Από τη Λίνα Ρόκου
Ποιες είναι οι μεγάλες διεκδικήσεις της ισότητας σήμερα; Θα καταφέρουμε να αλλάξουμε τα στερεότυπα που εμποδίζουν την πρόοδο; Πώς θα αποτρέψουμε την έμφυλη βία; Απαντούν πέντε γυναίκες-εκπρόσωποι φορέων που μάχονται για τα δικαιώματά μας (Women Act, αθηΝΕΑ, Women On Top) και συγκέντρωσαν κείμενα-απαντήσεις στη διαπίστωση: Είμαι Επικίνδυνη στο ομότιτλο βιβλίο που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Key books.
Εκατό γυναίκες γράφουν για όσα βιώνουν στην Ελλάδα σήμερα. Οι ιστορίες τους επιβεβαιώνουν την ανησυχητική αλήθεια ότι η ισότητα δεν έχει επιτευχθεί. Συναντήσαμε πέντε από αυτές και μιλήσαμε μαζί τους για τον τρόπο που οι γυναίκες συσπειρώνονται, ενημερώνονται και αντιδρούν και τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους η κοινωνία θα υψώσει ένα απροσπέλαστο τείχος στις γυναικοκτονίες.
Στέλλα Κάσδαγλη, Συνιδρύτρια Women On Top & Συγγραφέας
Ποιες εντοπίζετε ως τις κυριότερες διακρίσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στο εργασιακό περιβάλλον και στην αγορά εργασίας;
Ανάλογα με την ηλικία και τη φάση ζωής στην οποία βρίσκεται κάθε γυναίκα, οι διακρίσεις αλλάζουν: για τις νέες γυναίκες είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης.
Αργότερα, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν την προκατάληψη γιατί είναι ή πρόκειται, ίσως, να γίνουν μητέρες, ή ακόμη ότι «έχουν χάσει» το ατού της νεανικής ομορφιάς: προσλαμβάνονται πιο δύσκολα, προάγονται πιο σπάνια, πληρώνονται λιγότερο. Στα ανώτερα επίπεδα της ιεραρχίας οι γυναίκες αντιμετωπίζουν το αδιέξοδο που λέει ότι δεν μπορούν να είναι ταυτόχρονα αποτελεσματικές ως ηγέτιδες αλλά και συμπαθητικές – έναν γόρδιο δεσμό για τον οποίο σπαταλάμε υπερβολικά πολύ χρόνο και ενέργεια προσπαθώντας να λύσουμε.
Είναι η ελληνική κοινωνία έτοιμη να δεχτεί μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών σε ηγετικές θέσεις; Τι μπορούμε να κάνουμε για την προώθηση των γυναικών ψηλά στην ιεραρχία των κέντρων λήψεων αποφάσεων;
Η κοινωνία ετοιμάζεται μέσα από τα όσα κάνουμε εμείς καθημερινά, όσα συμβαίνουν διεθνώς και όσα κάνει η Πολιτεία για να εδραιώσει νέους, σύγχρονους θεσμούς και πολιτικές – ο βαθμός της ετοιμότητάς της εξελίσσεται. Πρέπει να έχουμε κι εμείς τη συνείδηση ότι οι επιλογές και οι πράξεις μας επηρεάζουν έναν ευρύτερο κύκλο γύρω μας.
Είναι σημαντικό να ενημερωνόμαστε, να ανοίγουμε τη σκέψη μας. Είναι σημαντικό να επανεξετάζουμε τις δικές μας προκαταλήψεις και συμπεριφορές και να μη διστάζουμε να θέσουμε σε κίνδυνο την προνομιακή μας θέση όταν μπορούμε να υπερασπιστούμε και να στηρίξουμε μία γυναίκα που υφίσταται διάκριση. Είναι σημαντικό να μιλάμε ανοιχτά, να μην αφήνουμε τα πράγματα να περνάνε απαρατήρητα ή να τα κανονικοποιούμε.
