλήρως την προσωπικότητα της Ελισάβετ είναι η αυτο-υπέρβαση. «Πρόκειται για το λιγότερο εγωκεντρικό άτομο στον κόσμο», λέει ένα πρώην μέλος της αυλής. «Δεν θεωρεί ότι έχει ενδιαφέρον το να μιλάει για τον εαυτό της». Ακόμα και στη χρήση του λόγου, προτιμάει να εκφράζεται αόριστα στο τρίτο πρόσωπο από το να λέει «εγώ» ή «εμένα».
Αντιμετωπίζει τη ζωή από απόσταση, από μία απομακρυσμένη θέση ισχύος. Ο φιλόσοφος Πιερ Χαντό όρισε τη «θέα από ψηλά» ως ιδανική τακτική προσέγγισης της πραγματικότητας. Αλλωστε, ανάμεσα στους Στωικούς ήταν γνωστό ότι όσο περισσότερο βγαίνει κανείς από τον εαυτό του, τόσο πιο εύκολα διαχειρίζεται τα καθημερινά γεγονότα και τόσο λιγότερο στρες βιώνει. Ο Στωικός αυτοκράτορας της Ρώμης Μάρκος Αυρήλιος μπορούσε να επεξεργαστεί καλύτερα τα προβλήματά του όταν απομακρυνόταν πνευματικά από τη δράση, φτάνοντας να οραματίζεται ακόμη και ότι ίπταται στο σύμπαν. «Να παρακολουθείς την πορεία των αστεριών σαν να βρίσκεσαι κοντά τους. Αυτός ο οραματισμός θα σε καθαρίσει από τα σκουπίδια της επίγειας ζωής», είχε πει. Ωστόσο η Ελισάβετ έμαθε την τέχνη από τη μητέρα της.
«Η βασιλομήτωρ ήταν μοναδική στην ήρεμη αποστασιοποίηση», λέει ο στρατηγός Κόλιν Μπέργκες. Αν κάτι την ανησυχούσε, δεν έλεγε «είμαι στενοχωρημένη», αλλά «δεν βρίσκετε ότι είναι θλιβερό;». Σε μία προσωπική απογοήτευση θα ρωτούσε «μα δεν είναι ενοχλητικό;», προσέχοντας πάντα να αποφύγει την εσωτερίκευση του «εγώ» και του «εμένα».
Η αποστασιοποίηση ήταν η τακτική που βοήθησε την Καμίλα να επιβιώσει από τη δική της μιντιακή καταιγίδα. Κουβαλώντας την κατηγορία ότι διέλυσε το παραμύθι Κάρολος – Νταϊάνα, η «πιο μισητή γυναίκα στη Μεγάλη Βρετανία», κατάφερε μετά από δεκαετίες να θεωρείται μία αξιοσέβαστη δούκισσα. Την εποχή που η Νταϊάνα τής είχε βγάλει το παρατσούκλι «ροτβάιλερ», για να ειρωνευτεί την εμφάνιση αλλά και την αρπακτική της διάθεση, η Καμίλα απαντούσε στο τηλέφωνο: «Εδώ ροτβάιλερ, λέγετε, παρακαλώ». Η αυτo-αποστασιοποίηση είναι σήμερα ένα σημαντικό εργαλείο της γνωστικής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας για την κατάθλιψη και την αγχώδη διαταραχή. Οι ειδικοί προσπαθούν να βοηθήσουν τους ασθενείς να θέσουν μία απόσταση ανάμεσα στους εαυτούς τους και τα συναισθήματά τους ώστε να καταλάβουν ότι οι σκέψεις που έχουν στο κεφάλι τους είναι απλώς η προσωπική και μερικές φορές παραποιημένη ερμηνεία της πραγματικότητας και όχι η αντικειμενική αλήθεια, λέει ο ψυχολόγος Γουόλτερ Μισέλ.
Ξεκουράσου σαν το βασίλειό σου να εξαρτιόταν από αυτό
Αν και έχει υπάρξει τόσο πολυάσχολη και δραστήρια όσο λίγοι ηγέτες, η βασίλισσα ξέρει να επιβραδύνει τους ρυθμούς όταν πρέπει. Στην ενήλικη ζωή της η Ελισάβετ δεν έχει πάει ποτέ κανονικές διακοπές σε κοσμοπολίτικο θέρετρο. Οι περιοδείες της στο εξωτερικό πάντα προγραμματίζονταν έτσι ώστε να έχουν εθνική σημασία. «Τα πάρτυ», λέει ο βασιλικός συγγραφέας Μπράιαν Χόι, «είναι το τελευταίο πράγμα στο μυαλό της». Γιατί μπορεί η βασίλισσα να έχει κάνει τις περισσότερες χειραψίες στην Iστορία, κατά βάθος όμως είναι «η πιο εσωστρεφής διασημότητα στον κόσμο», σύμφωνα με το «Reader’s Digest». Γι’ αυτό και οι οκτώ εβδομάδες διακοπές κάθε χρόνο στο ήσυχο Μπαλμόραλ των 50.000 εκταρίων, που τόσο πολύ βαριόταν η εξωστρεφής Νταϊάνα, είναι ζωτικής σημασίας για εκείνη.
Εννοείται ότι ξεκούραση δεν σημαίνει ξάπλα. Από μικρή η βασίλισσα είχε την ανάγκη να ασχολείται με κάποια δραστηριότητα, η οποία περιελάμβανε συνήθως άλογα. Η πρακτική αυτή ονομάζεται «ηθελημένη ανάπαυλα» και στην ψυχολογία θεωρείται πολύ πιο αναζωογονητική για το σώμα και το πνεύμα από τη σεζ-λονγκ. «Τα χόμπι που απαιτούν δεξιότητες, οι συνήθειες που θέτουν στόχους και όρια, τα προσωπικά ενδιαφέροντα και ιδιαίτερα η αυτοπειθαρχία που απαιτούν κάνουν την αναψυχή αυτό που πρέπει κυριολεκτικά να είναι», λέει ο καθηγητής Ψυχολογίας Μιχάλι Τζίκτζεν.
