Από τι είναι φτιαγμένος ένας τόπος;
Κάθε φορά που ετοιμάζομαι για ένα ταξίδι προσπαθώ να πηγαίνω χωρίς προδιαγεγραμμένες υποθέσεις και προσδοκίες. Πρόκειται για ένα ξεβόλεμα του νου, που αναζητά απεγνωσμένα τη σιγουριά του γνώριμου. Να αναιρέσεις τα στερεότυπα!, λέω στον εαυτό μου. Κάπως έτσι ξεκίνησα να σχεδιάζω το ταξίδι μου για το Μπανγκλαντές. Στο μεταίχμιο μιας προσπάθειας να αποβάλω όλες τις εικόνες που συνειρμικά μου έφερνε η χώρα στο μυαλό: φτώχεια, γυναικεία δικαιώματα, παιδική εργασία, εκμετάλλευση εργαζομένων (μεγάλες εταιρείες ρούχων – made in Bangladesh), ακραία καιρικά φαινόμενα… εικόνες που ενισχύονταν και από όσα γνώριζα μέσα από τη δουλειά μου σε μια αναπτυξιακή οργάνωση.
Φτάνοντας αργά τη νύχτα και κυκλοφορώντας σε μια Ντάκα, όπου ο συνωστισμός και τα κορναρίσματα δεν υπάγονταν σε κανόνες κοινής ησυχίας, άρχισε να παγιώνεται στο μυαλό μου η εικόνα χάους που είχα η ίδια χτίσει. Διασχίζοντας την Ντάκα το πρωί, μια πυκνοκατοικημένη πόλη 12,5 εκατ. ανθρώπων, μπήκα αμέσως στον παλμό της ασιατικής μεγαλούπολης… Χρώματα στα ρούχα και χαμόγελα στα πρόσωπα ανταγωνίζονται σε πληθωρικότητα τη φασαρία και τον συνωστισμό. Οι περισσότεροι σταματούν να χαιρετήσουν ποζάροντας για μια φωτογραφία. Το πρώτο μου άγχος μήπως με τον φωτογράφο εισβάλουμε και παρενοχλήσουμε την καθημερινότητά τους αρχίζει να δίνει τη θέση του στην αίσθηση ότι οι άνθρωποι αυτοί θέλουν να δηλώσουν το «παρών». Σε μια ομάδα, σε μια γιορτή, στον κόσμο όλο.
Οι γυναίκες μπροστά
Το ταξίδι μας περιλάμβανε αρκετές μετακινήσεις, με εσωτερικές πτήσεις και διαδρομές με το αυτοκίνητο σε απομακρυσμένες περιοχές, στις κοινότητες δράσης της ActionAid, προκειμένου να καταγράψουμε, μαζί με τον φωτογράφο Γιώργο Καπλανίδη, τις εικόνες από τη χώρα, τους ανθρώπους και τη δουλειά της οργάνωσης. Πρώτος σταθμός η κοινότητα Λαλμονιρχάτ, σε μια απομακρυσμένη περιοχή στα βόρεια σύνορα της χώρας, όπου τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι έμφυλες διακρίσεις, η βία κατά των γυναικών και οι παιδικοί γάμοι αποτελούν καθημερινές προκλήσεις για τους κατοίκους.
Οι ομάδες γυναικών της ActionAid εκπαιδεύονται, συνεργάζονται και δραστηριοποιούνται για την αντιμετώπισή τους. Στα πρόσωπά τους προσπαθώ να διακρίνω τις γυναίκες που μόλις λίγα χρόνια πριν ζούσαν περιορισμένες στο σπίτι, δεν είχαν λόγο σε κανένα θέμα της οικογενειακής, οικονομικής ή κοινωνικής ζωής, ενώ τα περιστατικά της ενδοοικογενειακής βίας άγγιζαν το 90%. Τίποτε στη δύναμη της φωνής τους και στη γαλήνη του βλέμματός τους δεν προδίδει αυτές τις μέρες του παρελθόντος.