Θα μπει τέλος στις γυναικοκτονίες;
Οι γυναικοκτονίες είναι το έγκλημα που συμβαίνει επειδή στις πατριαρχικές κοινωνίες μας οι γυναίκες θεωρούνται, λιγότερο ή περισσότερο, ιδιοκτησία των ανδρών, οι οποίοι έχουν δικαίωμα να αποφασίζουν το βαθμό της ανεξαρτησίας τους και όταν ο βαθμός αυτός ξεπερνάει τα όρια που εκείνοι θέτουν, να λαμβάνουν βίαια μέτρα.
Στις πατριαρχικές κοινωνίες μας οι γυναίκες αντιμετωπίζονται συχνά ως ζώα (γατούλες, τίγρεις), αντικείμενα (τρόπαια, βάρη, στόχοι) ή εργαλεία ικανοποίησης (παντός είδους βιολογικών αναγκών). Ετσι γίνεται πιο εύκολο να τις υποβιβάζουμε και να καταπατάμε τα δικαιώματά τους. Ας δούμε τι γίνεται πριν το έγκλημα – τα δήθεν αστεία, την αντικειμενοποίηση των γυναικών, την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους που πολλές φορές γίνεται τόσο ανεπαίσθητα που δεν θεωρούμε ότι αξίζει να διαμαρτυρηθούμε γι’ αυτήν.
Μαίη Ζαννή, Πολιτική Επιστήμονας & Συνιδρύτρια Women Act
Πώς θα παραδώσουμε στην επόμενη γενιά μια δημόσια ζωή όπου η ισότητα θα είναι πραγματικότητα;
Με το να υπάρχουν περισσότερες γυναίκες σε θέσεις ευθύνης και ηγεσίας στη δημόσια σφαίρα. Εκείνες είναι που θα ανοίξουν την πόρτα στις επόμενες. Αλλιώς δεν μπορεί να αλλάξει η τωρινή κατάσταση όπου το 52% του πληθυσμού της Ελλάδας υποεκπροσωπείται στη δημόσια σφαίρα. Σε 332 δήμους έχουμε μόνο 19 γυναίκες δημάρχους.
Αυτό είναι αποτέλεσμα των στερεοτύπων για την πολιτική και την ηγεσία, της έλλειψης αυτοπεποίθησης και υποστηρικτικού οικογενειακού και κοινωνικού πλαισίου: οι γυναίκες φροντίζουν δύο γενιές, αυτή των γονέων τους και τα παιδιά τους, οπότε δεν έχουν χρόνο για πολιτικές εκστρατείες.
Θέλουν ενθάρρυνση, αλλά και χειροπιαστά εργαλεία για να βγουν μπροστά. Αυτό κάνουμε στη Women Act μέσω των προγραμμάτων, των εκδηλώσεων και των δράσεών μας όπως οι Ακαδημίες Ηγεσίας, τα μηνιαία Aperitifs και οι συνέργειες με φορείς και οργανισμούς για να προωθήσουμε ανερχόμενες γυναίκες.
Ως συνιδρύτρια της Women Act, πώς συμμετέχετε στην ενδυνάμωση των γυναικών μέσω της οργάνωσης;
Με την πληροφόρηση σε θέματα ηγεσίας στη δημόσια σφαίρα. Με την καμπάνια μας «No more manels» αναδείξαμε το πρόβλημα, αλλά και τη λύση ώστε να μην έχουμε ελάχιστες γυναίκες στα πάνελ. Τα μεγαλύτερα think tanks και οργανισμοί στη χώρα δεσμεύτηκαν ότι θα έχουν περισσότερες γυναίκες στα πάνελ τους.
