Στην αυγή του Ψυχρού Πολέµου στη Μόσχα, η Ολγα Ιβίνσκαγια, ερωµένη και µούσα του Μπορίς Παστερνάκ, του πιο διάσηµου τότε εν ζωή συγγραφέα στη Σοβιετική Eνωση, συλλαμβάνεται. Το καθεστώς γνωρίζει ότι ο Παστερνάκ γράφει ένα µυθιστόρηµα µε τίτλο Δόκτωρ Ζιβάγκο που είναι επικίνδυνο, αφού ασκεί δριµεία κριτική στην Οκτωβριανή Επανάσταση. H CIA οργανώνει µια αποστολή για να αποκτήσει το χειρόγραφο, να το τυπώσει κρυφά και να το περάσει λαθραία στην ΕΣΣΔ. Οι πράκτορες που θα αναλάβουν να τη φέρουν σε πέρας δεν είναι παρά δύο δακτυλογράφοι: η γοητευτική Σάλι που διαθέτει σχετική εμπειρία και η ταλαντούχα αλλά πρωτάρα Ιρίνα.
Αυτή είναι η ιστορία του Οσα κρατήσαμε κρυφά (εκδόσεις Μεταίχμιο), του μυθιστορήματος που μεταφράστηκε σε 30 γλώσσες και θα μεταφερθεί σύντομα στην τηλεόραση. Το υπογράφει η Λάρα Πρέσκοτ, που ζει στο Οστιν του Τέξας με τον σύζυγο, το αγοράκι, τις γάτες και το σκύλο τους. Αυτή την εποχή γράφει το δεύτερο μυθιστόρημά της, αλλά έκανε ένα μικρό διάλειμμα για να μιλήσει στο ελληνικό Marie Claire.
Οι γονείς σας σάς έδωσαν το όνομα Λάρα από την κεντρική ηρωίδα του Δόκτωρ Ζιβάγκο και μερικές δεκαετίες αργότερα εσείς γράφετε ένα βιβλίο για το παρασκήνιο της δημιουργίας του μυθιστορήματος του Παστερνάκ. Πιστεύετε στη δύναμη της ονοματοδοσίας;
Οι γονείς μου λάτρεψαν την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου από τον Ντέιβιντ Λιν και μου έδωσαν το όνομα της ηρωίδας της ιστορίας. Θυμάμαι ότι μου άρεσε να γυρίζω στα χέρια μου το μουσικό κουτί το οποίο μου χάρισαν και έπαιζε το θέμα της Λάρα από την ταινία «Δόκτωρ Ζιβάγκο» και να το ακούω ξανά και ξανά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αισθάνομαι την ιστορία πολύ δική μου. Οπότε, όταν το 2014 διάβασα ένα άρθρο για τον τρόπο που η CIA χρησιμοποίησε το βιβλίο ως όπλο στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, κόλλησα.
Μεγαλώνοντας χάνουμε τις ρομαντικές ψευδαισθήσεις της εφηβείας μας ή συνεχίζουν να μας κινητοποιούν και μετά το κατώφλι της ενηλικίωσης;
Από πολύ μικρή ήθελα να γράψω μυθιστορήματα. Και μάλιστα η πρώτη φορά που με απέρριψαν ως λογοτέχνη, αν μπορεί κανείς να το πει αυτό, ήταν όταν έστειλα ένα κείμενό μου σε ένα αμερικανικό παιδικό περιοδικό, το Highlights. Αυτή η επιθυμία μου να λέω ιστορίες, όμως, διαλύθηκε με τον καιρό και όταν έφτασα στο κατώφλι των τριάντα, εργαζόμουν στο χώρο της πολιτικής και σε μη κυβερνητικές οργανώσεις και νόμιζα ότι είμαι ευτυχισμένη – μέχρι τη στιγμή που συνειδητοποίησα ότι δεν ήμουν. Ψάχνοντας να βρω τον εαυτό μου και τον πυρήνα μου ξανασυναντήθηκα τελικά με εκείνο το κομμάτι του εαυτού μου που ήθελε να γίνει συγγραφέας. Οπότε παράτησα την πολιτική και στράφηκα στη λογοτεχνία.