Κάποιες άλλες εξακολουθούν να βιώνουν τον απόλυτο αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση. Πρωταρχική τους αγωνία είναι να προστατέψουν τα παιδιά τους. Είναι γυναίκες που δουλεύουν ως άτυπες σεξεργάτριες και ζουν στη σκιά του ίδιου τους του εαυτού, υπό το φόβο μήπως αποκαλυφθεί η δουλειά που κάνουν στα παιδιά τους και τα καταδικάσουν κι εκείνα στην περιφρόνηση και περιθωριοποίηση. «Φτάνεις σε ένα έσχατο σημείο στη ζωή σου, που δεν έχεις κανέναν τρόπο να εξασφαλίσεις φαγητό για σένα και τα παιδιά σου – διαφορετικά δεν θα αποφάσιζες ποτέ να κάνεις αυτή τη δουλειά», μας είπε η Muruna, μητέρα τριών παιδιών, τα οποία συμμετέχουν στο πρόγραμμα της ActionAid Ελλάδας, που στηρίζει την εκπαίδευση των παιδιών, οι μητέρες των οποίων δουλεύουν στη βιομηχανία του σεξ. Η αμοιβή τους μπορεί να είναι γύρω στα 200 τάκα (1,70 ευρώ), ενώ μία από τις γυναίκες μάς είπε ότι «έχει πάει» και για 50 τάκα (0,4 ευρώ), αφού το παιδί της ήταν δυο μέρες νηστικό… Τριάντα πέντε παιδιά έχουν καταφέρει να επιστρέψουν στο σχολείο μέσα από το πρόγραμμα, με τη στήριξη των δασκάλων και του δικτύου γυναικών. Γιατρός, δασκάλα, ηλεκτρολόγος, μηχανικός είναι μερικές από τις δουλειές που ονειρεύονται να κάνουν.
Επάγγελμα παιδί
Το Happy Home στην Ντάκα ήταν ο επόμενος σταθμός. Πρόκειται για ένα σπίτι που φιλοξενεί αυτή τη στιγμή 65 κορίτσια 7-23 ετών, ορφανά ή από οικογένειες με σοβαρά προβλήματα. Τα κορίτσια πηγαίνουν σχολείο, συμμετέχουν σε ποικίλες δραστηριότητες, αθλητικές ή καλλιτεχνικές, στηρίζονται για να σπουδάσουν. «Είναι πραγματικά μια μαγική εμπειρία για μένα», δηλώνει η υπεύθυνη του κέντρου, Adon Janatul, και συμπληρώνει: «Βλέποντας αυτά τα κορίτσια να ανθίζουν, τα ενθαρρύνω και τα επαινώ για όσα πετυχαίνουν. Μπορώ να δω τον πόνο τους όταν έρχονται εδώ πρώτη φορά, και τώρα τα χαμόγελα στα πρόσωπά τους – είναι πραγματικά μαγικό!»
Στην κοινότητα Μπισουμπαρπούρ, που επισκεφτήκαμε στη συνέχεια, οι ομάδες παιδιών είχαν την τιμητική τους. Ένας τρόπος να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να ευαισθητοποιήσουν το κοινό είναι το θέατρο. Με χιουμοριστική διάθεση, αλλά και με ταλέντο επαγγελματία, τα παιδιά αγγίζουν θέματα που πονούν την καθημερινότητα και το μέλλον τους. Οι θεατρικές παραστάσεις ευαισθητοποίησης θυμίζουν έτσι κάτι από τη μέθεξη και την κάθαρση του αρχαίου δράματος. Ο Αλαμίν, από τους πρωταγωνιστές της παράστασης που παρακολουθήσαμε, είναι επικεφαλής της ομάδας παιδιών- δημοσιογράφων.
Μαζί με τα υπόλοιπα μέλη βρίσκονται σε επαγρύπνηση ώστε να εντοπίζουν τα περιστατικά παιδικών γάμων, αλλά και τα γενικότερα προβλήματα της κοινότητας και να τα κοινοποιούν, διεκδικώντας από τις αρχές να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους. Μια από τις πιο σημαντικές πρώτες νίκες της ομάδας ήταν η αποτροπή ενός γάμου, όπως μας την περιγράφει ο ίδιος: «Ενημερωθήκαμε την ημέρα που θα γινόταν ο γάμος. Η ομάδα μας ενημέρωσε τις αρχές και την αστυνομία. Όταν έφτασε ο γαμπρός, εμείς πήγαμε μαζί με την αστυνομία και καταφέραμε να σταματήσουμε τον γάμο. Το κορίτσι ήταν πανευτυχές, γιατί δεν ήθελε να παντρευτεί σε αυτή την ηλικία».
Όλα τα παιδιά θέλουν να μοιραστούν τις ιστορίες τους, τον ενθουσιασμό τους και να στείλουν το δικό τους μήνυμα στους νέους στην Ελλάδα. Όπως η Σίμα, που αντιστέκεται στην πίεση του πατέρα της να την παντρέψει και βοηθά στα μαθήματα μικρότερα παιδιά για να μπορεί να καλύπτει τα σχολικά της έξοδα: «Είμαι αποφασισμένη να παλέψω ενάντια στον πρόωρο γάμο. Θέλω να πω και στους νέους στην Ελλάδα: όσο δύσκολες και αν είναι οι συνθήκες, μη σταματάτε ποτέ να αγωνίζεστε για τα πιστεύω σας!»