Γνωρίζουν οι γυναίκες για την ύπαρξη οργανώσεων όπως η Women Act;
Για να αλλάξουν τα πράγματα χρειαζόμαστε το γυναικείο αλλά και το ανδρικό κοινό να ξέρει ποιες είμαστε και τι πρεσβεύουμε. Εχουμε πολύτιμη βοήθεια από τις Ambassadors της οργάνωσης και τους άνδρες (Champions) της οργάνωσης: γνωστοποιούν τις θέσεις μας, γίνονται μέντορες, είναι οι εντυπωσιακές ομιλήτριες και ομιλητές στις εκδηλώσεις μας. Η υποστήριξη από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας και την αρμόδια υφυπουργό Εργασίας Μαρία Συρεγγέλα είναι σημαντική.
Θα μπει τέλος στις γυναικοκτονίες;
Βλέπουμε γυναίκες να πέφτουν θύματα βίαιων ανδρών, τις περισσότερες φορές συντρόφων τους, γιατί στο μυαλό των θυτών η γυναίκα είναι κατώτερο ον που υπηρετεί τις φιλοδοξίες και την πορεία που εκείνοι έχουν χαράξει: αν ξεφύγει από αυτό, τιμωρείται. Η ενδυνάμωση των γυναικών και η αλλαγή νοοτροπίας στην κοινωνία είναι τα μόνα που θα σταματήσουν τον κύκλο του αίματος με τη συμβολή και των δύο φύλων γιατί οι άνδρες θα παίξουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αλλαγής.
Μαριάννα Σκυλακάκη, Οικονομολόγος, Εκδότρια & Αρχισυντάκτρια της αθηΝΕΑς
«Και ενοχλητική θα γίνω, και επικίνδυνη», αναφέρετε στο κλείσιμο του κειμένου σας στο βιβλίο. Πώς και γιατί μας προσδιορίζει η κοινωνία ως ενοχλητικές και επικίνδυνες;
Σήμερα, στη θεωρία, πιστεύουμε στην ισότητα των φύλων. Στην πράξη, στατιστικές και βιώματα καταδεικνύουν ότι η έμφυλη ισότητα στην Ελλάδα του 2021 δεν έχει ακόμα επιτευχθεί. Εάν συμφωνούμε ότι η γεφύρωση του έμφυλου χάσματος αποτελεί επιτακτική ανάγκη, τότε είμαστε όλοι και όλες φεμινιστές και φεμινίστριες.
Παρ’ όλα αυτά, η λέξη «φεμινισμός» διατηρεί ένα αρνητικό, «ενοχλητικό» και κάποιες φορές «επικίνδυνο» πρόσημο. Στο κείμενό μου θέλησα να τονίσω ότι αξίζει να συνεισφέρουμε στην επίτευξη ενός τόσο σημαντικού στόχου όπως είναι η έμφυλη ισότητα, ακόμα κι αν αυτό έχει κόστος. Βλέπουμε πια τη γραμμή του τερματισμού και αυτό είναι θετικό, όμως «τα τελευταία μέτρα είναι αυτά που θα κάνουν όλη τη διαφορά».
Ως εκδότρια και αρχισυντάκτρια της αθηΝΕΑς πώς επιλέγετε να προσεγγίζετε τα θέματα ισότητας και φεμινισμού στο site;
Καλύπτοντας τα ζητήματα αυτά ως κεντρικά και σημαντικά σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Δεν αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα ξαφνικά όταν πλησιάζει η 8η Μαρτίου και γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Τα προσεγγίζουμε ως πολυδιάστατα γιατί είναι· οι συστημικές ανισότητες που εξακολουθούν να παρατηρούνται στην κοινωνία απέναντι στις γυναίκες είναι θέμα με πολλές παραμέτρους.
Προσπαθούμε συνέχεια, άνδρες και γυναίκες στην ομάδα, να εντοπίζουμε και να αναγνωρίζουμε τις δικές μας έμφυλες -και άλλες- προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που ασυνείδητα κουβαλάμε. Έχει σημασία να κοιτάξουμε πρώτα στον καθρέφτη τη δική μας συμπεριφορά και τα πιστεύω προτού δείξουμε με το δάχτυλο τους άλλους.