Το Όσα κρατήσαμε κρυφά διαδραματίζεται σε μια εποχή που οι άνθρωποι πίστευαν ακόμη πως τα βιβλία μπορούσαν να έχουν τη δύναμη των όπλων και η λογοτεχνία ήταν ικανή να αλλάξει τον κόσμο. Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;
Βιβλία, ταινίες, μουσική, ζωγραφική, γλυπτική, κάθε μορφή τέχνης θέλει να προκαλέσει κάποιου είδους συναισθηματική αντίδραση. Είτε πρόκειται για γέλιο ή λύπη, οργή ή αποδοκιμασία, σκοπός της τέχνης είναι η ανθρώπινη αντίδραση. Και είναι ακριβώς το συναίσθημα -όποιο κι αν είναι- που οι κυβερνήσεις προσπαθούν συχνά να χρησιμοποιήσουν ως όπλο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες είδαμε την άνοδο πολιτικών όπως ο Ντόναλντ Τραμπ που αναρριχώνται χρησιμοποιώντας ως καύσιμο την οργή και το θυμό των ανθρώπων. Βλέπουμε επίσης συχνά πολιτικούς να προσπαθούν να επωφεληθούν από τη θλίψη και τα βάσανα των ανθρώπων υποσχόμενοι μια καλύτερη ζωή. Στο βαθμό που η τέχνη είναι συναίσθημα, πιστεύω ότι πάντα θα την αντιμετωπίζουν ως όπλο.
Δόκτωρ Ζιβάγκο: το εξώφυλλο της έκδοσης στα αγγλικά.
Στη δεκαετία του ’50, που είναι το χρονικό κάδρο για το βιβλίο σας, οι άνδρες παίρνουν όλα τα εύσημα ακόμη κι όταν οι γυναίκες είναι αυτές που κάνουν τη δουλειά. Συνεχίζει να γίνεται αυτό και σήμερα;
Όπου υπάρχει ένας δυναμικός άνδρας, υπάρχει συχνά μία γυναίκα πίσω του που τον στηρίζει. Αλλά νομίζω πως βγαίνουμε πια από τα παρασκήνια. Συνεχίζει να υπάρχει μεγάλη ανισότητα γύρω μας: καμία ισότητα στη μισθοδοσία, καμία ισότητα στη δυνατότητα να διεκδικήσουμε διευθυντικές θέσεις στη δουλειά μας. Παγκοσμίως, οι γυναίκες κακοποιούνται και υποδουλώνονται, πέφτουν θύματα εμπορίου σαρκός και παραγκωνίζονται. Αλλά τα πράγματα οπωσδήποτε αλλάζουν προς το καλύτερο. Για παράδειγμα, παίρνω θάρρος από το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν, επιτέλους, γυναίκα αντιπρόεδρο. Ελπίζω ότι το μέλλον θα γίνεται όλο και καλύτερο και πιο φωτεινό για τις γυναίκες παντού.
Στην ίδια δεκαετία του περασμένου αιώνα μοιάζει να υπάρχουν δύο κατηγορίες γυναικών, εκείνες που έχουν στόχο ένα δαχτυλίδι αρραβώνων κι εκείνες που έχουν στόχο μια καριέρα. Εβδομήντα χρόνια μετά, έχει βελτιωθεί η κατάσταση;
Νομίζω ότι ανέκαθεν οι γυναίκες θέλαμε να αναγνωρίζεται η συνεισφορά μας· είτε επρόκειτο για το σπίτι, την οικογένειά μας, είτε για την εργασία μας. Απλώς σήμερα έχουμε πιο δυνατή φωνή, έχουμε πλατφόρμες για να ακουστεί η φωνή μας. Σίγουρα υπάρχουν ακόμη γυναίκες που ονειρεύονται ένα δαχτυλίδι γύρω από το δάχτυλό τους και, κατά τη γνώμη μου, αυτό δεν είναι πρόβλημα αν είναι αυτό που θέλουν. Η φροντίδα ενός σπιτιού είναι εργασία για την οποία δεν πληρώνονται. Χαίρομαι που όλο και περισσότερες γυναίκες βλέπουν πέρα από τα σκαλιά της εκκλησίας και προσπαθούν να βρουν το χώρο που τις αναλογεί στις επιστήμες και τις τέχνες, στην πολιτική, στην οικονομία και σε όλους τους υπόλοιπους εργασιακούς και κοινωνικούς χώρους.