Στο «μάτι του κυκλώνα»
Η περιοχή βρίσκεται συχνά στο έλεος των φυσικών καταστροφών, που κοστίζουν ανθρώπινες ζωές και περιουσίες και εγκλωβίζουν τους κατοίκους στον κύκλο της φτώχειας. Οι ομάδες γυναικών εκπαιδεύονται ώστε να μπορούν να βοηθούν την κοινότητα στην πρόληψη και αντιμετώπισή τους. Οι μνήμες από την περσινή τεράστια καταστροφή είναι νωπές. Μεταφορικά και κυριολεκτικά, αφού ο τόπος δεν προλαβαίνει να «στεγνώσει», προτού μια νέα κρίση κάνει πάλι την εμφάνισή της. Η Ρούκια κοιμόταν, όταν το σπίτι της πλημμύρισε. Ξύπνησε μέσα στη νύχτα από τις φωνές των πουλερικών της. Τα ζώα της ήταν μέσα στο νερό, αλλά δεν μπορούσε να τα βοηθήσει. Έπρεπε να βγάλει από το σπίτι την οικογένεια και να ειδοποιήσει και το υπόλοιπο χωριό. Ως μέλος της ομάδας αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, ήξερε τι έπρεπε να κάνει. Ήδη, δύο ημέρες πριν είχε ετοιμάσει προμήθειες φαγητού, καθώς η συνεχόμενη βροχή ήταν σημάδι γι’ αυτό που θα ακολουθούσε. Αυτό ήταν σωτήριο για την επιβίωσή τους τις πρώτες ημέρες της κρίσης. Η ομάδα γυναικών διατηρεί ένα ταμείο, απ’ όπου όποια έχει ανάγκη μπορεί να δανειστεί και να τα επιστρέψει όταν μπορέσει. Έτσι, η Ρούκια, όπως και άλλες γυναίκες, δανείστηκε και έλαβε και μία επιπλέον ενίσχυση από την ActionAid, για να αγοράσει άλλα ζώα και να μπορέσει να φτιάξει το σπίτι της, να πάρει καινούρια σχολικά για τα παιδιά και να ξεκινήσει από την αρχή – μέχρι την επόμενη φορά…
Κοιτάζοντας γύρω, δεν μπορείς να μη νιώσεις πόσο εκτεθειμένοι είναι οι άνθρωποι στις καιρικές συνθήκες. Τα σπίτια, πρόχειρες κατασκευές φτιαγμένες από λαμαρίνες, οι δρόμοι, δύσβατοι, που γίνονται αμέσως λάσπη, οι εκτάσεις, καλυμμένες μόνιμα με νερό, που σε ενδεχόμενη καταιγίδα μετατρέπονται σε ορμητικά ποτάμια. Κάποια παιδιά τσαλαβουτούν ανέμελα στο νερό, ενώ πιο πέρα μια ομάδα ψαράδων -πατέρες και γιοι- μαζεύουν τα δίχτυα κοπιάζοντας, αλλά χωρίς να παραλείψουν να στείλουν ένα χαμόγελο στην κάμερα.
Μια στιγμή προσωπική
Ένας από τους λόγους που με έκαναν να αγαπήσω τόσο το Μπανγκλαντές ήταν σίγουρα και η συνάντησή μου με τον Καμάλ. Ο 18χρονος σήμερα Καμάλ είναι το παιδί με το οποίο συνδεόμουν εδώ και 12 χρόνια μέσω του Προγράμματος Αναδοχής της ActionAid. Πριν από τη συνάντηση ήμουν αγχωμένη και αμήχανη. Από το πρώτο λεπτό της επίσκεψής μου στο σπίτι του Καμάλ κατάλαβα το νόημα όλων αυτών των 12 χρόνων, τη βαθύτερη έννοια της αλληλεγγύης. Δεν είναι απλά η πρακτική οικονομική στήριξη ευάλωτων ανθρώπων. Είναι η σύνδεση και το δέσιμο μεταξύ ανθρώπων που ζουν σε διαφορετικές γωνιές ενός κόσμου όπου τα κοινά έρχονται να σε εκπλήξουν ευχάριστα έναντι των διαφορών. Αποχαιρετώντας την οικογένεια του Καμάλ ένιωθα πλήρης και ας έμενε μέσα μου ένα κενό. Είναι τα κενά που μένουν στην καρδιά σου ρεζερβέ από ανθρώπους που κρατούν για πάντα τη θέση τους, κι ας λείπουν. Και μάλλον όσο πιο πολλά τέτοια κενά έχεις, τόσο πιο πλήρης αισθάνεσαι.
Επίλογος
Θα χαρακτήριζα το ταξίδι μου στο Μπανγκλαντές απροσδόκητο κι ας το σχεδίαζα για μήνες. Γιατί παρόλο που ήρθε να επιβεβαιώσει την εικόνα για τη φτώχεια και τις ανισότητες που κυριαρχούν στη χώρα, έφυγα λαχταρώντας να είμαι κι εγώ ένα κομμάτι αυτού του τόπου, με τους ανθρώπους με την απίστευτη δύναμη, τα παιδιά που ενσαρκώνουν την ελπίδα, με όλη αυτή τη φιλόξενη διάθεση και την ανεξήγητη ενέργεια. Από αυτά τα υλικά φτιάχνεται στην πραγματικότητα ένας τόπος.
