Η Στέλλα Κάσδαλγη και η Μυρτώ Ξανθοπούλου είδαν τις σχέσεις τους να ωριμάζουν με το πέρασμα του χρόνου ή να ξεκινάνε στο κατώφλι της πέμπτης δεκαετίας της ζωής τους.
Στέλλα Κάσδαγλη: Οι ματαιώσεις και το καταφύγιο της κατανόησης
Είχα περισσότερους άντρες φίλους. Και μετά φάνηκαν τα σαράντα. Η έμφυλη ισότητα, τουλάχιστον στην Ελλάδα (αν και, υποψιάζομαι, όχι μόνο εδώ) έχει ξεκάθαρο ηλικιακό και οικογενειακό πρόσημο. Μπορεί η αντικειμενοποίηση των γυναικών, η σεξουαλική παρενόχληση και η βία, ο σεξισμός της γλώσσας και της καθημερινότητας να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας από τότε που ερχόμαστε στη ζωή, όμως υπάρχει μία ακόμα εντυπωσιακή βεντάλια διακρίσεων, προσβολών και υποτιμήσεων την οποία η ζωή μάς κρατάει για έκπληξη μέχρι να κλείσουμε τα 35 ή/και να κάνουμε παιδιά ή/και να χρειαστεί να φροντίσουμε κάποιον ευάλωτο άνθρωπο στο περιβάλλον μας. Και η ζωή των περισσότερων από εμάς άνετα χωρίζεται στην Προ Βεντάλιας και Μετά Βεντάλια εποχή.
Στην Προ Βεντάλιας εποχή πολλές από εμάς διοχετεύουμε το συνδυασμό απειρίας, φιλοδοξίας, νεανικής ορμής και φιλελεύθερης ανατροφής που έχουμε την τύχη να διαθέτουμε ή να βιώνουμε, στην πεποίθηση ότι δεν διαφέρουμε σε τίποτα από τους άντρες συνομήλικούς μας και ότι μπορούμε να διεκδικήσουμε ισότιμα όσα ακριβώς και εκείνοι. Συχνά η πεποίθηση αυτή μας κάνει να αισθανόμαστε μεγαλύτερη σύνδεση με αυτούς ακριβώς τους συνοδοιπόρους και να στεκόμαστε με ενδοιασμό, δυσπιστία, αδιαφορία ή ακόμα και οίκτο ή φόβο απέναντι σε άλλες γυναίκες -ειδικά όταν ορισμένα από τα χαρακτηριστικά, τις συμπεριφορές ή τις επιλογές τους ανάβουν για μας το κόκκινο λαμπάκι (πανί;) κάποιας υποτιθέμενης αδυναμίας, διάθεσης συμβιβασμού, έλλειψης αυτοπεποίθησης ή απόδοσης ευθυνών σε κάποιο εξωτερικό σύστημα για τα εμπόδια που συναντούν οι γυναίκες στην καθημερινή τους ζωή.
Ταυτιζόμαστε περισσότερο με τους άντρες και τις ιδιότητες της αυτοπεποίθησης, της διεκδικητικότητας, της δύναμης, του ελέγχου, της άνεσης που θεωρούμε ότι εκφράζουν, όχι μόνο επειδή τα αναγνωρίζουμε και τα καλοδεχόμαστε στον εαυτό μας, αλλά και επειδή, ίσως, στο βάθος, η απουσία ή η απώλειά τους μας τρομάζει περισσότερο απ’ ό,τι τολμάμε να ομολογήσουμε και προσπαθούμε να τις ξορκίσουμε αποφεύγοντας τις μορφές εκείνες που, στερεοτυπικά ή εμπειρικά, θεωρούμε ότι τις εκπροσωπούν.
Στην Προ Βεντάλιας εποχή, οι γυναίκες που έχουν την τάση (και την ευτυχία, τώρα θα πω) να επενδύουν χρόνο και ενέργεια (και) σε γυναικείες φιλίες είναι κυρίως εκείνες που, από προσωπικότητα, εμπειρίες ή ανατροφή, έχουν μάθει να αποδέχονται την όποια ανθρώπινη αδυναμία τους, να κοιτάζουν την ευαλωτότητα με πιο στοργική ματιά, να επιτρέπουν την παθητικότητα ή/και να κατανοούν καλύτερα, παρά το νεαρό της ηλικίας τους, ότι τα εμπόδια που συναντούν οι ίδιες, οι μητέρες, οι αδελφές και οι φίλες τους δεν οφείλονται πάντα και αποκλειστικά σε κάποια δική τους ευθύνη, αλλά αποτελούν υποπροϊόν και ενός ευρύτερου προβληματικού συστήματος του οποίου είμαστε κομμάτι.