Ποια είναι η μεγαλύτερη προσδοκία σας όσον αφορά τα ζητήματα ισότητας και φεμινιστικών διεκδικήσεων για τα επόμενα χρόνια;
Θα ήθελα να απενοχοποιηθεί η λέξη «φεμινιστής» και «φεμινίστρια». Ελπίζω επίσης ότι θα καταφέρουμε να βρούμε συμμάχους σε ολόκληρη την κοινωνία για την εξάλειψη των έμφυλων ανισοτήτων, αντί να χωριζόμαστε σε στρατόπεδα.
Με ποιον τρόπο οι γυναικοκτονίες συνδέονται με την πατριαρχία και πώς θα μπει ένα τέλος στον κύκλο του αίματος;
Τα φαινομενικά άκακα σχόλια αποκαλύπτουν, ενισχύουν και απενοχοποιούν εξαιρετικά προβληματικές αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας, αλλά και την εξουσία που μπορεί να ασκεί ένας άνδρας πάνω της. Πρόκειται για πεποιθήσεις βαθιά ριζωμένες, που κάποιες φορές δεν συνειδητοποιούμε καν ότι τις φέρουμε -άνδρες και γυναίκες με διαφορετικό τρόπο- έχοντας μεγαλώσει σε μια κοινωνία που παραμένει πατριαρχική. Διαμορφώνεται έτσι μια πυραμίδα βίας που πρέπει να γκρεμίσουμε από τα ίδια τα θεμέλιά της.
Μαθαίνοντας στα παιδιά μας να σέβονται τους άλλους και να μην αντλούν ικανοποίηση μέσα από την επιβολή. Μαθαίνοντάς τους να καθιστούν σαφή τα όριά τους και να είναι υπερήφανα γι’ αυτά. Καταδικάζοντας απερίφραστα τους θύτες δίχως αστερίσκους και αποσιωπητικά. Εκπαιδεύοντας, μιλώντας ανοιχτά και δημιουργώντας ένα υποστηρικτικό πλαίσιο για τα άτομα που υφίστανται κάθε μορφής έμφυλη βία.
Μαρία Γιαννιού, PhD, Empowerment and Leadership Coach, Corporate Trainer, Ιδρύτρια Lead From Within, Συνιδρύτρια Women Act
Πώς αποφασίσατε να μοιραστείτε τη συγκεκριμένη ιστορία στο βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη»;
Η ραχοκοκαλιά της ιστορίας μου αφορά τον αγώνα μας για διαρκή αμφισβήτηση των στερεοτύπων και την ανάγκη για αδιάκοπη προσωπική βελτίωση. Η νεαρή δρομέας που δεν τα παρατάει μου έδωσε πολύτιμα μαθήματα ζωής. Αρχισα να συνειδητοποιώ στην τρυφερή ηλικία των 10 ετών ότι και τα κορίτσια μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν και να τα καταφέρουν, ότι έχουν το δικαίωμα να διεκδικούν.
Ηθελα να φυτέψω σε κάθε αναγνώστρια το σπόρο της αμφισβήτησης και να τις παροτρύνω να διεκδικήσουν ένα μέλλον που ορίζεται από εμάς τις ίδιες. Πολλές γυναίκες μού είπαν ότι ταυτίστηκαν με τη μικρή πρωταγωνίστρια, ότι εμπνεύστηκαν και ότι ξαναβρήκαν τη δύναμη να συνεχίσουν να παλεύουν ενάντια στα στερεότυπα. Διαβάζοντας και ακούγοντας τα σχόλιά τους αντλώ, με τη σειρά μου, δύναμη και έμπνευση να συνεχίσω κι εγώ.
Ως συνιδρύτρια της Women Act πώς συμμετέχετε στην ενδυνάμωση των γυναικών μέσω της οργάνωσης;
Από το 2017, όταν 8 γυναίκες συνιδρύσαμε τη Women Act, συνεισφέρω έμπρακτα στην ενδυνάμωση των γυναικών. Ως Empowerment & Leadership Coach και Corporate Trainer, έχω μακρά εμπειρία τόσο στην εκπαίδευση ενηλίκων όσο και στην υποστήριξη των ανθρώπων που επιθυμούν να γίνουν ηγέτες του εαυτού τους και να ορίσουν τη ζωή τους.