Οι γυναίκες δακτυλογράφοι της CIA στο βιβλίο σας μου θυμίζουν το Χορό στις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες: παρακολουθούν, αλλά σπάνια παρεμβαίνουν, γνωρίζουν πράγματα που ο πρωταγωνιστής της ιστορίας αγνοεί. Πώς αποφασίσατε να τους δώσετε αυτό το ρόλο στην ιστορία σας;
Το βιβλίο των Πίτερ Φιν και Πέτρα Κουβέ, The Zhivago Affair, μου έδωσε μια συναρπαστική εικόνα της πολιτικής δολοπλοκίας γύρω από την έκδοση και την προώθηση του Δόκτωρ Ζιβάγκο. Για τις ανάγκες της έρευνάς τους υποχρέωσαν την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να δώσει στη δημοσιότητα ένα βουνό από ανεπίσημα διπλωματικά έγγραφα και άλλα ντοκουμέντα γύρω από αυτή τη μυστική αποστολή. Καθώς διάβαζα αυτά τα έγγραφα, άρχισα να αναρωτιέμαι όχι τόσο ποιοι ήταν οι άνδρες που τα υπαγόρευαν, όσο ποιες ήταν οι γυναίκες που τα δακτυλογραφούσαν. Αυτά τα ονόματα δεν τα συγκράτησε η Ιστορία. Σχεδόν αμέσως συνειδητοποίησα ότι ήθελα να μιλήσω γι’ αυτές, να τις φέρω στο προσκήνιο.
Η Σάλι, μία από τις κεντρικές και πιο συναρπαστικές ηρωίδες, ζει ένα ψέμα γιατί δεν θέλει να ξαναπληγωθεί, αλλά και επειδή η κοινωνία δεν θα της επέτρεπε να είναι ο εαυτός της. Τι πυροδότησε το ενδιαφέρον σας να γράψετε για όσα συνέβαιναν στους ομοφυλόφιλους ανθρώπους σε εκείνη την εποχή των Mad Men;
Σε καμιά περίπτωση δεν ξεκίνησα να γράψω ένα βιβλίο με ΛΟΑΤΚΙ θέμα ή από την ίδια σκοπιά. Αλλά καθώς έγραφα τη Σάλι και την Ιρίνα, οι δύο χαρακτήρες ζωντάνεψαν και ερωτεύτηκαν η μία την άλλη. Περισσότερο κατέγραψα τον έρωτά τους παρά τον δημιούργησα. Θα πω ωστόσο ότι, ενώ έγραφα γι’ αυτή τη σχέση, έμαθα όλο και περισσότερα για την καταπίεση των ομοφυλόφιλων από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών στη δεκαετία του ’50 – κάτι που σήμερα έχει την ονομασία «Lavender Scare» (η λιλά απειλή). Ακριβώς όπως η «κόκκινη απειλή» οδήγησε την αμερικανική κυβέρνηση να ξεριζώσει από τις τάξεις της άτομα για τα οποία υπήρχαν υποψίες ότι έβλεπαν με συμπάθεια τον κομμουνισμό, έτσι και η «λιλά απειλή» περιλάμβανε τη συστηματική απομάκρυνση γκέι και λεσβιών από κυβερνητικές θέσεις. Είναι ένα λυπηρό κομμάτι της Ιστορίας της χώρας μας, ένα κομμάτι της Ιστορίας που ήθελα να φέρω στο φως.
Στο βιβλίο υπάρχει και μια σκηνή βιασμού, που τη βρήκα σοκαριστική και γιατί η γυναίκα που τον υπομένει είναι ένας πολύ δυναμικός χαρακτήρας. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή συζητάμε για πρώτη φορά στην Ιστορία μας για σεξουαλικές επιθέσεις σε γυναίκες καριέρας, αφού μία χρυσή Ολυμπιονίκης κατήγγειλε πρώτη την κακοποίησή της από ένα μέλος της Ομοσπονδίας της Ιστιοπλοΐας. Ζούμε το δικό μας #metoo. Γιατί πιστεύετε ότι οι γυναίκες χρειάστηκαν τόσο χρόνο για να αποκαλύψουν δημόσια και άρα να σταματήσουν αυτού του είδους τις συμπεριφορές;
Είναι δύσκολο για ένα πουλί στο κλουβί να πετάξει. Τόσες δεκαετίες οι γυναίκες υπέμειναν κακοποίηση και βία κάθε είδους – όχι μόνο σεξουαλική, αλλά και σωματική και συναισθηματική. Νιώθαμε αδύναμες, παγιδευμένες, είχαμε παραιτηθεί και παραδοθεί σε αυτή την πραγματικότητα. Βεβαίως, ανέκαθεν υπήρξαν γυναίκες που υπερασπίστηκαν τον εαυτό τους και το γυναικείο φύλο γενικότερα – οι πρώτες φεμινίστριες, οι σουφραζέτες που πάλεψαν για το δικαίωμα στην ψήφο κ.λπ. Αλλά η τραγική καταπίεση των γυναικών για αιώνες μάς άφησε ελάχιστο εφαλτήριο χώρο για να αμυνθούμε. Αυτό, δόξα τω Θεώ, αλλάζει αυτή τη στιγμή και αλλάζει τους ανθρώπους από τις Ηνωμένες Πολιτείες ως την Ελλάδα.