Για πολλές από τις υπόλοιπες -εμάς που οι περισσότεροι φίλοι μας ήταν αγόρια, εμάς που θεωρούσαμε την παρέα με άντρες πιο ασφαλή, εμάς που νιώθαμε ότι από τις άλλες γυναίκες έχουμε προδοθεί- η αποδοχή και η κατανόηση ήρθαν αργότερα, όταν η ζωή άνοιξε μπροστά μας ολόκληρη τη βεντάλια της κοινωνικής γυναικείας εμπειρίας, ως μέρος ενός δώρου που δεν θελήσαμε ή δεν μπορέσαμε να αρνηθούμε. Oταν κάναμε παιδιά και χρειάστηκε να υπερασπιστούμε το δικαίωμά μας να διατηρήσουμε και την ταυτότητα της ικανής επαγγελματία. Oταν βρεθήκαμε να διαπραγματευόμαστε πικρά ποιος θα ξυπνήσει για να δώσει αντιπυρετικό με άντρες που μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε πως ήταν εκείνοι κυρίως που μας καταλαβαίνουν. Oταν είδαμε το σώμα μας να αλλάζει και την αποδοχή των άλλων για το είναι μας να αλλάζει -διακριτικά αλλά επώδυνα- εξαιτίας αυτού. Iσως ακόμα και όταν μια πανδημία ξέρασε πάνω μας όλη την ασταθή ισορροπία των σπιτιών, των σχέσεων, της ψυχικής και σωματικής μας υγείας και μας αποκάλυψε ότι η ταύτισή μας της προηγούμενης εποχής δεν ταίριαζε και δεν μπορούσε να καλύψει πια την πραγματικότητα, την πολυπλοκότητα, τις ανάγκες και την ένταση της καινούριας.
Για μένα, η Μετά Βεντάλια εποχή ξεδίπλωσε έναν κόσμο σύνδεσης και συναισθημάτων που δεν ήξερα ή δεν πίστευα ότι θα ήταν ποτέ κατάλληλος ή διαθέσιμος για μένα. Δεν είναι ότι οι άντρες φίλοι μου έχασαν ξαφνικά τις ιδιότητες που τους έκαναν σημαντικούς για μένα, δεν τους αγαπώ λιγότερο, δεν τους υποτιμώ, ούτε άρχισα να τους φοβάμαι. Είναι ότι η εικόνα της γυναικείας φιλίας που έβλεπα, εδώ και σχεδόν 4 δεκαετίες, να παίζει μπροστά μου σε ασπρόμαυρο φιλμ, χωρίς εγώ να μπορώ να μπω μέσα της και να τη ζήσω με τον τρόπο που η ποπ κουλτούρα και οι περισσότερες γυναίκες γύρω μου έδειχναν να την καταλαβαίνουν και να απολαμβάνουν, απέκτησε σταδιακά χρώμα και υφή, γεύση και μυρωδιές, την αίσθηση της βαθιάς κατανόησης, της σκληρής αλήθειας, της ακατανόητης τρυφερότητας, της μοιρασμένης απελπισίας, της άγριας χαράς και της βεντάλιας που σου κάνει αέρα στον καύσωνα μιας καλοκαιρινής ημέρας.