Στη Women Act είμαι υπεύθυνη για το σχεδιασμό και την υλοποίηση των Ακαδημιών Ηγεσίας. Πρόκειται για διήμερα διαδραστικά βιωματικά workshops, που έχουν ως στόχο να προσφέρουν στις συμμετέχουσες ένα μεγάλο φάσμα ήπιων δεξιοτήτων (soft skills), μία εργαλειοθήκη δεξιοτήτων, αν θέλετε, που τις υποστηρίζει στην επαγγελματική και προσωπική τους εξέλιξη. Ενδεικτικά, οι Ακαδημίες Ηγεσίας που έχουμε διοργανώσει μέχρι σήμερα έχουν εστιάσει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ηγεσίας, επικοινωνίας, διαπραγμάτευσης, personal branding κ.ά.
Αισθάνεστε ότι η δική σας φωνή, ως συνιδρύτριας της Women Act, βρίσκει το βήμα για να παρουσιάσετε τις θέσεις σας για τη συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις εξουσίας/ευθύνης;
Σαφώς. Η Women Act με έχει βοηθήσει ουσιαστικά στο να διεκδικήσω χώρο στη δημόσια σφαίρα. Πιστεύω ακράδαντα ότι η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού δικτύου, όπως είναι για μένα η Women Act, λειτουργεί θετικά ως προς την προώθηση της συζήτησης περί ισότητας. Οσο πιο πολύ λειτουργούμε μέσα σε ένα θεσμοθετημένο και συνεργατικό πλαίσιο, τόσο αυξάνονται και οι πιθανότητες επιρροής στο δημόσιο διάλογο.
«Η ολότητα είναι μεγαλύτερη από το άθροισμα των μερών της», είχε πει ο Αριστοτέλης και στην περίπτωσή μας ισχύει ολοκληρωτικά. Η δύναμη που μπορούμε να αποκτήσουμε οι γυναίκες μέσα από τη συνεργασία είναι μοναδική.
Με ποιον τρόπο οι γυναικοκτονίες συνδέονται με την πατριαρχία και πώς θα μπει ένα τέλος στον κύκλο του αίματος;
Γυναικοκτονία είναι η δολοφονία μιας γυναίκας λόγω του φύλου της, η χειρότερη αποτύπωση της ανισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών, άρρηκτα συνδεδεμένη με την πατριαρχία, ως μέσο επιβολής και διατήρησης της εξουσίας που οι άνδρες αναπαράγουν και τροφοδοτούν συνειδητά ή ασυνείδητα. Αν μιλάμε για δολοφονίες αντί για γυναικοκτονίες, εθελοτυφλούμε και συμβάλλουμε στη διαιώνιση του πατριαρχικού προτύπου «ο άνδρας έχει πάντα δίκιο» και καταδικάζουμε εκ των προτέρων όλα τα εν δυνάμει θύματα.
Πηνελόπη Θεοδωρακάκου, Συνιδρύτρια Women On Top, Personal and Business Coach
Πώς το Women on Top συμβάλλει στην επαγγελματική ενδυνάμωση των γυναικών και στην ισότητα στην αγορά εργασίας;
Το όραμα του οργανισμού είναι ένας κόσμος στον οποίο όλες οι γυναίκες έχουν ίσες ευκαιρίες για να γίνουν αυτό που μπορούν και θέλουν να είναι. Με άξονες την ατομική ενδυνάμωση, το σχεδιασμό και την υιοθέτηση συμπεριληπτικών εταιρικών πολιτικών που διασφαλίζουν τα δικαιώματα των γυναικών, την άσκηση θεσμικής πίεσης και την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του κοινού, η αποστολή μας είναι να διασφαλίσουμε ότι όλες οι γυναίκες έχουν ίσες ευκαιρίες στην επαγγελματική και δημόσια ζωή τους, μέσα από την ενδυνάμωσή τους και τη βιώσιμη αλλαγή στο εκπαιδευτικό, εργασιακό και κοινωνικό τους περιβάλλον.