Το δόγμα less is more
Πάντα έδειχνε μικρότερη από την ηλικία της και φαίνεται ότι η αψεγάδιαστη επιδερμίδα της την έχει βοηθήσει πολύ σε αυτό. Ο Σέσιλ Μπίτον είχε μαγευτεί από «τα ζυγωματικά της στο χρώμα της ροζ ζάχαρης», το 1953, όταν τη φωτογράφισε για τη στέψη της. Ο βαρόνος Ντίτο, όταν τη γνώρισε, είπε στον Φίλιππο: «Δεν ήξερα ότι έχει τόσο όμορφο δέρμα».
Και ο πρίγκιπας απάντησε κάπως ανάρμοστα: «Ετσι είναι σε όλο της το σώμα». «Η κρεμώδης σφριγηλή επιδερμίδα της βασίλισσας είναι ένα μήνυμα προς τις γυναίκες που πιστεύουν ότι τα ακριβά καλλυντικά είναι το μυστικό της ομορφιάς», λέει η Αν Μόροου, βασιλική συγγραφέας. Επί χρόνια χρησιμοποιούσε τα προϊόντα της οικονομικής σειράς Cyclax, μιας βρετανικής εταιρείας καλλυντικών από το 1896.
Το δόγμα less is more εφαρμόζεται και στο μακιγιάζ της Ελισάβετ, καθώς πάντα βάφεται μόνη της και ποτέ δεν βάζει κάτι παραπάνω από πούδρα και κραγιόν. Μόνο για τη μετάδοση του χριστουγεννιάτικου μηνύματος δέχεται τις υπηρεσίες ενός makeup artist. Για αισθητικούς, πλαστικούς χειρουργούς κ.λπ., ούτε λόγος. Το μόνο που θα μπορούσε να θεωρηθεί μυστικό ομορφιάς είναι η εμμονή της με τον ήλιο. Σε κάθε έξοδο προστατεύει με κάτι το κεφάλι της, καπέλο για τις επίσημες περιστάσεις, μαντίλι στις απλές βόλτες. Μαζί με το παρασόλ που συχνά κρατάει και την απόφασή της να περνάει τα καλοκαίρια στη Σκοτία και όχι σε κάποιο ηλιόλουστο θέρετρο της Καραϊβικής, η επιμονή της να αποφεύγει τον ήλιο την έχει αποζημιώσει.
Επιπλέον, η μικρή αύξηση του βάρους της την έχει βοηθήσει περισσότερο από κάθε κρέμα στον αντιρυτιδικό αγώνα. Αντίθετα με τη νύφη της, Γουόλις Σίμσον, που έλεγε ότι μία γυναίκα ποτέ δεν είναι υπερβολικά πλούσια ή υπερβολικά αδύνατη, η βασίλισσα δεν είχε στόχους Τουίγκι. «Στην πραγματικότητα μετά τα 80 είναι δύσκολο να διατηρήσουμε ή ν’ αυξήσουμε το βάρος μας. Το παράδοξο είναι ότι λίγα κιλά παραπάνω ωφελούν την ηλικία αυτή», εξηγεί η Μπάρμπαρα Νίκλας, καθηγήτρια Παθολογίας. «Δεν είναι καλό για την υγεία να είμαστε κοκαλιάρηδες καθώς μεγαλώνουμε».
Αλλο ένα στοιχείο για το οποίο θα της είμαστε αιώνια ευγνώμονες είναι η γυμναστική. Γιατί αυτή η λέξη δεν μπήκε ποτέ στην ημερήσια διάταξη. Δεν έχει σηκώσει ούτε ένα βαράκι, δεν έχει ανέβει σε ελλειπτικό, δεν έχει κάνει ούτε έναν κοιλιακό, ραχιαίο ή βαθύ κάθισμα. Η μόνη προπόνηση που ακολούθησε ήταν οι πολύμηνες πρόβες με το σχεδόν τρίκιλο στέμμα από μασίφ χρυσό στο κεφάλι ενόψει της ενθρόνισής της. Η κορώνα πλέον εκτίθεται στο Tower of London και η βασίλισσα γυμνάζει κάθε χρόνο τις άνω μυϊκές ομάδες της όταν κηρύσσει την έναρξη των εργασιών του κοινοβουλίου φορώντας τη βελούδινη βασιλική τήβεννο των επτά κιλών.
Στο πρόγραμμά της βέβαια πάντα υπάρχει η σωματική κίνηση με χαμηλούς καρδιακούς ρυθμούς. Κάθε μεσημέρι στις 2.30 βγαίνει για βόλτα στους κήπους του Μπάκιγχαμ με τα βασιλικά κόργκι, τα αγαπημένα της σκυλάκια, ενώ μέχρι τα 94 της έκανε και ιππασία. «Η ένταση της κίνησης δεν χρειάζεται να είναι εξαντλητική ή να μας λούζει στον ιδρώτα για να μετράει», λέει η κινησιολόγος Μισέλ Σίγκαρ. «Οι επιλογές ήπιας κίνησης έχουν εξίσου καλό αποτέλεσμα ή και καλύτερο απ’ ό,τι ένα αυστηρό ασκησιολόγιο – ειδικά όταν κανείς επιδίδεται σε δραστηριότητες που απολαμβάνει». Ευχαριστούμε, βασίλισσα, και εις πολλά έτη.