Αν κατέρριψα τελικά τα στερεότυπα; Πιστεύω πως ναι. Το σίγουρο πάντως είναι πως πλέον, κάθε φορά που θα βλέπω μια ετικέτα που θα γράφει «Made in Bangladesh», το μυαλό μου θα πηγαίνει σε ένα κομμάτι και του δικού μου εαυτού.
Με τη ματιά του φωτογράφουΟ φωτογράφος Γιώργος Καπλανίδης αποτύπωσε με το μαγικό φακό του όλα εκείνα που ίσως να μην μπορείς να περιγράψεις με τις λέξεις από αυτή την εμπειρία και μοιράστηκε τις σκέψεις του και τις εντυπώσεις του: «Όταν μου προτάθηκε να ταξιδέψω στο Μπαγκλαντές, η πρώτη μου σκέψη ήταν πώς αυτό το ταξίδι θα μπορούσε να αλλάξει την αντίληψή μου για τον κόσμο. Περίμενα ότι θα συναντούσα μια διαφορετική κουλτούρα, ανθρώπους που ζουν σε διαφορετικές συνθήκες και προκλήσεις, αλλά που ταυτόχρονα θα είχαν μια αξιοσημείωτη δύναμη και αισιοδοξία. Ήμουν ανυπόμονος να διαμορφώσω μια βαθύτερη κατανόηση της ζωής τους και να την αποτυπώσω μέσα από τις εικόνες. Οι πρώτες εντυπώσεις μου από το Μπανγκλαντές ήταν συναισθηματικά φορτισμένες. Είδα έναν κόσμο που διέρχεται από σημαντικές προκλήσεις, αλλά ταυτόχρονα είναι γεμάτος θετική ενέργεια και αισιοδοξία. Το πράγμα που με συγκίνησε περισσότερο ήταν η ανθρώπινη ανθεκτικότητα και η επιμονή που είδα στους ανθρώπους, ιδίως στα παιδιά και τις γυναίκες που βοηθά η ActionAid. Αυτό ήταν κάτι που ξεπέρασε τις προσδοκίες μου και με έκανε να αντιληφθώ πόσο σημαντικό είναι το έργο που γίνεται εκεί. Η ActionAid πραγματοποιεί μια εξαιρετική εργασία, ενσωματώνοντας τους ανθρώπους σε κοινότητες αλληλεγγύης και αμοιβαίας υποστήριξης. Η εμπειρία που ζήσαμε στο Happy Home ήταν μια συγκινητική στιγμή που θα μείνει αξέχαστη. Αυτό το κτίριο λειτουργεί ως ένας ασφαλής και φιλόξενος χώρος όπου αυτά τα κορίτσια αναπτύσσονται και εκπαιδεύονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, από την παιδική ηλικία τους έως την ενηλικίωσή τους.
Τα κορίτσια δεν βρίσκουν απλά ένα καταφύγιο εκεί, αλλά επίσης εκπαιδεύονται και ενδυναμώνονται για να αντιμετωπίσουν τη ζωή τους με αυτοπεποίθηση και αυτονομία. Πολλά από αυτά συχνά επιστρέφουν και συνεχίζουν να βοηθούν στο έργο αυτό μετά την ενηλικίωσή τους, δίνοντας πίστη και ελπίδα σε άλλα κορίτσια. Είναι μια εντυπωσιακή αλυσίδα αλληλεγγύης και ενδυνάμωσης που δημιουργείται σε αυτόν τον χώρο, και αυτό αποτελεί αναμφισβήτητα μια από τις πιο συγκινητικές εμπειρίες που ζήσαμε. Όταν έφυγα από το Μπανγκλαντές, πήρα μαζί μου τις εμπειρίες μου, τις φωτογραφίες που τράβηξα, αλλά πάνω απ’ όλα, πήρα μια αίσθηση ανανέωσης και ευγνωμοσύνης για τη ζωή που ζούμε. Αυτό που θα ήθελα να μοιραστώ πρώτα με τους δικούς μου ανθρώπους ήταν η απίστευτη δύναμη και ανθεκτικότητα που βρήκα στους ανθρώπους και να τους δείξω πόσο πολύ μπορούμε να επηρεαστούμε και να μάθουμε από άλλες κουλτούρες και κοινότητες σε αυτόν τον πολυπολιτισμικό κόσμο μας».
«Αν θέλεις να μάθεις περισσότερα για τις δράσεις της ActionAid, μπορείς να μπεις στο https://actionaid.gr/»