«Μερικές φορές η αγάπη δεν φτάνει», λέει η Ολγα, η ερωμένη του Παστερνάκ, στα παιδιά της, για να ακούσει την κόρη της να της απαντά: «Γιατί, τι άλλο υπάρχει;». Αλήθεια, τι άλλο υπάρχει;
Η αγάπη θα έπρεπε να είναι αρκετή, αλλά δεν συμβαίνει πάντα έτσι. Οικογένειες διαλύονται από πολέμους και αρρώστιες, βία, οικονομική καταστροφή, γεγονότα που δεν μπορούν να ελέγξουν. Στην περίπτωση της Όλγας και του Μπόρις, η αγάπη τους δοκιμάστηκε με ακραίο τρόπο από την καταπίεση που δέχτηκαν εξαιτίας των γραπτών του· ο σοβιετικός κρατικός μηχανισμός καταστολής έστειλε την Ολγα δύο φορές στα γκουλάγκ για να τον εκβιάσει.
«Ήμουν Ρώσος στην ψυχή», λέει ένας από τους ήρωες γεμάτος θαυμασμό για τη Ρωσία. Τι κάνει τη ρώσικη ψυχή τόσο γοητευτική στα μάτια ενός Αμερικανού; Μάλλον το αντίθετο θα πίστευε κανείς…
Στην Αμερική δεν υπάρχει τίποτα πιο ξένο για εμάς από τη Ρωσία – ίσως και τη Βόρεια Κορέα. Οι χώρες μας βρέθηκαν σχεδόν πάντα σε αντίπαλες όχθες στο πέρασμα των αιώνων. Και ξέρετε τι λένε: τα αντίθετα έλκονται.
Ταξιδέψατε στη Ρωσία για να συγκεντρώσετε υλικό για το μυθιστόρημά σας. Τι σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση στη χώρα;
Είναι πάρα πολλά αυτά που με συναρπάζουν σε σχέση με τη Ρωσία. Το ταξίδι με τρένο από τη Μόσχα έως την Αγία Πετρούπολη διασχίζοντας τη χιονισμένη χώρα είναι κάτι που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Η αντίθεση ανάμεσα στην ευρωπαϊκή κουλτούρα του καφέ στην Αγία Πετρούπολη και αυτή του βιομηχανικού σοβιέτ της Μόσχας ήταν πολύ έντονη. Αλλά αυτό που μου έκανε μεγαλύτερη εντύπωση ήταν η γλώσσα. Ως Αμερικανίδα, νιώθω ότι τα αγγλικά είναι πάντα το κέντρο του σύμπαντός μας, είναι δύσκολο να βρω ένα μέρος όπου οι άνθρωποι δεν τα μιλούν, ούτε τα καταλαβαίνουν. Αλλά στη Ρωσία σπάνια βρήκα κάποιον που να τα μιλάει ή -έστω- που παραδεχόταν ότι τα καταλαβαίνει.
Το βιβλίο γνώρισε τεράστια επιτυχία και έχει ήδη ανακοινωθεί η τηλεοπτική μεταφορά του. Ποιες ηθοποιοί ονειρεύεστε να παίξουν την Ολγα, την Ιρίνα και τη Σάλι;
Η ιδέα ότι το βιβλίο μου θα μεταφερθεί στην τηλεόραση είναι τόσο τρομακτική για μένα που προτιμώ να μην τη σκέφτομαι και πολύ. Αντ’ αυτού, περιμένω να γυριστεί και να το δω ελπίζοντας ότι θα μου αρέσει. Ωστόσο θα πω ότι η Σίρσα Ρόναν θα ήταν μια υπέροχη Ιρίνα.
Ας πούμε ότι μέσα από μια σκουληκότρυπα του χρόνου έχετε την ευκαιρία να πιείτε καφέ με μία από τις ηρωίδες σας σήμερα. Ποια θα συναντήσετε και τι απ’ όσα συμβαίνουν θα της φανεί σουρεαλιστικό;
Θα πρέπει να διαλέξω την Όλγα. Η Ιρίνα και η Σάλι είναι πλάσματα της φαντασίας μου και πέρασα ήδη πάρα πολύ χρόνο μέσα στο μυαλό τους. Αλλά η Όλγα ήταν ένα αληθινό πρόσωπο, μια γυναίκα που έζησε μια συναρπαστική, γεμάτη ζωή. Θα ήμουν ευχαριστημένη ακόμη κι αν είχα την ευκαιρία να περάσω έστω κι ένα λεπτό μαζί της.
Λοιπόν, συναντήσατε ποτέ μια γυναίκα κατάσκοπο;
Ναι! Αλλά ό,τι ειπώθηκε μεταξύ μας θα το κρατήσουμε κρυφό…