Μυρτώ Ξανθοπούλου: Εκεί όπου είσαι ο εαυτός σου
Do you remember when we used to sing? Αυτό το τραγούδι ακούγαμε στο repeat με την κολλητή μου το 2004, στα 25 μας, στο road trip που κάναμε στην Ισπανία. Ωραίο ταξίδι, νιάτα, ωραίες, ανέμελες εποχές, αχ και να γυρίζαμε το χρόνο πίσω, ναι; Οχι απαραίτητα. Παρότι μου λείπουν πολλά από εκείνη την εποχή, η ανεμελιά σίγουρα, η σχέση μου με τις γυναίκες δεν είναι ένα από αυτά. Αντίθετα, χαίρομαι τις γυναίκες της ζωής μου, αλλά και όσες συναντώ κοινωνικά ή επαγγελματικά, πολύ περισσότερο τώρα, στα 43 μου. Τις γυναίκες τις απολαμβάνω πραγματικά: χαίρομαι το δυναμισμό τους και την ανεξαρτησία τους, θαυμάζω την ομορφιά τους και τη χάρη τους. Μαθαίνω από εκείνες, ανταλλάσσουμε απόψεις και συμβουλές. Απολαμβάνω τις συζητήσεις μας για την επικαιρότητα, την πολιτική, την κοινωνία, τη ζωή και τις σχέσεις. Βγαίνουμε, πίνουμε, συζητάμε, γελάμε πολύ, περνάμε καλά. Μαζί τους νιώθω άνετη, ειλικρινής, ανοιχτή – και είμαι ο εαυτός μου.
Δεν νιώθω έτσι μόνο με τις φίλες μου, αλλά και με γυναίκες που γνωρίζω καθημερινά, φίλες φίλων, γνωστές, συνεργάτιδες, μαμάδες του σχολείου. Oχι όλες, αλλά αρκετές. Στη δουλειά μου, επίσης, νιώθω πολύ άνετα μιλώντας, συζητώντας με γυναίκες. Ακούω και ακούγομαι πάντα με ενδιαφέρον, συζητώ χρήσιμα και με σεβασμό. Αισθάνομαι καλά όταν στο zoom call πρέπει να ζητήσω συγγνώμη για να λύσω μια κρίσιμη διαμάχη για ένα lego, και συζητώ πολύ σοβαρά, σαν να μην τρέχει τίποτα, με μια γυναίκα που στο meeting μας θηλάζει το νεογέννητο μωρό της.
Γιατί συμβαίνει τώρα και γιατί δεν ήταν πάντα έτσι; Εχει να κάνει με μένα ή έχει να κάνει με εκείνες; Θα πω πως έχει να κάνει και με τα δύο. Σίγουρα σχετίζεται με το γεγονός ότι πληγώθηκα, όταν ήμουν νέα, από τις τότε φίλες μου και ένιωθα για πολλά χρόνια πολύ ανασφαλής με τις γυναίκες. Εβλεπα στις γυναίκες ανταγωνισμό και προδοσία, δυσκολεύτηκα αρκετά για πολλά χρόνια. Αντίθετα, έβλεπα τους άντρες πιο απλούς, πιο ανοιχτούς ανθρώπους, περισσότερο σαν εμένα, what you see is what you get και μου ταίριαζε. Εβρισκα στους άντρες την εκτίμηση που αναζητούσα και δικαιούμουν. Από τα 23 στα 43 η αυτοπεποίθησή μου έχει, προφανώς, αλλάξει ριζικά και ο ανταγωνισμός δεν με αγγίζει πλέον ιδιαίτερα, έμαθα εξάλλου να επιλέγω τους ανθρώπους της ζωής μου.
Εχουν, όμως, αλλάξει και οι γυναίκες. Αυτό που απολαμβάνω εγώ σε εκείνες, νομίζω πως το απολαμβάνουν κι εκείνες σε μένα. Δεν είναι η ανάγκη μας για θαλπωρή, γκρίνια για τους άντρες, συζήτηση για τα παιδιά, κουτσομπολιό, πατ-πατ στην πλάτη, κουβέρτα, κλάμα και αγκαλιές. Μάλλον το αντίθετο. Δίνουμε και απολαμβάνουμε κατανόηση, ενσυναίσθηση – όχι με τη μορφή της παρηγοριάς, αλλά με τη μορφή της συνεννόησης. Σε αυτό το zoom meeting που λέγαμε πριν, ξέρουμε και οι δύο πως η μητρότητα δεν μειώνει καθόλου τον επαγγελματισμό καμιάς μας – ίσα ίσα, τον ενισχύει. Είτε έχουμε παιδιά είτε όχι, οι γυναίκες γνωρίζουμε πλέον καλά τους πολλαπλούς και σύνθετους ρόλους μας στη σύγχρονη κοινωνία κι έτσι κατανοούμε καλύτερα, εκτιμούμε περισσότερο η μία την άλλη. Και αυτό είναι η καλύτερη προϋπόθεση για να περνάς καλά. Υστερα από 20 χρόνια, νομίζω πως ήρθε ξανά η ώρα για road trip και Van Morrison στη διαπασών.