Δίνεται σε οργανώσεις, όπως το Women on Top, το βήμα ώστε να τις γνωρίσουν οι γυναίκες και να συμμετέχουν στις δράσεις τους;
Ναι, τώρα περισσότερο από ποτέ. Εδώ και καιρό όλο και περισσότερες εταιρείες και οργανισμοί θέλουν να επενδύσουν όχι μόνο στη δημιουργία ισότιμων και συμπεριληπτικών περιβαλλόντων εντός, αλλά και στην επαγγελματική και προσωπική ενδυνάμωση των γυναικών εκτός, επενδύοντας πόρους προς αυτές τις κατευθύνσεις. Αλλά και το ίδιο το πνεύμα της εποχής αποτελεί από μόνο του μια πλατφόρμα για να μας γνωρίσουν οι γυναίκες και να συμμετάσχουν στις δράσεις μας.
Η πανδημία μάς αναστάτωσε με τρόπους που δεν μπορούσαμε να είχαμε φανταστεί, φέρνοντας στην επιφάνεια ανισότητες και προκαταλήψεις που δεν μπορούμε πια να κάνουμε ότι έχουν λυθεί, ότι είναι θέματα που έχουν ξεπεραστεί. Οι γυναίκες επωμίστηκαν το μεγαλύτερο βάρος των ευθυνών φροντίδας εν μέσω της πανδημίας, ό,τι και να σήμαινε αυτό για την επαγγελματική τους ζωή. Ετσι αναζήτησαν υποστήριξη και δικτύωση, αλλά και έμπνευση και πρακτικά εργαλεία και στρατηγικές για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν. Και εκεί ακριβώς συναντηθήκαμε με πολλές από αυτές.
Πώς θα βάλουμε τέλος στις γυναικοκτονίες;
Η Ελένη, η Αγγελική, η Καρολάιν, η Αδαμαντία, η Σούζαν, τόσες ακόμη επώνυμες και ανώνυμες δολοφονήθηκαν επειδή ήταν γυναίκες. Από άνδρες που ασκούσαν χρόνια (ή εκείνη τη μία φορά) σεξουαλική βία, που ζήλευαν, καταπίεζαν, μισούσαν. Οι γυναικοκτονίες είναι το αποτέλεσμα του πατριαρχικού αφηγήματος που θέλει τις γυναίκες -κοινωνικά και οικονομικά- υποτελείς στους άνδρες.
Για να μπει ένα τέλος στον κύκλο του αίματος, χρειάζεται άμεσος συντονισμός σε πάνω από ένα επίπεδα. Χρειάζεται ένα πολύ προστατευτικό πλαίσιο για τις γυναίκες που καταγγέλλουν περιστατικά έμφυλης βίας και κακοποίησης, να ξέρουν ότι εκεί όπου θα απευθυνθούν θα τις ακούσουν, θα τις πάρουν στα σοβαρά, θα τις υποστηρίξουν.
Η εκπαίδευση των ατόμων της πρώτης γραμμής για τέτοιου είδους περιστατικά είναι περισσότερο από απαραίτητη. Χρειάζεται επίσης να επανεκπαιδευτούμε κι εμείς, από την αρχή, ως κοινωνία. Δεν είναι εύκολο να αλλάξουν οι βαθιά ριζωμένες πρακτικές, οι στάσεις και οι νοοτροπίες με τις οποίες όλες και όλοι χρειάζεται να παλέψουμε.
«Οι γυναίκες επωμίστηκαν το μεγαλύτερο βάρος των ευθυνών φροντίδας εν μέσω της πανδημίας».
